Германа-скандынаўская міфалогія

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі

Скандынаўская міфалогія (старажытнагерманская міфалогія) — міфалогія германскіх плямёнаў (англаў, саксаў, нарманаў, данаў і інш.), якая фарміравалася з V в. да н.э. да прыняцця хрысціянства; паколькі асноўнай крыніцай звестак аб ёй з’яўляюцца тэксты паэтычнай «Старэйшай Эды» і празаічнай «Эды» Сноры Стурлусана, яе часта завуць «скандынаўскай міфалогіяй». Прыкладна ў той жа час дацкі храніст Саксон Граматык у «Дзеяннях данаў» перадае шматлікія міфалагічныя сюжэты. Каштоўныя звесткі аб старажытнагерманскай міфалогіі маюцца ў «Германіі» Тацыта.

Гісторыя стварэння міру[правіць | правіць зыходнік]

У пачатку была чорная бездань Гінунгагап, да поўначы ад яе ляжала царства смугі Ніфльхейм, а да поўдня — царства агню Муспельхейм. У царстве смугі забіў крыніцу Хвергельмір і дванаццаць магутных струменяў (Элівагар) узялі з яго сваё пачатак. Вада ў Ніфльхейме звярталася ў лёд, але крыніца біла не перастаючы і ледзяныя груды парухаліся да Муспельхейму. Нарэшце лёд падышоў так блізка, што пачаў раставаць. З іскраў і адталай вады паўстаў волат Імір і карова Аўдумла. З поту Іміра нарадзілася пара — мужчына і жанчына, а адна нага з іншай зачала сына. Гэта былі першыя іністыя волаты.

Аўдумла лізала салёныя камяні, каб сілкаваць Іміра малаком з сваіх смочак. Так яна вылізала Буры. Яго сын Бёр узяў сабе ў жонкі волатку Бестлу, і яна нарадзіла яму трох сыноў-асаў: Одзіна, Вілі і Ве. Сыны Бора забілі Іміра, а з яго цела стварылі Мідгард.

Стварыўшы мір, Одзін і яго браты задумалі яго засяліць. На беразе мора яны знайшлі два дрэвы: ясень і вярбу. З ясеня зрабілі мужчыну, а з алешыны — жанчыну. Затым адзін з асаў удыхнуў у іх жыццё, іншы даў ім розум, а трэці — кроў і румяныя шчокі. Так з’явіліся першыя людзі, і клікалі іх: мужчыну — Аск, а жанчыну — Эмбла.

За морам, да ўсходу ад Мідгарда, асы стварылі краіну Ётунхейм і падалі яе ў валоданне Бергельміру і яго нашчадкам.

З часам асаў стала больш, тады яны пабудавалі для сябе краіну высока над зямлёй і назвалі яе Асгардам.

Структура свету[правіць | правіць зыходнік]

Прасторавая структура свету мае «гарызантальную» і «вертыкальную» складнікі. Гарызантальная праекцыя супрацьстаўляе цэнтральны свет, населены людзьмі (Мідгард) ускрайкавым землям (Ётунхейма на ўсходзе, Ніфльхейма на поўначы, Муспельхейма на поўдні). Вакол зямлі размешчаны Акіян, дзе жыве сусветны змей Ёрмунганд.

Асновай вертыкальнага складніку з’яўляецца Ігдрасіль, які злучае ўсе светы паміж сабой (Мідгард, Асгард, Муспельхейм, Ніфльхейм і інш.). У першай песні Старэйшай Эды «Прадраканне вельвы» апісана дзевяць сусветаў, змешчаных на Сусветным дрэве.

Сусветы ў скандынаўскай міфалогіі

Эсхаталогія[правіць | правіць зыходнік]

Падчас светабудовы багі ўтаймавалі пачвар — змяя Ёрмунганда, ваўка Фенрыра і інш. Але з набліжэннем канца свету гэтыя пачвары вырвуцца на волю, прыплыве карабель мерцвякоў, па мосце вясёлкі Біўрэст прыйдуць ваяры Муспеля і разбураць гэты мост, ад чаго пайдзе разбурэнне Мідгарда і Асгарда, і адбудзецца апошняя бітва Рагнарок, у якой на боку богаў будуць выступаць загінулыя ваяры. Багі і пачвары знішчаць адзін аднаго, і агністы волат Сурт знішчыць мір, пасля чаго павінен паўстаць новы мір. Ліў і Ліўтрасір — шлюбная пара, якой наканавана перажыць Рагнарок і згубу свету; яны адродзяць чалавечы род. Яшчэ, паводле паддання, Рагнарок перажывуць багі: Відар, Валі, Магні, Модзі і Уль, а Бальдр і Хёд вернуцца ў мір жывых.

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]