Башчанская пліта

Башчанская пліта (харв.: Baščanska ploča) — адзін з самых старых помнікаў харвацкай пісьменнасці, і адзін з самых старых і найбольш значных з захаваных глагалічных помнікаў. Датуецца прамежкам XI і XII стагоддзяў.

Пліта была знойдзена ў 1851 годзе пры раскопках раманскай царквы Святой Луцыі ў вёсцы Юрандвор побач з мястэчкам Башка ў паўднёвай частцы вострава Крк. З 1934 года пліта захоўваецца ў Харвацкай Акадэміі навукі і культуры ў Заграбе, у царкве Святой Луцыі знаходзіцца дакладная копія.

Апісанне

Каменная пліта змяшчае надпіс, тэкст якой абвяшчае аб ахвяраванні каралём Дмітарам Званімірам участка зямлі бенедыкцінскаму абацтву пад кіраваннем абата Држыхі. Надпіс змяшчае 13 радкоў, добра захаваўся. Два фрагменты пліты ў правай частцы былі знойдзены адбітымі ад асноўнай пліты, але там таксама захаваўся выбіты тэкст. Башчанскі надпіс выкананы глаголіцай, змяшчае шэраг характэрных асаблівасцей харвацкага зводу царкоўнаславянскай мовы. Башчанская пліта — адзіны захаваны ўзор пераходнага тыпу глагалічнага алфавіту ад «круглага» (балгарска-македонскай) да «вуглаватага» (харвацкай).

Башчанскі надпіс — найстарэйшая з захаваных пісьмовых крыніц, дзе згаданы прыметнік «харвацкі» на харвацкай мове. Існуе некалькі больш старажытных харвацкай-глаголічных надпісаў (Пломінская пліта, Валунская пліта і Кркскі надпіс, якія датуюцца XI стагоддзем), але яны саступаюць Башчанской пліце па аб'ёме і захаванасці. Надпіс выкананы харвацкім зводам царкоўнаславянскай мовы і лічыцца адным з самых старажытных сведчанняў перыяду з'яўлення ўласна харвацкай мовы.

Тэкст башчанскай пліты намаляваны на аверсе банкноты ў 100 кун разам з партрэтам Івана Мажураніча.

Тэкст

Арыгінальны тэкст

ⰰⰸⱏ–––––ⱌⰰⰻⱄⱀⰰ––ⱅⰰⰳⱁⰴⱆⱈⰰⰰⰸⱏ
ⱁⱂⰰⱅ–ⰴⱃⱏⰶⰻⱈⱝⱂⰻⱄⰰⱈⱏⱄⰵⱁⰾⰵⰴⰻⱑⱓⰶⰵ
ⰴⰰⰸⱏⰲⱏⱀⰻⰿⱃⱏⰽⱃⰰⰾⱏⱈⱃⱏⰲⱝⱅⱏⱄⰽⱏ–––
ⰴⱀⰻⱄⰲⱁⱗⰲⱏⱄⰲⰵⱅⱆⱓⰾⱆⱌⰻⱓⰻⱄⰲⰵ––
ⰿⰻⰶⱆⱂⱝⱀⱏⰴⰵⱄⰻ–ⱃⱝⰽⱃⱏⰱⱝⰲⱑⰿⱃⱝ–––ⱏⰲ––
ⱌⱑⱂⱃⰱⱏⱀⰵⰱⰳⰰ–ⱏⱂⱁⱄⰾ–ⰲⰻⱀⱁⰴⰾⱑ––ⰲⰰⰲⱁ
ⱅⱁⱌⱑⰴⰰⰻⰶⰵⱅⱉⱂⱁⱃⱒⰵⰽⰾⱏⱀⰻⰻⰱⱁⰻⰱ–ⰰⱀⰾⰰⰻⰳⰵ
ⰲⰰⰼⰾⰻⱄⱅ҃ⰻⰻⱄⱅ҃ⰰⱑⰾⱆⱌⰻⱑⰰⱞⱀⱏⰴⰰⰻⰾⰵⱄⰴⱑⰶⰻⰲⰵ
ⱅⱏⱞⱉⰾⰻⰸⱝⱀⰵⰱ҃ⱁⰳⰰⰰⰸⱏⱁⱀⱝⱅⱏⰴⰱⱃⱉⰲⱜⱅⱏⰸⱏ
ⰴⱝⱈⱏⱌⱃ꙯ⱑⰽⱏⰲⱏⱄⰻⱅⰻⱄⰲⱉⰵⱓⰱⱃⱝⰰⱜⱓⱄⱏⰴⰵⰲ
ⰵⱅⰻⱓⰲⱏⰴⱀⰻⰽⱏⱀⰵⰸⰰⰽⱉⱄⱏⱞⱏⱅⱝⱉⰱⰾⰰⰾ
ⰰⱓⱋⱝⰳⱉⰲⱏⱄⱆⰽⱏⱃⱝⰻⱀⱆⰻⰱⱑⱎⰵⰲⱏⱅⱏⰾNⱜⱞ
ⱜⰽⱆⰾⱝⰲⱏⱉтⱉⱒⱍ–––ⰲⰵт꙯ⱆⱓⰾⱆⱌ꙯ⱜⱓⰲⱏⰵⰾⰻNⱉ

