Генрых Веньямінавіч Сапгір

Генрых Веньямінавіч Сапгір
Асабістыя звесткі
Дата нараджэння	20 лістапада 1928(1928-11-20)[…]
Месца нараджэння	Бійск, Бійскі раён, Бійская акруга[d], Сібірскі край, РСФСР, СССР
Дата смерці	7 кастрычніка 1999(1999-10-07)[…] (70 гадоў)
Месца смерці	Масква, Расія
Пахаванне	Траякураўскія могілкі
Грамадзянства	Расія  СССР
Прафесійная дзейнасць
Род дзейнасці	паэт, пісьменнік, дзіцячы пісьменнік, сцэнарыст, перакладчык
Мова твораў	руская
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Генрых Веніямінавіч Сапгір (20 лістапада 1928, Бійск — 7 кастрычніка 1999, Масква) — рускі савецкі празаік і паэт, сцэнарыст, перакладчык.

Біяграфія

Нарадзіліся ў яўрэйскай сям’і ў Бійску Алтайскага краю, сын шаўца Беніяміна Файвышавіча (Уладзіміра Паўлавіча) Сапгіра (1895—1963), які адкрыў у перыяд НЭПа прадпрыемства па вытворчасці абутку і вымушанага з сям’ёй перабрацца ў Бійск. Сапгір пісаў пра тое, што з боку маці, белашвачкі Малкі Вульфаўны (Марыі Уладзіміраўны) Сапгір (народжанай Беленькай, 1902—1957), ён складаўся ў сваяцтве c Маркам Шагалам. Бацькі паходзілі з Віцебска і гутарковай мовай у сям’і была ідыш. У яго былі старэйшыя браты Меер (у побыце Міхаіл, 1919—1991) і Ігар, малодшая сястра Эла. У пачатку 1930-х гадоў сям’я пасялілася ў Маскве.

Падчас вайны застаўся з маці ў Аляксандраве Уладзімірскай вобласці — бацька і браты пайшлі на фронт (бацька быў прызваны ў 1942 годзе, узнагароджаны ордэнам Чырвонай Зоркі, медаль; брат Ігар загінуў на фронце). У 1944 годзе вярнуўся ў Маскву адзін (маці з трохгадовай сястрой засталіся ў Аляксандраве).

З 1944 года ўдзельнік літаратурнай студыі паэта і мастака Яўгена Крапіўніцкага пры Доме піянераў Ленінградскага раёна Масквы. З канца 1950-х гадоў вакол Крапіўніцкага і яго вучня мастака Аскара Рабіна> сфармаваўся цесны круг эстэтычна блізкіх паэтаў і мастакоў, які атрымаў пасля назву «ліянозаўскай школы» (непадалёк ад падмаскоўнай станцыі Ліянозава жыў Рабін). Вучыўся ў паліграфічным тэхнікуме, у 1948—1952 гадах праходзіў вайсковую службу на аб’екце Свярдлоўск-4. Пасля дэмабілізацыі працаваў нарміроўшчыкам у скульптурным камбінаце мастацкага фонду (1953—1960).

У савецкія гады Сапгір шмат публікаваўся як дзіцячы пісьменнік (яму належаць сцэнары мультфільмаў «Паравозік з Рамашкава» і іншыя, пераклад тэксту песні «Зялёная карэта» (з ідыш, верш Аўсея Дрыза) і іншыя.

У сваім «Новым буквары» Сапгір прытрымліваецца традыцыйнай методыкі паслоўнага навучання чытанню. У створаных ім слупках слоў літары і гукі ў словах пераклікаюцца па дыяганалі, вертыкалі і гарызанталі, ствараючы звукасэнсавыя і графічныя адпаведнасці.

