Бухарэсцкі студэнцкі рух (1956)

Бухарэсцкі студэнцкі рух — антыкамуністычны рух у камуністычнай Румыніі ў 1956 годзе.

Перадгісторыя

У краінах з камуністычнымі рэжымамі 1956 год адзначаўся масавымі супрацькамуністычнымі рухамі, найбуйнейшыя з якіх адбыліся ў Польшчы і Венгрыі. У Румыніі антыкамуністычны рух арганізавалі студэнты і ў гэтым плане адзначыліся ўніверсітэты гарадоў Тымішаара, Клуж, Бухарэст, Ясы і Тыргу-Мурэш.

Падзеі ў ПНР, якія прывялі да ліквідацыі сталінскага кіраўніцтва гэтай краіны і прыходу да ўлады Уладзіслава Гамулкі 19 кастрычніка 1956 г., выклікалі хваляванні сярод студэнтаў вышэйшых навучальных устаноў краін усходняга блока. Настроі з Польшчы пачалі распаўсюджвацца на Венгрыю. Ужо 16 кастрычніка 1956 студэнты Сегеда выйшлі з створанага камуністамі саюза студэнтаў (DISZ), аднавілі Саюз студэнтаў венгерскіх універсітэтаў і акадэмій (MEFESZ) — дэмакратычную арганізацыю, якую разагнаў рэжым Мацьяш Ракашы. На працягу некалькіх дзён той жа паступілі студэнты з Печа, Мішкальца і Шопрана. 22 кастрычніка 1956 студэнты з Будапешцкага ўніверсітэта тэхналогіі і эканомікі склалі спіс з шаснаццаці пунктаў, якія змяшчаюць ключавыя патрабаванні нацыянальнай палітыкі. Калі студэнты даведаліся аб намеры Саюза венгерскіх пісьменнікаў выказаць сваю салідарнасць з Польшчай, паклаўшы вянок каля статуі польскага генерала, героя Венгерскай рэвалюцыі 1848-49 гадоў Юзефа Бема, яны вырашылі арганізаваць раўналежную дэманстрацыю ў падтрымку палякаў. На мітынгу пратэсту ў другой палове дня 23 кастрычніка 1956 студэнты зачыталі сваю пракламацыю — акт, які азнаменаваў пачатак Венгерскага паўстання 1956 года.

Хоць у падтрымку Гамулкі ў Румыніі не адбылося ніякіх студэнцкіх пратэстаў, большасці румынскіх студэнтаў было вядома аб становішчы ў Венгрыі, збольшага дзякуючы радыё Свабодная Еўропа і іншых заходніх радыёстанцыям. Іх бачанне падзей у Венгрыі складалася ў тым, што пры камуністычнай улады студэнтам выпала стаць той групай, якая павінна ініцыяваць такія пратэсты, і пасля пачатку бунту да яго далучацца шырокія масы.

Арганізацыя студэнцкіх пратэстаў

За развіццём падзей у Венгрыі ўважліва сачылі румынскія студэнты не толькі Бухарэста, але і Тымішаары, Клужа, Тыргу-Мурэша і Яс. Спачатку розныя студэнты абменьваліся інфармацыяй, якую яны чулі па радыё або з іншых крыніц, а таксама абмяркоўвалі перспектывы правядзення такіх мерапрыемстваў. Студэнты не стваралі камітэтаў, якія ўлада магла б разглядаць як падпольныя арганізацыі і якія маглі б наклікаць рэпрэсіі з боку апарату дзяржаўнай бяспекі. Замест таго на розных факультэтах горада з'явіліся ініцыятыўныя групы.

Студэнты на кожным факультэце рэагавалі па-рознаму. Найбольш актыўныя групы сфармаваліся на юрыдычным, літаратурным, тэатральным, медыцынскім, архітэктурным, журналісцкай і філасофскім факультэтах, а таксама ў медыка-ваенным і політэхнічным інстытутах. Больш асцярожна была рэакцыя студэнтаў іншых вышэйшых тэхнічных навучальных устаноў (нафты і газу, аграноміі), матэматычнага, геаграфічнага і гістарычнага факультэтаў Бухарэсцкага ўніверсітэта, а таксама Інстытута эканамічных навук.

Першыя акцыі

Хоць студэнты захапляліся венгерскімі рэвалюцыянерамі, іх правадыра Імрэ Надзя яны ўспрымалі некалькі стрымана. Надзь з 1929 па 1944 жыў у СССР, а румыны з уласнага досведу ведалі, што камуністычныя кіраўнікі, прывезеныя пастаўленыя Чырвонай Арміяй значна горш, чым дамарослыя камуністы.

Студэнты, якія сачылі за сітуацыяй у Венгрыі, лічыліся і на міжнароднае становішча. Хоць заходнія радыёстанцыі запэўнівалі рэвалюцыянераў у падтрымцы Захаду, румынскія студэнты былі вельмі скептычна настроены, паколькі яны бачылі, што ЗША і заходнееўрапейскія дзяржавы займаюць пасіўную пазіцыю і ўстрымліваюцца ад узброенага ўмяшання.

Але нягледзячы на гэтыя сумневы, першыя акцыі пратэсту пачаліся ўжо праз некалькі дзён пасля таго, як пачалося венгерскае паўстанне. Падобныя паводзіны былі не толькі ў Бухарэсце, але і ў іншых універсітэцкіх гарадах, у прыватнасці ў Тымішаары, Клуж і Ясах. Хоць паміж гэтымі гарадамі курсавала інфармацыя пра тое, што адбывалася, каардынацыя дзеянняў у вельмі рэпрэсіўнай дзяржаве, якой Румынія была ў той час, была немагчымая, і студэнты ў кожным горадзе дзейнічалі незалежна адзін ад аднаго.

