Прагляд зыходнага тэксту старонкі Крыж Ефрасінні Полацкай

{{Твор мастацтва
 |тып             = выраб дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва
 |выява           = Kryž Eŭfrasińni Połackaj - Крыж Эўфрасіньні Полацкай.jpg
 |памер           = 280px
 |апісанне        = Выява крыжа з выдання «Белоруссия и Литва», 1889<ref>''Бацюшкоў П. І.''</ref>
 |выява2          =  
 |памер2          =  
 |апісанне2       =  
 |выява3          =  
 |памер3          =  
 |апісанне3       = 
 |назва           =  Крыж Ефрасінні Полацкай
 |арыгінал        = 
 |аўтар           =  [[Лазар Богша]] <br /> (узнаўленне: [[Мікалай Пятровіч Кузьміч|М. П. Кузьміч]])
 |год             =  [[1161]] <br />(узнаўленне: [[1992]]—[[1997]])
 |матэрыял        =  [[Кіпарыс]], [[золата]], [[серабро]] і інш
 |тэхніка         =  
 |вышыня          =  51,8
 |шырыня          =  21
 |месцазнаходжанне= Арыгінал: месцазнаходжанне невядома; копія: [[Спаса-Праабражэнская царква (Полацк)|Спаса-Праабражэнская царква]], г. [[Полацк]]
 |музей           =  
}}
'''Крыж Еўфрасінні Полацкай''' — шэдэўр [[злотніцтва]] часоў Сярэднявечча, напрастольны крыж, выраблены ў г. Полацку для [[Спаса-Праабражэнская царква (Полацк)|царквы Святога Спаса]] па заказу [[Святы|прападобнай]] [[ігумен]]ні [[Ефрасіння Полацкая|Ефрасінні Полацкай]] майстрам [[Лазар Богша|Лазарам Богшам]] у [[1161]] годзе. Мае шасціканцовую форму, вышыня — 51,8 [[Сантыметр|см]]. Згублены ў час [[Другая сусветная вайна|Другой сусветнай вайны]] і да гэтага часу не знойдзены. У 1997 годзе брэсцкі ювелір-эмальер М. П. Кузьміч вырабіў копію крыжа ў поўны памер.

== Апісанне ==
Шасціканцовы крыж вышынёй 51,8 см, даўжыня верхняга перакрыжавання — 14 см, ніжняга — 21 см. Аснова выканана з [[кіпарыс]]а. Да пярэдняй і зваротнай паверхняў прымацавана 21 [[золата|залатая]] пласціна з эмалевымі вобразамі малых памераў, да бакавых — сярэбраныя пласціны з надпісам. Крыж аздабляюць 8 [[Каштоўныя камяні|каштоўных камянёў]] і [[арнамент]], край пярэдняга боку крыжа апраўлены ніткай [[жэмчуг]]а<ref name="845 гадоў">[http://skorina-lib.iatp.by/docs/845.doc 845 гадоў Крыжу Ефрасінні Полацкай] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20121008032748/http://skorina-lib.iatp.by/docs/845.doc |date=8 кастрычніка 2012 }} // Цэнтральная бібліятэчная сістэма горада Полацка. — 2006, снежань. {{праверана|16|12|2010}}</ref>.

Пласціны пярэдняга боку ўяўляюць сабой іканапісную кампазіцыю — вялікі, або пашыраны [[дэісус]]. На верхніх канцах крыжа размешчаны паясныя выявы [[Ісус Хрыстос|Ісуса Хрыста]], [[Багародзіца|Маці Божай]] і [[Ян Хрысціцель|Іаана Прадцечы]], у цэнтры ніжняга перакрыжавання — чатыры [[евангелісты|евангеліста]]; на канцах — [[арханёлы]] [[Арханёл Гаўрыіл|Гаўрыіл]] і [[Арханёл Міхаіл|Міхаіл]], у ніжняй частцы крыжа, пасля перакрыжавання — выявы святых [[Ефрасіння Александрыйская|Ефрасінні Александрыйскай]], [[Вера, Надзея, Любоў і іх маці Сафія|Сафіі]] і [[Георгій Пераможца|велікамучаніка Георгія]] (нябесныя заступнікі заказчыцы і яе бацькоў)<ref name="845 гадоў"/>.

У верхнім перакрыжаванні прымацаваны невялікі чатырохканцовы, а ў ніжнім — шасціканцовы крыжыкі.

На адваротным баку крыжа вобразы айцоў царквы — святых [[Іаан Златавуст|Іаана Залатавуста]], [[Васілій Вялікі|Васілія Вялікага]], [[Грыгорый Назіянзін|Грыгорыя Назіянзіна]], апосталаў [[апостал Пётр|Пятра]] і [[апостал Павел|Паўла]], [[Стэфан Мучанік|першамучаніка Стэфана]], велікамучанікаў [[Дзімітрый Салунскі|Дзімітрыя Салунскага]] і [[велікамучанік Панцеляймон|Панцеляймона]]. Над кожным абразком часткова грэчаскімі, часткова славянскімі літарамі зроблены надпісы<ref name="845 гадоў"/>.

У сярэдзіне крыжа ў пяці квадратных падпісаных гнёздах знаходзіліся [[рэліквія|рэліквіі]]: фрагменты [[Жыватворчы крыж|Крыжа Хрыстова]] з кроплямі яго [[Кроў Хрыстова|крыві]], камень з [[Грабніца Багародзіцы|грабніцы Божай Маці]], часціца з Гроба Гасподняга, часціцы мошчаў святых Стэфана і Панцеляймона, кроў святога Дзімітрыя<ref name="845 гадоў"/>.