У 1979 годзе ўдзельнічаў у непадцэнзурным альманаху «Метраполь». Першая публікацыя «дарослых» вершаў Сапгіра за мяжой — у 1965 годзе, у СССР — толькі ў 1989 годзе, у перабудову. Выступаў таксама як перакладчык (перш за ўсё, яўрэйскага паэта Аўсея Дрыза, нямецкай канкрэтнай паэзіі і амерыканскага паэта Джыма Кэйтса). Складальнік паэтычнага раздзела анталогіі «Самвыдат стагоддзя» (1998), на аснове якога створаны Інтэрнэт-праект «Неафіцыйная паэзія».

У гады перабудовы стаў членам Саюза пісьменнікаў Масквы (з 1988 года), хоць да ідэі Саюза пісьменнікаў ставіўся адмоўна. Быў членам ПЭН-клуба з 1995 года; перад самай смерцю ўступіў у групу ДТАС (у 1999 годзе).

У 1996 годзе быў сярод дзеячаў культуры і навукі, якія заклікалі расійскія ўлады спыніць вайну ў Чачні і перайсці да перамоўнага працэсу.

Памёр ад сардэчнага прыступу ў Маскоўскім тралейбусе па дарозе на прэзентацыю анталогіі «Паэзія бязмоўя», дзе ён павінен быў выступаць. («Рэйс тралейбуса — на неба», — радок у тэксце Генрыха Сапгіра «Дзіўная мяжа», 1999).

Сям’я

• Першая жонка — Рыма Іосіфаўна Занеўская (1930—2021), мастак, удзельніца Бульдозернай выстаўкі. Дачка Алена.
• Другая жонка — Кіра Аляксандраўна Сапгір (народжаная Гурэвіч; 1937—2022), дзіцячая пісьменніца, паэтэса; перакладчыца, дачка перакладчыка Аляксандра Давыдавіча Гурэвіча (1906—1967), пляменніца журналіста С. Д. Гурэвіча, унучатая пляменніца паэта М. А. Адуева і празаіка А. І. Шарова. Пакінула мужа і з 1978 да самай смерці жыла ў Парыжы. Дачка Марыя.
• Трэцяя жонка — Людміла Станіславаўна Радоўская (1944—2016), заснавальніца літаратурна-мастацкіх сходаў, якія праходзілі ў доме Сапгіра пасля яго смерці.
• Стрыечная сястра — Жанна Зіскіндаўна Вітэнзон, сцэнарыст мультыплікацыі.

Прэміі

Лаўрэат Пушкінскай прэміі Расійскай Федэрацыі, прэмій часопісаў «Знамя»(1993) і «Стрелец» (1995, 1996), прэміі «За асаблівыя заслугі» Тургенеўскага фестывалю малой прозы (1998).

Выданні

• Сапгир Г. Сонеты на рубашках. — Париж: Третья волна, 1978. — 46 с.
• Сапгир Г. Черновики Пушкина, Буфарев и другие / графика Л. Кропивницкий. — М.: Издатель С. А. Ниточкин, 1992. — 206, [2] с.
• Сапгир Г. Избранное. — Библиотека новой русской поэзии, 1993.
• Сапгир Г. Летящий и спящий. — М.: НЛО, 1997. — 352 с.
• Сапгир Г. Собрание сочинений. Тт. 1, 2. — Третья волна, 1999. — 320 с. + 320 с.
• Сапгир Г. Армагеддон. — М.: Издательство Руслана Элинина, 1999. — 336 с.
• Сапгир Г. Лето с ангелами. — М.: НЛО, 2000. — 445 с.
• Сапгир Г. Неоконченный сонет. — М.: Олимп, АСТ, 2000. — 288 с.
• Сапгир Г. Стихотворения и поэмы / Сост. и вступ. статья М. Д. Шраера и Д. П. Шраера-Петрова. — СПб., 2004. — 604 с. — (Новая библиотека поэта: Малая серия).
• Сапгир Г. Складень. — М.: Время, 2008. — 926 с.
• Издания для детей
  • Сапгир Г. Сказка звёздной карты / Рис. А. Порет. — Изд. «Детский мир», 1962.
  • Сапгир Г. Звёздная карусель / Рис. В. Стацинского. — Изд. «Детская литература», 1964.
  • Сапгир Г. Зверятки на зарядке. — Физкультура и спорт, 1970. — 16 с.
  • Сапгир Г. Четыре конверта. — М.: Детская литература, 1976. — 143 с.
  • Сапгир Г. Смеянцы. — М.
  • Сапгир Г. Лошарик. — М.: Самовар, 2000. — 48 с.
    • Сапгир Г. Книга азбук, считалок, загадок и стихов. — М.: Астрель, Планета детства, 2002. — 232 с.
    • Сапгир Г. Азбука. — М.: Астрель, Планета детства, 2003. — 288 с.
    • Сапгир Г. Великан и великанчик. — М.: Дрофа, 2003. — 48 с.
    • Генрих Сапгир. Стихи. — М.: Дрофа-плюс, 2013. — 96 с. — (Современные писатели — детям). — 3 000 экз. — ISBN 978-5-9555-1575-5.
    • Сапгир Г. Леса-чудеса / художник В. Пивоваров. — СПб.: Речь, 2013. — 32 с. — ISBN 978-5-9268-1475-7

