Эвідэнцыйнасць

Эвідэнцыйнасць у лінгвістыцы — набор граматычных або лексічных значэнняў, якія выказваюць экспліцытнае ўказанне на крыніцу звестак прамоўцы адносна сітуацыі, якая імі паведамляецца. Эвідэнцыйнасць досыць распаўсюджаная ў мовах свету — яна з’яўляецца граматычнай катэгорыяй прыблізна ў кожнай чацвёртай мове. У такіх мовах у любым выказванні пры дапамозе адмысловых граматычных сродкаў паказваецца крыніца звестак таго, хто гаворыць — напрыклад, ці бачыў прамоўца тое, пра што ён паведамляе, на ўласныя вочы, цітолькі перадае сведчанні з чужых слоў, альбо ж такі гэта вынік яго ўласнай ментальнай дзейнасці (высноў, змеркаванняў, здагадак і г.д.). У рускамоўнай літаратуры для абазначэння гэтага панятку выкарыстоўваюцца і іншыя тэрміны: пераказвальнасць/непераказвальнасць, відавочнасць/невідавочнасць (завочнасць), засведчанасць/незасведчанасць.

Гісторыя вывучэння

З прычыны таго, што ў класічных індаеўрапескіх мовах катэгорыя крыніцы інфармацыі не граматыкалізавана, паняцце эвідэнцыйнасці ў лінгвістыцы сфармаваўся толькі напачатку XX стагоддзя пры апісанні такіх моў Паўднёвай Амерыкі, як кечуа і аймара.

Адным з першых навукоўцаў, які загаварыў пра паняцце эвідэнцыйнасці (англ.: evidentiality) як пра абавязковы паказчык крыніцы інфармацыі, быў амерыканскі этналінгвіст Франц Боас. У сваёй рабоце 1911 годзе Боас разважае пра выказванне Чалавек хворы у мове кваквала:

У выпадку, калі прамоўца сам не бачыў хворага чалавека, ён павінны ўказаць, ці атрымаў ён звесткі пра хваробу чалавека з другіх вуснаў або гэта яму наснілася.

Арыгінальны тэкст (англ.)  

In case the speaker had not seen the sick person himself, he would have to express whether he knows by hearsay or by evidence that the person is sick, or whether he has dreamed it.

Паняцце эвідэнцыйнасці як абавязковай граматычнай катэгорыі ўпершыню было ўведзена Раманам Якабсанам, які разглядаў яе як сферу значэнняў, якія ўказвалі на крыніцу звестак. Якабсан таксама першым вылучыў лад і эвідэнцыйнасць як дзве незалежныя катэгорыі.

Літаратура

• Козинцева, Н. А. Категория эвиденциальности (проблемы типологического анализа) // Вопросы языкознания. — М.: 1994. — № 3. — P. 93—104.
• Плунгян, В. А. Общая морфология: Введение в проблематику. — М.: Едиториал УРСС, 2003.
• Aikhenvald, Alexandra Y. Evidentiality. — Oxford: Oxford University Press, 2004. — ISBN 0-19-926388-4.
• Boas, Franz. Handbook of American Indian languages. — Washington: G.P.O, 1911. — P. 43.
• Jakobson, R. Shifters, Verbal Categories, and the Russian Verb. — Cambridge: Harvard University, 1957.