Visio Tnugdali
| Visio Tnugdali | |
|---|---|
| Жанр | візія[d] |
| Аўтар | Marcus[d] |
| Мова арыгінала | сярэдневяковая лацінская[d] |
| Персанажы | Tundalus[d] |
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |
_-_Tondal_Suffers_a_Seizure_at_Dinner_-_Google_Art_Project.jpg)
Visio Tnugdali або Візія Тнугдала — рэлігійны тэкст XII стагоддзя, які апавядае пра тагасветную візію (мрою) ірландскага рыцара Тнугдала, пазней называнага таксама Тундалам, Тандалам, усё ад арыгінальнага сярэднеірландскага Tnúdgal са значэннем «жаданне-доблесць» або «лютая доблесць». «Адзін з найпапулярнейшых пільна прадуманых тэкстаў у сярэднявечным жанры візіянерскай інфернальнай літаратуры», да XV стагоддзя перакладзены прынамсі сорак тры разы на пятнаццаць моў[1], у тым ліку на старабеларускую[2]. Твор быў найбольш папулярным у Германіі, вядома дзесяць перакладаў на нямецкую мову і чатыры на галандскую[3]. Па нядаўнім аднаўленні цікавасці навукоўцаў да Чыстца пасля прац Жака Ле Гофа, Стывена Грынблата і іншых, Візія прыцягнула павышаную акадэмічную ўвагу.
Агульныя звесткі
[правіць | правіць зыходнік]Лацінскі тэкст запісаны неўзабаве па 1149 годзе братам Маркам, ірландскім вандроўным манахам, у шатландскім манастары у нямецкім Рэгенсбургу. Марк паведамляе, што чуў аповед ад самога рыцара Тнугдала па-ірландску і запісаў яго лацінай на просьбу рэгенсбургскай абатысы. Дзеі Візіі адбываюцца ў ірландскім Корку ў 1148 годзе.
Візія апавядае пра жорсткага і бясчыннага рыцара, які на тры дні страціў прытомнасць і анёл вядзе яго душу праз Рай і Пекла, дзе яна спазнае некаторыя пакуты грэшнікаў. Анёл загадвае Тнугдалу ўсё добра запомніць і расказаць блізкім. Па вяртанні ў цела, праз перажытае Тнугдал навяртаецца да пабожнага жыцця.
Візія Тнугдала з яе цікаўнасцю да тапаграфіі замагільнага жыцця належыць да шырокай ірландскай традыцыі імрам, фантастычных апавяданняў пра тагасветныя падарожжы, а таксама да традыцыі хрысціянскіх уяўленняў пра замагільнае жыццё, на якую паўплывалі дахрысціянскія ўяўленні пра замагільны свет. Іншыя важныя тэксты з гэтай традыцыі — ірландскі Fís Adamnáin («Візія Адамана») і лацінскія Visio Pauli («Візія Паўла»), Visio Thurkilli, Visio Godeschalci і Tractatus de Purgatorio Sancti Patricii (апісанне наведвання Чыстца святым Патрыкам).
Лацінскі Тунгдал хутка і шырока распаўсюдзіўся праз копіі, цяпер вядомы 172 рукапісы. Візія таксама была шаблонам для сярэдненіжненямецкіх і сярэдневерхненямецкіх адаптацый, такіх як рыфмаваная версія «Tundalus» Альбера з кляштара Віндберг (каля 1190) або фрагменты «Niederrheinischer Tundalus» (каля 1180—1190).