Пераклады

• Сто пятьдесят семь переводов стихотворений О. Дриза // Овсей Дриз. Белое пламя. — М.: Сов. писатель, 1990. — 384 с.

Нотныя выданні

• Евграфов Ю. Хоровые произведения без сопровождения. Т. 1 — АУ. Стихи Генриха Сапгира. Т. 2 — БОЧКА. Стихи Генриха Сапгира. — М.: Композитор, 2009. — 210 с.
• Полный список опубликованных вокальных и вокально-хоровых произведений Ю. Евграфова на стихи Г. Сапгира (св.60)на сайте grafff.ru
• Муз. Евграфова Ю.. стихи И.Ефановой. Великий Генрих. — Хор а сарреlla. Публикация (исполнение) — Камерный хор Московской государственной консерватории им. П. И. Чайковского, дир. А. Соловьев. , 5.09.2016 (открытие юбилейного сезона в Большом зале Московской консерватории к ее 150-летию)

Сцэнарыст

• 1964 — «Жабяня шукае тату» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя сумесна з Г. Цыферавым
• 1965 — «Медзведзяня на дарозе» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя сумесна з Р. Качанавым
• 1966 — «Галоўны Зорны» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя сумесна з Г. Цыферавым
• 1966 — «Мой зялёны кракадзіл» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя сумесна з Г. Цыферавым
• 1967 — «Як стаць вялікім» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя сумесна з Г. Цыферавым
• 1967 — «Легенда пра Грыга» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя сумесна з г. Цыферавым
• 1967 — «Паравозік з Рамашкава» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя сумесна з Г. Цыферавым
• 1967 — "Сумленнае крокодильское " (мультфільм) — аўтар сцэнарыя сумесна з Г. Цыферавым
• 1968 — «Не ў капелюшы шчасце» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя сумесна з Г. Цыферавым
• 1968 — «Нішто не забыта» (Чалавек з заплюшчанымі вачыма) (мультфільм) — аўтар сцэнарыя
• 1968 — «Пудзіла» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя сумесна з Г. Цыферавым
• 1969 — «Сонечнае зярнятка» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя сумесна з Г. Цыферавым
• 1970 — «Салодкая казка»(мультфільм) — аўтар сцэнарыя сумесна з Г. Цыферавым
• 1970 — «Я намалюю сонца» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя сумесна з Г. Цыферавым
• 1971 — «Край зямлі» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя сумесна з Г. Цыферавым
• 1971 — «Вослік Плюш» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя сумесна з Г. Цыферавым
• 1971 — «Дзіўны кіцёнак» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя сумесна з Г. Цыферавым
• 1972 — «У трыдзесятым стагоддзі» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя
• 1972 — «Ветрык» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя
• 1972 — «Самы паважаны» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя сумесна з Г. Цыферавым
• 1973 — «Чароўныя ліхтарыкі» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя сумесна з Г. Цыферавым
• 1973 — «Небыліцы ў асобах» (у к/а Вясёлая карусель № 5) (мультфільм) — аўтар сцэнарыя
• 1973 — «Першыя сустрэчы» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя сумесна з Г. Цыферавым
• 1973 — «Дзякуй» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя
