Пасавая кніга

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Малітоўнік Катарыны Родер фон Родэк, 1540

Пасавая (паясная) кніга[1] — назва невялікіх перанасных кніг, якія насілі сярэднявечныя еўрапейскія манахі, святары і знатныя вяльможы, як папулярны аксэсуар сярэднявечнага касцюму  (руск.) (бел., паміж XIII і XVI стагоддзямі[2]. Яны прадстаўлялі сабой кнігі, скураны пераплёт якой працягваўся свабодна пад вокладкай кнігі ў выглядзе доўгага канічнага хваста з вялікім вузлом на канцы, які можна было заправіць ў пояс або рэмень. Вузел, як правіла, утваралі палоскі скуры, трывала сплеценыя разам. Кнігу падвешвалі ўверх нагамі такім чынам, што калі яе падняць уверх, яна адразу была гатовая для чытання. Літаратура была звычайна рэлігійнай: для святароў — штодзённыя Гадзіны  (руск.) (бел., а для свецкіх асоб (асабліва жанчын) — Часаслоўцы . Адзін з самых вядомых тэкстаў, які стаў пасавай кнігай — гэта Суцяшэнне філасофіяй  (англ.) (бел. Баэцыя, хоць гэта адзіная захаваная філасофска-багаслоўская паясная кніга. Жанчыны часта насілі паясную кнігу з выгоды, паколькі гэта было модна, па меншай меры, у XV стагоддзі, каб насіць кушак або пояс на таліі[3]. Кніга, замацаваная на пасавым рамяні, выконвала як утылітарную функцыю, дазваляючы насіць з сабой кнігу, але трымаць свабоднымі рукі, так і функцыю абароны каштоўных кніг ад крадзяжу. Яна таксама з’яўлялася бачным зацвярджэннем высокага сацыяльнага становішча, багацця і адукацыі (ці, прынамсі, пісьменнасці)[4]. Аўтарытэтныя фігуры, святыя і апосталы, такія як святы Еранім, часта паказваліся на выявах з пасавай кнігай[5]. Пасавыя кнігі таксама апынуліся модным аксэсуарам для свецкіх жанчын, дадаючы дэкаратыўнасці намаганням, ужо укладзеным у стварэнне ўбору з поясам. Мастацкія выявы паясных кніг пацвярджаюць іх папулярнасць як аксэсуар[6].

Пазнейшая выява манаха, які нясе пасавую кнігу ў руцэ

Пасавыя кнігі ўпершыню з’явіліся ў канцы XIII стагоддзя і захоўвалі папулярнасць да XV, часам становячыся паказнымі каштоўна-інкруставанымі прэзентацыйнымі кнігамі, і страцілі папулярнасць у канцы XVI стагоддзя, калі друкаваныя кнігі сталі значна больш распаўсюджанай з’явай[7]. Іншай магчымай прычынай іх выхаду з ужывання была адносна невялікая колькасць асобнікаў, прыстасаваных для нашэння на поясе, тэксты якіх састарэлі, пры адсутнасці вялікай патрэбы мяняць іх на новыя. Ва ўмовах ўсё больш таннага друку было прасцей капіяваць тэксты, чым марнаваць час на захаванне асобных рукапісаў. Заблытана створаныя пасавыя абклады сталі проста непрактычнымі пасля пэўнага моманту.

Маюцца сотні мастацкіх уяўленняў пасавых кніг. Іх папулярнасць у мастацтве паказвае на значна больш шырокае распаўсюджанне і выкарыстанне паясных кніг, чым колькасць захаваных асобнікаў. Спіс 150 прыкладаў «паказвае прапорцыю прадстаўніцтва ў жывапісе і ў скульптуры [як] амаль роўныя.» Тым не менш, толькі 23 сярэднявечныя пасавыя кнігі захавалася ў іх першапачатковым пераплёце. Найстарэйшым датаваным прыкладам з’яўляецца асобнік з Кастля  (руск.) (бел., Германія (каля 1453)[8]. Прынамсі, частка прычын невялікага ліку ацалелых асобнікаў выцякае з таго факту, што выкарыстанне пасавых кніг у асноўным прымеркавана да вузкай вобласці ад Нідэрландаў да даліны Верхняга Рэйна[9].

Канструкцыя[правіць | правіць зыходнік]

Пасавая кніга ў Музеі Кунстпаласт  (руск.) (бел.
Адкрытая пасавая кніга. Можна заўважыць завязаны вузел, які выкарыстоўваецца для лёгкага ўтрымання, і адносна невялікі памер самой кнігі.
Дэталь карціны Ван Эйка «Мадонна каноніка ван дэр Пале  (руск.) (бел.»