Пераклады
[правіць | правіць зыходнік]Твор перакладзены прынамсі на пятнаццаць моў, у тым ліку англійскую, галандскую, ісландскую, іспанскую, італьянскую, каталонскую, нямецкую, партугальскую, правансальскую, старабеларускую, старажытнаскандынаўскую, французскую, харвацкую, царкоўнаславянскую, чэшскую, шведскую.[4]
Англійская Vision of Tundale
[правіць | правіць зыходнік]Vision of Tundale як версія на сярэднеанглійскай мове напісана васьміскладовымі або кароткімі вершамі, складзенымі каля 1400 года ананімным перакладчыкам[5], які перакладаў з англа-нарманскага тэксту. Захавалася пяць рукапісаў XV стагоддзя[6], тры поўныя (Нацыянальная бібліятэка Шатландыі, Advocates 19.3.1; BL Cotton Caligula A.ii; Royal 17.B.xliii) і два частковыя (Oxford Bodley 7656 (Ashmole 1491) з 700 радкоў; MS Takamiya 32, раней Penrose MS 6, набыты прафесарам Т. Такамія з Універсітэта Кэё ў Токіа[7], 1600 радкоў). Ёсць два сучасныя выданні сярэднеанглійскага тэксту.[8]
Нямецкія Visio Tnugdali
[правіць | правіць зыходнік]Друкаваныя выданні, дваццаць два толькі на нямецкай мове, некаторыя ілюстраваны ксілаграфіямі.[9] Візія была вядома сярод аўгустынскай кангрэгацыі Віндэсхайма, візія Пекла і Чыстца Якаміна Костэрса напісана ў падобным стылі.[10]
Старабеларуская Книга о Таудале-рыцери
[правіць | правіць зыходнік]Старабеларускі пераклад пад назвай Книга о Таудале-рыцери зроблены з невядомага чэшскага пратографа. Пазней са старабеларускага перакладу зроблены пераклад Visio Tnugdali на царкоўнаславянскую мову. Старабеларускі пераклад уваходзіў у рукапісны зборнік XVI ст., які з 1833 года захоўваўся ў бібліятэцы Красінскіх і загінуў у пажары 1944 года. Тэкст захаваўся толькі часткова, у вялікіх урыўках апублікаваных польскім даследчыкам Аляксандрам Брукнерам і ў кароткім урыўку апублікаваным Яўхімам Карскім.
Старажытнаскандынаўская Duggals leizla
[правіць | правіць зыходнік]Visio Tnugdali перакладзена на старажытнаскандынаўскую як Duggals leizla (ісл.: Duggals leiðsla). Захавалася ў чатырох ісландскіх манускрыптах на пергаменце прыкладна з XV стагоддзя, а таксама ў трох папяровых рукапісах XVIII стагоддзя. У пралогу Duggals leizla, скапіраваным у два з рукапісаў, пераклад Візіі прыпісаны «Hakon konungr», то-бок, магчыма, Хокану Старому (уладарыў у 1217—1263) або Хокану Магнусану (уладарыў у 1299—1319), што рабіла б гэты пераклад адным найранейшых перакладаў Visio на народную мову.[11]
Французская Visions du Chevalier Tondal
[правіць | правіць зыходнік]Les visions du chevalier Tondal з Геці — адзіная захаваная цалкам ілюстраваная версія. Змяшчае 20 мініяцюр Сімона Марміёна і складаныя рамкі з ініцыяламі бургундскай герцагіні Маргарыты Ёркскай, жонкі Карла Смелага. Тэкст напісаны Давідам Аберам на французскай мове (Les visions du chevalier Tondal).[12]
У мастацтве
[правіць | правіць зыходнік]Сцэна з Visio напісана Іеранімам Босхам[13], многія яго сцэны Раю і Пекла, імаверна, створаны пад уплывам гэтага твора.
Візія Тнугдала ў сучаснай мастацкай літаратуры
[правіць | правіць зыходнік]У The Monastery Murders («Забойствы ў манастыры») 2018 года Э. М. Паўэла, другой кнізе серыі Stanton and Barling пра сярэднявечныя загадкавыя забойствы, Візія ўжыта як сюжэтны прыём, забойца бярэ яе за план для серыі жудасных забойстваў, паўтарае апісаныя ў творы пякельныя сцэны.
Заўвагі
[правіць | правіць зыходнік]- ↑ Kren & S McKendrick, 112. 43 from Easting
- ↑ Easting, 70
- ↑ Frank Shaw, Review of «'Visio Tnugdali': The German and Dutch Translations and Their Circulation in the Later Middle Ages» by Nigel F. Palmer, The Modern Language Review, Vol. 80, No. 2 (Apr., 1985), pp. 489—491 JSTOR
- ↑ Чамярыцкі В. А. Аповесць пра Таўдала / В. А. Чамярыцкі // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 1: А — Беліца / Рэдкал.: М. В. Біч і інш.; Прадм. М. Ткачова; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 1993. — 494 с. — 20 000 экз. — ISBN 5-85700-074-2. — С. 139.
