Ала Аляксандраўна Горская

Ала Аляксандраўна Горская
укр.: Алла Олександрівна Горська
Дата нараджэння	18 верасня 1929(1929-09-18)
Месца нараджэння	Ялта, СССР
Дата смерці	28 лістапада 1970(1970-11-28) (41 год)
Месца смерці	Васылькіў, Кіеўская вобласць, УССР, СССР
Месца пахавання	Беркавецкія могілкі[d]
Грамадзянства	СССР
Бацька	Oleksandr Horsky[d]
Муж	Viktor Zaretsky[d]
Дзеці	Alexey Zaretsky[d]
Род дзейнасці	мастачка, дзеяч выяўленчага мастацтва, дысідэнт
Вучоба	Shevchenko State Art School[d] (1948) Нацыянальная акадэмія выяўленчага мастацтва і архітэктуры
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Ала Аляксандраўна Горская (укр.: Алла Олександрівна Горська; нар. 18 верасня 1929, Ялта, Крымская АССР, РСФСР — 28 лістапада 1970, Васылькіў, Кіеўская вобласць, УССР) — украінская мастачка, дысідэнтка, дзеяч праваабарончага руху 1960-х гадоў ва Украінскай ССР.

Біяграфія

Ала нарадзілася ў Ялце ў 1929 годзе. Яе бацька, Аляксандр Валянцінавіч Горскі, быў адным з арганізатараў савецкай кінавытворчасці, у 1931 годзе ён стаў дырэктарам Ялцінскай кінастудыі. У 1932 годзе Аляксандр Валянцінавіч з сям’ёй пераехаў у Маскву, дзе заняў пасаду начальніка вытворчасці трэста «Усходфільм», а ў 1933 годзе — ў Ленінград, дзе А. В. Горскі спачатку быў намеснікам дырэктара, а потым — дырэктарам Ленінградскай кінастудыі. Пасля вайны працаваў дырэктарам Адэскай і Кіеўскай кінастудый.

Вайна заспела 11-гадовую Алу разам з маці і старэйшым братам Арсеніем (загінуў у красавіку 1943 года у пяхотным баі на Ленінградскім фронце) у Ленінградзе. Перажыўшы блакаду, летам 1943-га Ала з маці эвакуявалася ў Алматы, дзе ўжо працаваў на аб’яднанай кінастудыі Аляксандр Валянцінавіч. У Алмаце сям’я была нядоўга і ў канцы 1943 года пераехала ў Кіеў.

З 1946 па 1948 год А. Горская вучылася ў Кіеўскай мастацкай сярэдняй школе імя Шаўчэнкі, дзе выкладчыкам па спецыяльнасці быў Уладзімір Бандарэнка. Скончыўшы школу з залатым медалём, паступіла на маляўнічы факультэт Кіеўскага мастацкага інстытута. Яе настаўнікамі былі М. Шаронаў і С. Грыгор’еў. Летам 1952 года яна выйшла замуж за студэнта гэтай жа ВНУ Віктара Зарэцкага. Праз два гады, скончыўшы інстытут, Горская працавала па спецыяльнасці ў вобласці станковага і манументальнага жывапісу.

Ала Горская трагічна загінула 28 лістапада 1970 года у горадзе Васылькіў, паводле афіцыйнай версіі, ад рук свайго свёкра які забіў яе ўдарам сякеры па галаве, ён зрабіў гэта па загадзе КДБ. Пахаванне Горскай 7 снежня на Гарадскіх (Беркавецкіх) могілках у Кіеве ператварыліся ў мітынг пратэсту.

Творчая дзейнасць

У 1959 годзе па работах шахцёрскага цыкла Горскую прынялі ў Саюз мастакоў. На ўздыме «адлігі» 1960-х гадоў яна працавала ў вёсках Чарнобыльскага раёна, дзе стварыла палотны «Прыпяць. Паром», «Абетка», «Хлеб». Мастачка распрацавала эскізы да дэкарацый спектакляў «Нож у сонца» паводле паэмы І. Драча, «Так знік Гуска» М. Куліша «Праўда і крыўда» М. Стэльмаха (рэжысёр Л. Танюк). Спектаклі, гатовыя да пастаноўкі, былі забароненыя.

