Польская Аўтакефальная Праваслаўная Царква

Кафедральны сабор св. Марыі Магдаліны ў Варшаве

ПОЛЬСКАЯ АЎТАКЕФАЛЬНАЯ ПРАВАСЛАЎНАЯ ЦАРКВА (ПАПЦ) — кананічнае аўтакефальнае царкоўна-адміністарцыйнае аб'яднанне праваслаўных епархій у межах Рэспублікі Польшча, частка Усяленскай праваслаўнай царквы. Ахоплівае каля 600 тыс. вернікаў.

У ХІХ — пач. ХХ ст. праваслаўныя епархіі Польшчы ўваходзілі ў склад Рускай праваслаўнай царквы (РПЦ). 3 утварэннем незалежнай Польскай дзяржавы ў 1918 і фактычным разрывам сувязей з РПЦ у выніку польска-савецкай вайны 1919-20 паўстала пытанне пра самастойнасць епархій, якія апынуліся па-за межамі Расіі і СССР (з 1922). У 1921 патрыярх Ціхан дазволіў самастойнае кіраванне ў межах епархіі ці іх групы і надаў праваслаўнай царкве ў Польшчы права аўтаноміі. Патрыяршым экзархам у Польшчы з 1921 стаў мінскі архіепіскап Георгій (Ярашэўскі). У 1922 ім абвешчана аўтакефалія Польскай царквы. Частка духавенства (пераважна з расійскай эміграцыі) з гэтым не пагадзілася, і ў 1923 архіепіскап Георгій забіты. 13.11.1924 ПАПЦ прызнана Канстанцінопальскім патрыярхатам, 17.9.1925 урачыста абвешчаны акт аўтакефаліі, але РПЦ не прызнала аўтакефалію ПАПЦ кананічнай. Тэрытарыяльна ПАПЦ ахоплівала пераважна Заходнюю Беларусь і Заходнюю Украіну; на 1939 у ёй існавала 5 епархій: Варшаўская, Валынская, Віленская, Гродзенска-Навагрудская і Палеская. Шэраг епіскапаў ПАЛЦ (напр., епіскап гродзенскі Сава) пад націскам урада праводзіў паланізацыю царкоўнага жыцця, для абазначэння вернікаў ПАПЦ быў уведзены тэрмін «праваслаўныя палякі». У 1939-44 у сувязі з 2-й сусветнай вайной і зменамі ўсходніх граніц Польшчы (уз'яднанне Заходняй Беларусі з БССР і Заходняй Украіны з УССР) дзейнасць структур ПАПЦ была парушана. Пасля 1944 ПАПЦ ахоплівае сваёй дзейнасцю ўсходнія раёны Полыычы з пераважна беларускі (Усходняя Беласточчына) і ўкраінскім (Холмшчына) насельніцтвам, а таксама выхадцаў з гэтага рэгіёна, рассеяных па ўсёй Польшчы. 22.6.1948 кананічнасць ПАПЦ прызнаў Маскоўскі патрыярхат і паміж гэтымі цэрквамі ўстаноўлены братэрскія сувязі.

На 2003 у ПАПЦ 6 епархій: Варшаўска-Бельская, Беластоцка-Гданьская, Вроцлаўска-Шчэцінская, Лодзінска-Пазнанская, Перамышльска-Новасандэцкая, Холмска-Люблінская; больш за 250 прыходаў, 410 цэркваў, 270 святароў і дыяканаў, больш за 600 тыс. вернікаў, манастыры мужчынскія (ва Уйковіцах, Супрасльскі Благавешчанскі манастыр, Яблычынскі Свята-Ануфрыеўскі манастыр) і жаночыя (у Войнаве, Грабарцы, Дайлідах). Дзейнічаюць навучальныя ўстановы: Духоўная семінарыя і Багаслоўская акадэмія (абедзве ў Варшаве), кафедра праваслаўнага багаслоўя ў Беластоцкім універсітэце і інш. 3 1991 статус ПАПЦ рэгулюецца законам, які дазваляе дзейнасць Праваслаўнага ардынарыята ў Войску Польскім і катэхізацыю моладзі ў дзяржаўных і грамадскіх школах. Выдаюцца «Cerkiewny Wieśnik» («Царкоўны веснік», на польскай і рускай мовах), «Wiadomości PAKP» («Весткі ПАПЦ»), «Żołnierz Prawosławny» («Праваслаўны саддат»), «Kalendarz Prawosławny» («Праваслаўны каляндар»; на польскай і рускай, часам і на беларускай і ўкраінскай мовах) і інш. ПАПЦ — адзін з чыннікаў захавання нацыянальнай тоеснасці сярод беларусаў Польшчы.

Тытул прадстаяцеля ПАПЦ — мітрапаліт варшаўскі і ўсяе Польшчы. ПАПЦ узначальвалі: мітрапаліт Дыянісій (Валядзінскі, 1923-39, 1940-48); архіепіскап Серафім (Ляцэ, 1939-40); архіепіскап, з 1961 мітрапаліт Цімафей (Шлетэр, 1948-51, 1959-62); мітрапаліт Макарый (Аляксюк, 1951-59); архіепіскап Георгій (Карэністаў, 1962-65, 1969-70); мітрапаліт Стафан (Рудык, 1965-69); мітрапаліт Васілій (Дарашкевіч, 1970-98); мітрапаліт Сава (Грыцуняк, з 1998).

Літаратура

• Мірановіч А., Бажэнаў Ю. Польская аўтакефальная праваслаўная царква // ЭГБ, Т. 6, кн. 2, Мн.: БелЭн, 2003.- с. 426.
• Urban K. Kościół prawosławny w Polsce 1945—1970. Kraków, 1996.
• Urban K. Kościół prawosławny w Polsce w latach 1944—1956. Kraków, 1998.