Пасавая кніга была варыянтам іншых формаў сярэднявечных пераплётаў  (руск.) (бел., у якім скура або тканіна працягвалі свабодна выходзіць за бакі цвёрдай вокладкі. Спецыяльна для маленькіх асабістых кніг, напрыклад, часасловаў, скура часта падаўжалася ў бакі, што давала дадатковую абарону для рукапісу, калі ён не выкарыстоўваўся — свабодныя краі маглі абгортвацца вакол, і часта некалькі спражак або шнуркоў надзейна зачынялі кнігу. Акрамя таго, пры чытанні кнігу можна было трымаць звонку абкладу, каб чыстая унутраная паверхня скуры, а не вялікія пальцы чытача, датыкалася старонак. Гэта зберагала старонкі ад брудных плям на ніжніх палях, якія маюцца ў многіх сярэднявечных кнігах. Гэта таксама часта паказваецца ў мастацтве, хоць прыкметна, што чытачы часта не ў поўнай меры выкарыстоўваюць беражлівы спосаб карыстання кнігай. Вузел, які выкарыстоўваецца для нашэння, гэта турэцкая галава  (руск.) (бел., названы так за падабенства вонкаваму выгляду цюрбана, які насілі сярэднявечныя мусульмане Асманскай імперыі. Часам пасавая кніга мела крук, які мацаваўся да пояса, шарнір злучаў кручок з клапанам пераплёту, дазваляючы максімальна перамяшчаць кнігу, пакуль яна яшчэ прымацаваная.

Многія пасавыя кнігі былі без прыкрас; Аднак, іншыя маюць латуневыя вуглавыя элементы, малюнкі, праколы шылам, рамесныя зашпількі, і, магчыма, фамільны герб або іншы знак на пярэдняй панэлі. Нашэння кнігі паўсюль з сабой, менш рызыкоўным было ўпрыгажаць багата кнігу, якую было цяжэй выкрасці, чым манускрыпт, што захоўваўся на паліцы. Акрамя таго, дэкаратыўныя металічныя зашпількі і петлі былі больш трывалымі, чым сплеценыя са скуры або тканіны абклады, якія зношваліся хутчэй ад інтэнсіўнага выкарыстання.

Пасавая кніга з Нюрнберга ад 1471

Варыянты[правіць | правіць зыходнік]

Хоць, строга кажучы, яны не з’яўляюцца пасавымі кнігамі, некалькі іншых тыпаў партатыўных кніг выкарыстоўваліся на працягу таго ж перыяду часу[10]. Да некаторых вялікіх кніг былі прымацаваныя кольцы да стандартнага пераплёту, каб праз іх можна было прапусціць шнур і абгарнуць вакол таліі. Іншыя кнігі былі настолькі маленькія, што іх можна было насіць на шыі. Маленькі ланцужок, які праходзіў праз кальцо ці два ў верхняй частцы пераплёту, быў дастатковым, каб зрабіць манускрыпт пераносным. Нарэшце, чацвёртым тыпам партатыўных кніга былі вадэмекумы  (руск.) (бел. (ад лац.: vade mecum — ідзі са мной), што складаўся з буклета або складзеных лістоў, якія ўтрымлівалі альманах або медыцынскую інфармацыю, і мог падвешвацца да пояса[11].

Згодна з «The Medieval Girdle Book Project»:

" Кантэйнеры і ахоўныя кажухі для кнігі былі ў выкарыстанні задоўга да Сярэдневякоўя; На розум прыходзяць гліняныя гаршкі, у якіх захоўваліся скруткі Мёртвага мора, а таксама скураныя цыліндры, якія выкарыстоўваюцца для захоўвання скруткаў і гліняных таблічак у Александрыйскай бібліятэцы і іншых, і кумдахі, якімі карысталіся ірландскія манахі, каб пераносіць іх каштоўныя рукапісы і богаслужбовыя кнігі з месца на месца, магчыма, нават у Ісландыі, якой яны дасягнулі ўжо 700 нашай эры. "

Вывучэнне пасавых кніг[правіць | правіць зыходнік]

Нягледзячы на іх значную прадстаўленасць у мастацтве, якое адлюстроўвае сярэднявечнага духавенства, існуе невялікая колькасць літаратуры за межамі невялікіх суполак, якія імкнуцца ўзнавіць іх. Шырокі выбар кніг па рамястве ахоплівае стварэнне сучасных пасавых кніг[12]. Многія гісторыкі-аматары стварылі больш тэхнічныя агляды «гістарычна-дакладных» пасавых кніг[13]. Тым не менш, будучы такой спецыялізаванай тэхнікай, пасавым кнігам не надаецца дастаткова ўвагі ў супольнасцях энтузіястаў, у адрозненне ад іншых больш папулярных сярэднявечных метадаў вокладкі.