У 1964 годзе Ала Горская ў суаўтарстве з Панасам Залівахай, Людмілай Семыкінай, Галінай Сеўрук і Галінай Зубчанка стварыла ў Кіеўскім універсітэце вітраж «Шаўчэнка. Маці». Вітраж быў знішчаны адміністрацыяй універсітэта па распараджэнні гаркама партыі. Скліканая пасля гэтага Камісія кваліфікавала яго як ідэалагічна варожы. Горскую выключылі з Саюза мастакоў, аднак праз год аднавілі ў членстве.

А. Горская аўтар шматлікіх мастацкіх твораў: «Аўтапартрэт з сынам» (1960), «Партрэт бацькі» (1960), «Азбука» (1960), «Каля ракі» (1962—1963), «Партрэт В. Сіманенкі» (1963) і іншыя. У яе графіцы было дадзена новае трактаванне вобразаў Т. Шаўчэнка, А. Даўжэнка. Са сваім мужам У. Зарэцкім, мастакамі-аднадумцамі — Г. Сініцай, Г. Марчанка, Б. Плаксіем, У. Смірновым мастачка ў Данецку, Кіеве, Краснадоне стварыла шэраг манументальных работ, адзначаных уплывам ўкраінскага барока і мексіканскага манументалізма. Яе творчасць абапіралася на традыцыі Кіеўскай акадэмічнай школы, народнае мастацтва, украінскі авангард 1920-х гадоў, Бойчукізм.

Жывапіс і графіка Алы Горскай знаходзяцца ў Нацыянальным мастацкім музеі (Кіеў), Нацыянальным мастацкім музеі імя А. Шаптыцкага (Львоў), адной з найбуйнейшых у свеце калекцый Савецкага нонканфармізму Нортана і Нэнсі Додж (Ратгерскі ўніверсітэт), музеі Берлінскай сцяны.

Грамадская дзейнасць

Ала Горская разам з Лесем Танюком, Васілём Сіманенка і Іванам Святлічным была адным з арганізатараў і актыўным членам Клуба творчай моладзі «Сучаснік» (1959—1964) у Кіеве. Яна прымала ўдзел у арганізацыі літаратурна-мастацкіх вечароў, падрыхтоўцы штогадовых Шаўчэнкаўскіх святаў і інш.

У 1962 годзе А. Горская разам з В. Сіманенка і Л. Танюком выявілі ў Быкоўне, на Лук’янаўскіх і Васількаўскіх могілках месца пахавання расстраляных органамі НКУС у 1930—1940-х гадах, пра што была зроблена заява ў Кіеўскі гарадскі савет («Мемарандум № 2»).

А. Горская уваходзячы ў групу «шасцідзясятнікаў», прымала актыўны ўдзел ва ўкраінскім праваабарончым руху. Яна матэрыяльна і маральна падтрымлівала сем’і палітвязняў, складалася ў перапісцы з імі. У красавіку 1966 года падала хадайніцтва на абарону П. Залівахі. Дысідэнты, якія вярталіся з-за кратаў, звярталіся да яе па дапамогу.

Горская была на працэсе У. Чарнавола, які праходзіў 15 верасня 1967 года ў Львове, дзе з групай кіяўлян заявіла пратэст супраць незаконнага вядзення суда. У красавіку 1968 года яна паставіла свой подпіс пад лістом-пратэстам 139 дзеячаў навукі і культуры да кіраўнікоў СССР у сувязі з арыштамі і закрытымі судамі над дысідэнтамі і была зноў выключана з Саюза мастакоў.

За ўдзел у акцыях пратэсту ў 1965—1968 супраць расправы над украінскімі дысідэнтамі Горская падвергнулася пераследам з боку савецкіх органаў бяспекі. Па Кіеву і ўсёй Украіне распаўсюджваліся чуткі пра існаванне тэрарыстычнай бандэраўскай арганізацыі, кіраванай заходнімі спецслужбамі. Адным з кіраўнікоў гэтай арганізацыі называлі Горскую.

У 1970 годзе Горскую выклікалі на допыт у Івана-Франкоўск па справе арыштаванага У. Мароза, але яна адмовілася даваць паказанні. За некалькі дзён да смерці яна склала пратэст у Вярхоўны суд УССР аб незаконнасці і жорсткасці прысуду У. Марозу.