Запрашэнне да дыялогу кіраўніцтва дзяржавы

Першы пратэст пачаўся, калі студэнты факультэта літаратуры заклікалі а тагачаснага віцэ-прэм'ера Савета Міністраў Іосіфа Кішынёўскага адказаць на спіс складзеных студэнтамі пытанняў. Яны выбралі Кішынёўскага за пасярэдніка не толькі з-за яго пасаду ва ўрадзе. У адрозненне ад большасці камуністычных краін Усходняй Еўропы, у кіраўніцтве Румынскай камуністычнай партыі пасля смерці Сталіна не адбылося ніякіх зменаў. Геаргіу-Дэж працягваў кіраваць краінай, выкарыстоўваючы тыя ж аўтарытарныя метады, і на яго не паўплывала ні таемная прамова Хрушчова, вымаўленая 23 лютага на XX з'ездзе КПСС, у якой асуджаліся злоўжыванні Сталіна і быў выкрыты негатыўныя наступствы культу асобы, ні рэакцыя на яе іншых камуністычных краін, якія хоць неяк ачысцілі сваю ўладу ад сталіністаў. Між тым, было вядома, што на Пленуме ЦК Румынскай рабочай партыі ў сакавіка 1956 года Мірон Канстанцінеску і Кішынёўскі выступілі супраць Геаргіу-Дэжа, адстойваючы неабходнасць лібералізацыі ў духу Хрушчова, што рашуча адкінуў Георгэ Геаргіу-Дэж. Адсутнасць збройнага савецкага ўмяшання ў першыя дні венгерскага паўстання студэнты патлумачылі як прызнанне Хрушчовым патрабаванняў венгерскага руху за рэформы. Такім чынам, некаторыя студэнты лічылі Іосіфа Кішынёўскага, які падтрымаў ідэю лібералізацыі, хай нават лёгкую, жаданым суразмоўцам у параўнанні з іншымі не схільнымі да капрамісаў кіраўнікамі.

Пытанні, якія яны паставілі, былі правакацыйнымі, але не дакраналіся ідэалагічных пытанняў. Вось некаторыя з гэтых пытанняў:

1. Калі рэжымы ў гэтых двух краінах [Румынія і СССР] аднолькавыя і камуністычны інтэрнацыяналізм існуе, чаму Бесарабію не вяртаюць [Румыніі], паколькі гэты край, з гістарычнага пункту гледжання, румынскі?
2. Чаму сялянам даводзіцца рабіць дзіцячыя труны з заборных слупоў, тады як Румынія нарыхтоўвае дастаткова драўніны?
3. Чаму ў сельскагаспадарчай краіне хлеб прыходзіцца купляць па картках?
4. Чаму ў Балгарыі закупляюць штучнае віно?
5. Чаму на рынку няма рыбы?
6. Чаму ў В'етнам прадаюцца лічыльнікі электраэнергіі па цане, якая не пакрывае нават расходаў на ўпакоўку?
7. Чаму газ метан пастаўляецца ў Венгрыю толькі на некаторыя заводы па перапрацоўцы прыроднага газу?

Мэтай гэтай акцыі было празандаваць, гатовыя хоць бы некаторыя члены камуністычнага кіраўніцтва пачаць дыялог. Па гэтай прычыне выкладзеныя пытанні павінны цэлым эканамічны характар і не парушалі палітычных пытанняў. Аднак, ні штучныя балгарскія віны, ні электралічыльнікі для В'етнама не выклікалі сур'ёзныя турботы румынскіх студэнтаў. Гэтыя пытанні служылі сігналам кіраўніцтву партыі, студэнты хочуць дыялогу, а не ідэалагічнай канфрантацыі.

Ні Кішынёўскі, ні любы іншы партыйны кіраўнік не адказаў на запрашэнне. Але запрашэнне прадэманстравала тым, хто вагаўся далучацца да руху, што ў выніку негатыўнай пазіцыі ўлады неабходныя энергічныя дзеянні.

Літаратура

• Johanna Granville, If Hope is Sin, Then We Are All Guilty: Romanian Students’ Reactions to the Hungarian Revolution and Soviet Intervention, 1956-1958 Carl Beck Paper, no. 1905 (April 2008): 1-78.
• (рум.) Final Report of the Presidential Commission for the Study of the Communist Dictatorship in Romania, Bucharest, 2006.
• (рум.) "Procesul Comunismului (II) Архівавана 15 кастрычніка 2007.", Ziua, 26 October 2005.
• (рум.) Parliamentary debate Архівавана 3 сакавіка 2016., 19 October 1999.
• (рум.) "Loturile studenţilor arestaţi şi condamnaţi în urma evenimentelor din 1956 Архівавана 2 лістапада 2006.", Adevărul, 12 January 2007.
• "The Doctor's Story" Архівавана 8 сакавіка 2008., Time, March 25, 1957
• (рум.) Covaci, Stela. Persecuţia - Mişcarea studenţească anticomunistă - Bucureşti, Iaşi (1956-1958), Editura Vremea, 2006.
• (рум.) Derdena, Mihai Stere. "O jumătate de veac de rezistenţă", Memoria, Nr. 38, 2002.
• (рум.) Mihalcea, Al. Jurnal de ocnă, Editura Albatros, 1994 ISBN 973-24-0343-8
• (рум.) Popescu, Alexandru. "Lumea rezistenţei anticomuniste româneşti", Magazin Istoric, Nr. 5, 1997.