• 1974 — «Як козлік зямлю трымаў» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя сумесна з Г. Цыферавым
• 1974 — «Ранішняя музыка» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя сумесна з Г. Балам
• 1975 — «І мама мне даруе» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя
• 1975 — «Наша няня» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя
• 1976 — «Птушынае свята» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя
• 1976 — «Казка пра прагнасць» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя сумесна з С. Пракоф'евай
• 1976 — «Чурыдзіла» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя
• 1977 — «Не люба - не слухай» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя сумесна з Л. Носыравым
• 1977 — «Срэбны капыток» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя
• 1978 — «Мой прыяцель святлафор» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя сумесна з С. Пракоф’евай
• 1979 — «Недадзел і перадзел» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя сумесна з Г. Сакольскім
• 1979 — «Прынцэса і людаед» (у к/а Вясёлая карусель № 9) (мультфільм) — аўтар сцэнарыя сумесна з Э. Назаравым
• 1980 — «Пірог са смеянікай» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя
• 1981 — «Мароз Іванавіч» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя
• 1982 — «Салодкая крыніца» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя
• 1983 — «Казка пра вельмі высокага чалавека» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя сумесна з А. Дрызам
• 1984 — «Ахвочы да казак» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя
• 1984 — «Пра Буку» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя
• 1984 — «Пра Фаму і пра Ярому» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя
• 1984 — «Сінявочка» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя
• 1986 — «Дорэмі» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя
• 1986 — «Трое на востраве» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя
• 1986 — «Усмешка Леанарда Да Вінчы» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя
• 1987 — «Вечныя льды» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя сумесна з Л. Носыравым
• 1987 — «Як вослік сумам захварэў» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя
• 1987 — «Марожаныя песні» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя
• 1991 — «Маленькая вядзьмарка» (мультфільм) — аўтар сцэнарыя

Аўтар тэкстаў песень

• 1964 — «Светлячок № 5» (мультфільм)
• 1973 — «Гадзіннік з зязюляй» (мультфільм)
• 1970 — "Прыгоды жоўтай валізкі
• "
• 1975 — «У гасцях у гномаў» (мультфільм)
• 1976 — «Блакітнае сланяня» (мультфільм)
• 1977 — «Хто я такі?» (мультфільм)
• 1978 — «Дзед Мароз і шэры воўк» (мультфільм)
• 1979 — «Папялушка» (мультфільм)
• 1979 — «Прынцэса і Людаед» (у к/а Вясёлая карусель № 9) (мультфільм)
• 1980 — «Шарык-ліхтарык» (мультфільм)
• 1981 — «Ані не страшна» (мультфільм)
• 1981 — «Раз — гарох, два — гарох…» (мультфільм)
• 1982 — «Таямніца жоўтага куста» (мультфільм)
• 1983 — «Змей на гарышчы» (мультфільм)
• 1983 — «Прыгоды Пятрова і Васечкина, звычайныя і неверагодныя»
• 1989 — «Не люба - не слухай» (мультфільм)