- ↑ Albrecht Wagner, Tundale: Das Mittelenglische Gedicht über die Vision des Tundalus (Halle: Max Niemeyer, 1893), pp. xxxviii-xxxix.
- ↑ Easting, 73
- ↑ Larry Dean Benson, The Riverside Chaucer (Oxford: Oxford University Press, 2008), p. 1193.
- ↑ Eileen Gardiner, "An Edition of the Middle English «Vision of Tundale’» (Ph.D. Diss. Fordham University. 1980); and Rodney Mearns, The Vision of Tundale, Edited from the B.L. MS Cotton Caligula A II. Middle English Texts 18 (Heidelberg: Carl Winter, 1985).
- ↑ Easting, 70-71
- ↑ Scheepsma, Wybren (2006). "Modern devotion". In Margaret Schaus (рэд.). Women and Gender in Medieval Europe: An Encyclopedia. Taylor & Francis. pp. 573–74. ISBN 9780415969444. Праверана 5 June 2016.
- ↑ Cahill, Peter (1983). Duggals Leiðsla. Reykjavík: Stofnun Árna Magnússonar.
- ↑ Kren & S McKendrick, 112—116
- ↑ Tondal's Vision by Jérôme Bosch – Art print, wall art, posters and framed art (англ.). Muzéo. Праверана 23 жніўня 2023.
Літаратура
[правіць | правіць зыходнік]- Easting, Robert. Visions of the Other World in Middle English, 1997. Boydell & Brewer, ISBN 0-85991-423-2
- T Kren & S McKendrick (eds), Illuminating the Renaissance: The Triumph of Flemish Manuscript Painting in Europe, Getty Museum/Royal Academy of Arts, pp. 112-116 & passim, 2003, ISBN 1-903973-28-7
- Albrecht Wagner (ed.): Visio Tnugdali. Lateinisch und Altdeutsch. Erlangen: Deichert 1882.
- Nigel F Palmer: Visio Tnugdali. The German and Dutch translations and their circulation in the later Middle Ages. München 1982. ISBN 3-7608-3376-4
- Brigitte Pfeil: Die 'Vision des Tnugdalus' Albers von Windberg. Literatur- und Frömmigkeitsgeschichte im ausgehenden 12. Jahrhundert. Mit einer Edition der lateinischen 'Visio Tnugdali' aus Clm 22254. Frankfurt a.M./ Berlin et al.: Peter Lang 1999. ISBN 3-631-33817-1
- Herrad Spilling: Die Visio Tnugdali. Eigenart und Stellung in der mittelalterlichen Visionsliteratur bis zum Ende des 12. Jahrhunderts. München: Arbeo-Gesellschaft 1975.
- Eileen Gardiner, Visions of Heaven and Hell Before Dante (New York: Italica Press, 1989), pp. 149-95, provides an English translation of the Latin text.
- Иванов Сергей Ирландская история XII века в восточнославянских переводах «Видения Тнугдала» // Индоевропейское языкознание и классическая филология XXVII (чтения памяти И. М. Тронского). Материалы Международной конференции, проходившей 26-28 июня 2023 г. / Гл. редактор Н. Н. Казанский. СПб.: ИЛИ РАН, 2023. Ч. I. 698 с., Ч. II. 637 с. (= Индоевропейское языкознание и классическая филология, 27, 2023).
- Чамярыцкі В. А. Аповесць пра Таўдала // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 1: А — Беліца / Рэдкал.: М. В. Біч і інш.; Прадм. М. Ткачова; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 1993. — 494 с. — 20 000 экз. — ISBN 5-85700-074-2. — С. 139.
Спасылкі
[правіць | правіць зыходнік]
На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Visio Tnugdali- TEAMS Introduction and text of a Middle English annotated transcription of the Vision of Tundale found in early-fifteenth-century manuscripts. Ed. by Edward E. Foster.
- The Vision of Tundale Modern English translation of the Middle English version
- The Getty Museum manuscript in full
- Bibliography on the Vision of Tundale.
- Old Norse text of Duggals leizla at heimskringla.no