Прыкметным выключэннем з’яўляецца Girdle Book Project, супрацоўніцтва паміж Маргіт Сміт з Універсітэта Сан-Дыега  (англ.) (бел. і Джымам Блоксемам з Кембрыджскай універсітэцкай бібліятэкі[14]. Праект імкнецца «[данесці] пасавую кнігу да ведама спецыялістаў, якія працуюць з кнігамі, такіх як бібліятэкары, куратары, выкладчыкі, кніжныя дылеры і калекцыянеры, а таксама майстроў-пераплётчыкаў  (руск.) (бел., павысіць разуменне фармату кнігі, які, хоць і невялікі па памеры, мае некаторае значэнне, але цяпер амаль забыты»[15].

Акрамя таго, многія кнігі былі звязаны не як пасавыя, але як кнігі, абароненыя падобным чынам вокладкай. Такія асобнікі часта большага памеру і прызначаныя для камфортнага, стацыянарнага чытання[16].

Зноскі

  1. ↑ гл. таксама: «girdle-books» The Oxford Dictionary of the Renaissance. Gordon Campbell. Oxford University Press, 2003. Xavier University. 27 April 2010 [1]
  2. ↑ K. Kup, «A Fifteenth Century Girdle Book», Bulletin of the New York Public Library. 43/6 (June 1939), 481.
  3. ↑ Egan, Geoff and Pritchard, Frances. et al. «Girdles» Dress Accessories: c.1150-c.1450 Museum of London, Her Majesty’s Stationery Office, 1991.
  4. ↑ Margit Smith and Jim Bloxam. «The Medieval Girdle Book Project» V3.N4. International Journal of the Book Melbourne, Australia, 2005. Pg 7.
  5. ↑ Raymond Clemens & Timothy Graham. Introduction to Manuscript Studies. Cornell U Press. 2007. Pg 56-57.
  6. ↑ «Girdles» Pg. 35-49.
  7. ↑ «Girdle Book Slip-Cover», Crispin Sexi (Jaysen Ollerenshaw), 2005. Accessed December 2006.
  8. ↑ Bruckner, Ursula, Bruckner, «Beutelbuch-Originale», Studien zum Buch- und Biblionthekswesen 9 (1995): 5-23. See also: « Rare and Beautiful Liturgical Manuscripts on Display at The New York Public Library». Accessed December 2006.
  9. ↑ «A Fifteenth Century Girdle Book» Pg 481
  10. ↑ Manuscript Studies Pg56.
  11. ↑ Manuscript Studies Pg56.
  12. ↑ Diehn, Gwen. Making Books That Fly, Fold, Wrap, Hide, Pop Up, Twist & Turn: Books for Kids to Make. Lark Books. New York. 1998.
  13. ↑ Lady Gwerfyl verch Aneirin. "Late-Fifteenth-Century Girdle Book (Overcover and Cord Closure). www.aneira.org. Accessed 04/46/2010.
  14. ↑ Smith, Margit J. The medieval girdle book. New Castle, Delaware: Oak Knoll Press, 2017.
  15. ↑ Margit Smith and Jim Bloxam. «The Medieval Girdle Book Project» V3.N4. International Journal of the Book Melbourne, Australia, 2005
  16. ↑ Raymond Clemens & Timothy Graham. Introduction to Manuscript Studies. Cornell U Press. 2007. Pg 56-57.

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]

commons: Пасавая кніга на Вікісховішчы
  • Pictures, from «The Book Art of Richard Minsky».
  • Pictures, Replica Girdle Books, by bookbinder Rhonda Miller
  • More Pictures, «Hand Bookbindings: Large Small, Fixed and Portable» Princeton University Library.
  • Detailed pictures of a girdle book in the collections of the National Library of Sweden
  • Video, Medieval chemise binding presented by Frederick Bearman, Preservation Librarian, UCL Libraries.
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Пасавая_кніга&oldid=4512176"