Транслітарацыя на лацінку

A[ZЪ VЪ IME O]TCA I S(I)NA [I S](VE)TAGO DUHA AZЪ
OPAT[Ъ] DRŽIHA PISAHЪ SE O LEDI[N]Ě JuŽE
DA ZЪVЪNIM[I]RЪ KRALЪ HRЪVATЪSKЪÏ [VЪ]
DNI SVOJĘ VЪ SVETUJu LUCIJu I S[VEDO]-
MI ŽUPANЪ DESIMRA KRЪ[BA]VĚ MRA[TIN]Ъ VЪ L(I)-
CĚ PR(I)BЪNEBŽA [S]Ъ POSL[Ъ] VIN[OD](O)LĚ [ĚK](O)VЪ V(Ъ) O-
TOCĚ DA IŽE TO POREČE KLЪNI I BO(G) I BÏ(=12) AP(OSTO)LA I G(=4) E-
VA(N)J(E)LISTI I S(VE)TAĚ LUCIĚ AM(E)NЪ DA IŽE SDĚ ŽIVE-
TЪ MOLI ZA NE BOGA AZЪ OPATЪ D(O)BROVITЪ ZЪ-
DAH CRĚKЪVЪ SIJu I SVOEJu BRATIJu SЪ DEV-
ETIJu VЪ DNI KЪNEZA KOSЪМЪTA OBLAD-
AJuĆAGO VЪSU KЪRAINU I BĚŠE VЪ TЪ DNI M-
IKULA VЪ OTOČЪCI [SЪ S]VETUJu LUCIJu VЪ EDINO

Тэкст на сучаснай харвацкай

Ja, u ime Oca i Sina i Svetoga Duha. Ja
opat Držiha pisah ovo o ledini koju
dade Zvonimir, kralj hrvatski u
dane svoje svetoj Luciji. Svjedoče
mi župan Desimir u Krbavi, Martin u Li-
ci, Piribineg u Vinodolu i Jakov na o-
toku. Da tko poreče, nega ga prokune i Bog i 12 apostola i 4 e-
vanđelista i sveta Lucija. Amen. Neka onaj tko ovdje živi,
moli za njih Boga. Ja opat Dobrovit zi-
dah crkvu ovu sa svoje dev-
etero braće u dane kneza Kosmata koji je vl-
adao cijelom Krajinom. I bijaše u te dane Mi-
kula u Otočcu sa svetom Lucijom zajedno.

Пераклад на беларускую

У імя Айца і Сына і Святога Духа, я
абат Држыха, напісаў гэта аб зямлі, якую
даў Званімір, харвацкі кароль, у
яго дні Святой Луцыі. І свед-
кі [былі] жупан Дэсімір у Крбаве, Марцін у Лі
цы, Пірыбінег у Вінадоле і Якаў на во-
страве. Хто будзе адмаўляць гэта, да пракляне яго і Бог і 12 апосталаў і 4 е-
вангелісты і Святая Луцыя. Амінь. Хто бы ні жыў тут
малі за іх Бога. Я, абат Добравіт, пабу-
даваў гэту царкву з дзевя-
ццю братамі ў дні князя Космата, які ўла-
дарыў усім краем. І ў тыя дні Мі-
калай з Аточаца аб'яднаўся са Святой Луцыяй.

Спасылкі

На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Башчанская пліта
Darko Zubrinic. The Baska tablet — precious stone of Croatian literacy (англ.)
http://www.svkri.hr/izlozbe/baskatablet.html Архівавана 25 жніўня 2004.