Пра аўтара

• В. Ломазов. Московские мифы Генриха Сапгира. Эссе // Альманах Стрелец, № 2, 1992 г.
• Кривулин В. Голос и пауза Генриха Сапгира. Вст. статья к изд.: Генрих Сапгир. Лето с ангелами. — М.: НЛО, 2000.
• Битов А. Истина и стена // Сапгир Г. Избранное. М.: Париж; Нью-Йорк, 1993.
• Филатова О. Генрих Сапгир: «самокритика» текста // Вопросы онтологической поэтики. Потаенная литература: Исследования и материалы. Иваново, 1998.
• Великий Генрих. Сапгир и о Сапгире. (Сост. Т. Михайловская). — М.: Рос. гос. гуманитарный университет, 2003. — 370 с.
• Шраер М., Шраер-Петров Д. Генрих Сапгир: Классик авангарда. — 1 изд. СПб, изд-во Дмитрия Буланина, 2004. — 3 изд. Екатеринбург, Ридеро. 2017.
• Шраер М., Шраер-Петров Д. Генрих Сапгир (1928—1999): краткий обзор жизни и творчества // Wiener Slawistischer Almanach 53 (2004): 199—258.
• Smith, A. 'Genrikh Sapgir: Klassik avangarda'. Рец. на кн. Шраер М., Шраер-Петров Д. Генрих Сапгир: Классик авангарда.
• The Slavonic and East European Review, volume 83, number 4, 1 October 2005, pp. 746—747(2).
• Сергей Капков Энциклопедия отечественной мультипликации. — М.: Алгоритм, 2006. — С. 570—571. — 816 с. — 3 000 экз. — ISBN 5-9265-0319-4.
• «Полилог», № 2, 2009 (спецвыпуск, посвящённый творчеству Г. Сапгира).
• Орлицкий Ю. Открыватель новых миров. Вст. статья к изд.: Генрих Сапгир. Складень. — М.: Время, 2008. — 926 с.
• В. Ломазов. Поэт империи или городской сумасшедший 2010 г. Сапгировские чтения Труды РГГУ.
• В. Ломазов. В отсутствие интонации 2011 г. Сапгировские чтения Труды РГГУ.
• Плеханова И. И. Интеллектуальная поэзия. Иосиф Бродский, Генрих Сапгир, Д. А. Пригов. — Флинта, Наука, 2016.
• Ермолин Е. Мультиверс. Литературный дневник. Опыты и пробы актуальной словесности. М.: Совпадение, 2017. — ISBN 978-5-9909157-0-1. С. 147—153.
• Пятнадцать ежегодных научных международных конференций «Сапгировские чтения». — Рос. гос. гуманитарный университет, 2004—2018.
• Шашлова Е. Поэзия Г. Сапгира в хоровом творчестве Ю. Евграфова(недаступная спасылка) (недоступная ссылка) // Вестник Саратовского государственного технического университета, 2012, № 1 (63), выпуск 1, с. 222—227.
• Михайлова И. О премьере Сапгир-симфонии № 6 Юрия Евграфова. — М.: Музыкальная академия, 2014, № 1.
• Семенова Е. На дуроге дымовозы (интервью Ю. Орлицкого).

Спасылкі

• Генрих Сапгир — Энциклопедия отечественного кино(недаступная спасылка) (недоступная ссылка)
• Генрих Сапгир — animator.ru
• Генрих Сапгир на сайте «Неофициальная поэзия»
• Страница Генриха Сапгира на сайте «Вавилон»
• Мемориальный сайт Генриха Сапгира
• Генрих Сапгир в «Журнальном зале»
• Сайт Сапгира с его стихами по-русски и в переводе на английский язык
• Изображения Генриха Сапгира на сайте «Лица русской литературы»
• Интервью Анатолия Кудрявицкого о Генрихе Сапгире
• Некролог в «Независимой газете»
• Воспоминания о Генрихе Сапгире Киры Сапгир, Константина Кедрова и Славы Лёна; автобиографические тексты Сапгира).
• Электронный журнал «Полилог-2» (полностью посвящён Сапгиру)
• Александр Карпенко Юбилей поэта Генриха Сапгира. Поэтоград № 3 (104), 2014