У ніжняй частцы крыжа змяшчаецца аўтарская прыпіска: ''«Г(оспод)и, помози рабоу своему Лазорю, нареченомоу Богъши, съдѣлавшемоу крьстъ сии црькви С(вя)таго Спаса и Офросиньи»''.

[[Выява:Book illustrations of Belorussian antiquities Page 125 Img 75.png|thumb|left|250px|Прарысоўка надпісу на крыжы<ref>''Сементовский, А. М.'' Белорусские древности / А. М. Сементовский — [[Санкт-Пецярбург|Санкт-Петербург]], [[1890]]. — С. 125.</ref>.]]

На усіх бакавых паверхнях былі прымацаваны сярэбраныя пласціны, з іх захавалася 20, маецца жэмчуг; па спіралі ў два рады змешчаны наступны надпіс:
{{Пачатак цытаты}}
Въ лѣ[то] 6000 и 669 покладаеть Офросинья чьстьныи кр(е)стъ въ манастыри своемь въ ц(е)ркви С(вя)т(о)го Сп(а)са. Чьстьное дрѣво бесцѣньно есть, а кованье его злото, и серебро, и камѣнье, и жьнчигъ въ 100 гривнъ, а др[ѣво] 40 гривнъ. <br />Да нѣ изнесѣться из манастыря никогда же, яко ни продати, ни отдаті, аще се кто прѣслоушаеть, изнесѣть и от манастыря, да не боуди емоу помощникъ чьстьныи кр(е)стъ ни въ сь вѣкъ, ни въ боудщии, и да боудеть проклятъ С(вя)тою Животворящею Троицею и с(вя)тыми отци 300 и 18 семию съборъ с(вя)тыхъ от(е)ць и боуди емоу часть съ Июдою, иже прѣда Х(ри)с(т)а. Кто же дрьзнеть сътвори с[ие], властелинъ или князь, или пискоупъ, или игоумѣнья, или инъ которыи любо ч(е)л(о)в(е)къ, а боуди емоу клятва си. Офросинья же раба Х(ри)с(то)ва, сътяжавъши кр(е)стъ сии, прииметь вѣчную жизнь съ всѣ[м]и с[вятыми]<ref>[http://starbel.narod.ru/kryzh.htm Надпіс на крыжы прападобнай Ефрасінні Полацкай (1161 год)] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20110514054336/http://starbel.narod.ru/kryzh.htm |date=14 мая 2011 }}. Сайт «Гісторыя Беларусі IX—XVIII стагоддзяў. Першакрыніцы». {{праверана|12|03|2011}}</ref>.
{{Канец цытаты|крыніца=}}

Надпісы — на [[стараславянская мова|стараславянскай мове]] (на [[Салонікі|салунскім]] дыялекце [[Кірыл і Мяфодзій|Кірыла і Мяфодзія]]), вядомай як [[Царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянская]], і на мясцовым дыялекце старажытнабеларускай мовы<ref>Побаль Л. Індаеўрапейскія і раннехрысціянскія сімвалы на крыжы Еўфрасінні Полацкай // З глыбі вякоў. Наш край: Гісторыка-культуралагічны зборнік. — Вып. 2. — Мн., 2002. — С. 16</ref>.

== У філатэліі ==
<center>
<gallery widths=150px heights=150px>
1992. Stamp of Belarus 0006.jpg|Крыж на беларускай марцы 1992 года.
Хрест ЄП.gif|Памятная манета «Крыж Ефрасінні Полацкай». <small> Адваротны бок. [[Нацыянальны банк Рэспублікі Беларусь]], [[2007]], [[серабро]].</small>
2011. Stamp of Belarus 05-2011-03-14-blok1.jpg|Паштовая марка «850-годдзе стварэння крыжа Ефрасінні Полацкай». <small>[[Беларусь]], [[2011]].</small>
</gallery>
</center>

== Зноскі ==
{{reflist}}

== Літаратура ==
* {{Крыніцы/БелЭн|8}} — С. 501.
* Жыватворны сімвал Бацькаўшчыны: гісторыя Крыжа святой Еўфрасінні Полацкай / аўтар-укладальнік У. Арлоў, пры ўдзеле Г. Сурмач, Б. Стука. — Мінск : Асар, 1998. — 326 с. ISBN 985-6070-56-2.
* ''Марозава, С. В.'' [http://pawet.net/library/history/bel_history/marozava/41/Крыж_Ефрасінні_Полацкай_-_галоўная_нацыянальная_рэліквія_беларусаў.html Крыж Ефрасінні Полацкай — галоўная нацыянальная рэліквія беларусаў] // Роль женщин в укреплении местных сообществ: Материалы респ. науч. конференции (Путришки, 12 февраля 2011 г.). — Гродно, 2011. — С. 13—18.

{{commonscat|Cross of Saint Euphrosyne}}

{{Полацкае княства}}

[[Катэгорыя:Культура Полацка]]
[[Катэгорыя:Славутасці Полацка]]
[[Катэгорыя:Гісторыя Полацка]]
[[Катэгорыя:Рэлігія ў Полацку]]
[[Катэгорыя:Страчаныя творы]]
[[Катэгорыя:Ефрасіння Полацкая]]
[[Катэгорыя:Аб’екты на марках]]