Версіі гібелі

Следства, якое вяла пракуратура Кіеўскай вобласці, прыйшло да высновы, што Горскую забіў яе свёкар з-за асабістай непрыязнасці, пасля чаго скончыў жыццё самагубствам. Адна з неафіцыйных версій прыпісвае забойства КДБ, які нібыта помсціў Горскай за абнародаванне разам з Л. Танюком і В. Сіманенка фактаў масавых пахаванняў расстраляных НКУС у Быкоўне.

У 2008—2009 гадах у Галіновым дзяржаўным архіве Службы бяспекі Украіны быў рассакрэчаны Фонд 16 (дакладныя, паведамленні, даведкі старшыні КДБ УССР першаму сакратару ЦК КПУ), дзе ўтрымліваюцца дакументы, якія непасрэдна адносяцца да Алы Горскай. Кіраўніцтву КДБ агульная карціна злачынства, асоба і матывацыя забойцы былі вядомыя раней, чым пачаліся следчыя дзеянні. У гэты ж час КДБ дакладвала ў ЦК аб фіксацыі настрояў разгубленасці, дэзарыентацыі і страху ўкраінскай грамадскасці.

У 1999 годзе адкрыты новы помнік на магіле А. Горскай — аўтар У. Прадка.

Творчая спадчына

Малюнкі

• «Аўтапартрэт з сынам» (1960)
• «Партрэт бацькі» (1960 ці 1961, магчыма было два партрэты)
• «Азбука» (1960)
• «Ля ракі» (1962—1963)
• «Партрэт В. Сіманенкі» (1963)
• Сланечнік (партрэт Е. Сверсцюка) (1963)
• Эскіз вітража да 150-годдзя Тараса Шаўчэнкі (1964) (у суаўтарстве з А. Залівахай, Л. Семыкінай, Г. Зубчанка, Г. Сеўрук)

Вітражы

• «Шаўчэнка. Маці» (1964) у суаўтарстве з А. Залівахай, Л. Семыкінай, Г. Зубчанка, Г. Сеўрук. Быў размешчаны ў Кіеўскім універсітэце і знішчаны па распараджэнні кіраўніцтва Кіеўскага гаркама КПУ (захаваўся эскіз, які захоўваецца ў Нацыянальным музеі літаратуры).

Мазаікі

• «Праметэй», «Зямля», «Агонь» і іншыя ў сярэдняй школе № 5 Данецка (арх. І. Каракіс і інш.) сумесна з В. Зарэцкім і інш.
• «Дрэва жыцця», «Птушка-Мара» у рэстаране «Украіна» у Марыупалі (сумесна з У. Зарэцкім і інш.). Разбураныя ў выніку расійскіх бамбардзіровак горада у 2022 годзе.

Іншыя творы

• Зямля (1968) (у суаўтарстве з Б. Плаксіем, В. Зарэцкім) — зроблена з драўнянай кары, саломы, лыка і дрэва.

Фільмы пра Алу Горскую

• 1991 — «Усім нам смерць наканавана загадзя…» (укр.: «Усім нам смерть судилася зарання…»), рэжысёр С. Дудка, аператар Е. Салагуб, Укртэлефільм;
• 2001 — «Ала Горская» (укр.: «Алла Горська»), рэжысёр-пастаноўшчык Алена Леўчанка, Кінастудыя імя А. Даўжэнкі, Украінская Студыя хранікальна-дакументальных фільмаў.

Літаратура

• Алла Горська : Червона тінь калини : листи, спогади, статті / ред. та упоряд. О. Зарецький, М. Маричевський. — Київ: Спалах ЛТД, 1996. — 240 с.
• Зарецький О. Алла Горська під ковпаком КДБ. Антиукраїнська спрямованість спецоперацій // Фундатор сучасного українознавства : на пошану 80-річчя Петра Кононенка : збірник матеріалів і наукових праць / Нац. НДІ українознавства ; авт.-упоряд., відп. ред.: Фігурний Ю. С.. — Київ: ННДІУ МОНМС України, 2011. — С. 54—58. — 200 с.

Спасылкі

• Біяграфія на сайце таварыства «Мемарыял» Архівавана 9 красавіка 2006. (укр.)(недаступная спасылка)
• Галінка каліны для Алы Горскай (руск.)