Стымпанк

Мадэль Ulorin Vex, апранутая ў касцюм у стылі постапакаліптычнага стымпанку, распрацаваны Kato.

Стымпа́нк, або парапа́нк — кірунак навуковай фантастыкі, які мадэлюе выдуманую цывілізацыю, што засвоіла ў дасканаласці механіку і тэхналогіі паравых машын. Як правіла, стымпанк мае на ўвазе альтэрнатыўны варыянт развіцця чалавецтва з выяўленай агульнай стылізацыяй пад эпоху віктарыянскай Англіі (другая палова XIX стагоддзя) і эпоху ранняга капіталізму з характэрным гарадскім пейзажам і кантрасным сацыяльным расслаеннем. Магчыма, аднак, і наяўнасць у творах стымпанку большай ці меншай долі элементаў фэнтэзі.

Да «панкаўскіх» кампанентаў стымпанку ставіцца асаблівы акцэнт на сапраўднай чалавечай прыродзе, якая кіруецца нізкімі запаламі — пажадлівасцю, гневам, ганарыстасцю, сквапнасцю і зайздрасцю. Агульны стыль стымпанку часцяком выглядае цынічным (груба-адкрытым) і песімістычным (антыўтапічным), аднак, дзякуючы камічным магчымасцям рэтрастылістыкі і альтэрнатыўнай гісторыі, шырока распаўсюджаныя і гумарыстычныя, парадыйныя матывы.

Скульптура павука ў стылі стымпанк, аўтар — Daniel Proulx

Тым не менш існуе нямала твораў з процілеглай скіраванасцю — рамантыка, драматызм высокіх пачуццяў, нават элементы ўтопіі.

Рэаліі стымпанкавай стылістыкі — «старадаўнія» аўтамабілі, лакаматывы, тэлефоны і т. р., анахранічна ўпісаныя ў больш (або менш) «старадаўні» антураж, лятаючыя караблі-дырыжаблі, механічныя робаты — часам уваходзяць у знарочыста казачныя і нават дзіцячыя творы.

У цяперашні час у грамадскім асяроддзі і масавай культуры назіраюцца з’явы, якія дазваляюць казаць аб стымпанку як пра субкультуру, якая фарміруецца. Стыль «стымпанк» усё шырэй распаўсюджваецца ў графіку, ілюстрацыі, скульптуры, дызайне і нават у сферы камп’ютарных гульняў.

Папярэднікі стымпанку

Жнівеньскі выпуск (1927 г.) часопісу Amazing Stories, з малюнкамі па творах Герберта Уэлса

У якасці «сыравіны» дзеля фантазіі аўтары стымпанку выкарыстоўваюць творчасць пісьменнікаў-фантастаў, мастакоў, вынаходнікаў, а таксама фальсіфікатараў XIX ст.

• Герберт Уэлс — англійскі пісьменнік-фантаст (1866—1946);
• Жуль Верн (1828—1905) — французскі пісьменнік, аўтар прыгодніцкай літаратуры і фантастыкі;
• Альбер Рабіда (1848—1926) — французскі пісьменнік і мастак, аўтар футурыстычных твораў;

Прадстаўнікі жанру

Фотаздымак са стымпанкаўскімі касцюмамі і дэкарацыямі

• Чайна Мьевіль
• Гордан Далквіст
• Брус Стэрлінг — твор «Машына адрозненняў» (1992) стаў фактычна маніфестам стымпанку — аналагічна як «Нейрамант» Уільяма Гібсана паклаў пачатак жанру кіберпанк.
• Хаяо Міядзакі
• Майкл Муркок (цыкл твораў пра Освальда Бастейбла)
• Вадзім Панаў
• Філіп Пулман
• Лемані Снікет
• Брэд Сільберлінг

Парамагія

Парамагія — жанр, які ўтвараецца на скрыжаванні стымпанку і фэнтэзі; верагодна, з’яўляецца відам тэхнафэнтэзі. Мадэлюе сусветы, у якіх паравыя тэхналогія суіснуюць с магіяй і расамі, тыповымі дзеля фэнтэзійнай літаратуры (эльфы, гномы, оркі і інш). Прыклады: «Вялікі эліпс» Полы Волскі, «Вакзал страчаных сноў» Чайны Мьевіля, «Месяц гоблінаў» і «Машына гномаў» Тэрэзы Эджэртан, камп’ютарня гульня «Arcanum».

Гл. таксама

• Стоўнпанк
• Сандалпанк
• Мідлпанк
• Клокпанк
• Дызельпанк
• Кіберпанк
• Біяпанк
• Нанапанк
• Манапанк

Літаратура

• Clockwork worlds, Ричард Д. Эрлих и Томас П. Данн (1983). ISBN 0-313-23026-9
• The Steampunk issue of Nova Express, Volume 2, Issue 2, Winter 1988
• The Encyclopedia of Fantastic Victoriana Джесс Невинс, MonkeyBrain (2005). ISBN 1-932265-15-5
• Fiction 2000: cyberpunk and the future of narrative, Джордж Слессер и Том Шиппи (1992). ISBN 0-8203-1425-0
• Science fiction after 1900, Брукс Лэндон (2002). ISBN 0-415-93888-0
• Science fiction before 1900, Пол К. Элкон (1994). ISBN 0-8057-0952-5
• Victorian science fiction in the UK, Дарко Свэн (1983). ISBN 0-8161-8435-6
• Worlds enough and time, Гэри Вестфаль, Джордж Слессер, и Дэвид Либи (2002). ISBN 0-313-31706-2
• Louis la Lune, Элбан Гуллемос (2006). ISBN 2-226-16675-0

Спасылкі

• Стимпанк в кинематографе Архівавана 20 снежня 2014.
• Жанры: Стимпанк Архівавана 13 студзеня 2008.. Статья в журнале Мир Фантастики.
• Журнал Популярная механика: Паровые панки: Стим-история Архівавана 27 снежня 2013.