Забойства на вяселлі ў Сараеве

 

Забойства на вяселлі ў Сараеве
Асноўны канфлікт: Баснійская вайна
Дата	1 сакавіка 1992
Час	14:30  (CET)
Месца	Сараева, СР Боснія і Герцагавіна, Сацыялістычная Федэратыўная Рэспубліка Югаславія
Загінулі	1 (Нікола Гардовіч)
Траўмы	1 (Радэнка Мітровіч)
Падазраваны (я)	Раміз Дэлаліч

Забойства на вяселлі ў Сараеве (серб. Убиство старог свата испред Старе цркве на Башчаршији) была здзейснена 1 сакавіка 1992 года у горадзе Сараеве баснійскімі мусульманамі на чале з Рамізам «Чэла» Дэлалічам. Гэта падзея стала пачаткам міжэтнічнай вайны ў Босніі і Герцагавіне.

У нядзелю, 1 сакавіка, каля 14:30, на вясельную працэсію баснійскіх сербаў у старым мусульманскім квартале Башчаршыя ў Сараеве быў здзейснены напад, у выніку якога загінуў бацька жаніха, Нікола Гардовіч, і быў паранены сербскі праваслаўны святар. Напад адбыўся ў апошні дзень спрэчнага рэферэндуму аб незалежнасці Босніі і Герцагавіны ад Югаславіі, на ранніх этапах распаду Югаславіі і югаслаўскіх войнаў.

У адказ на страляніну нерэгулярныя баявікі Сербскай дэмакратычнай партыі (СДС) усталявалі барыкады і блокпасты па ўсім Сараеве, абвінаваціўшы Партыю дэмакратычнага дзеяння (SDA) баснійскіх мусульман у арганізацыі нападу. СДС запатрабавала, каб населеныя сербамі раёны Босніі і Герцагавіны патруляваліся сербамі, а не паліцыянтамі іншых этнічных груп, а таксама заклікала да размяшчэння ў краіне міратворцаў ААН. 3 сакавіка СДС пагадзілася разабраць узведзеныя ім барыкады. У той жа дзень Народны сход Босніі і Герцагавіны, дзе дамінуюць мусульмане, абвяшчае незалежнасць краіны.

Гардовіча часта разглядаюць як першую ахвяру баснійскай вайны. Раміз Дэлаліч, кар'ерны злачынец, які нібыта знаходзіўся пад абаронай SDA, быў хутка ідэнтыфікаваны ў якасці падазраванага, але баснійскія мусульманскія ўлады прыклалі мала намаганняў, каб знайсці яго месцазнаходжанне адразу пасля стральбы. Падчас вайны Дэлаліч кіраваў апалчэннем, якое пераследавала сербскае насельніцтва Сараева. Пазней ён прызнаўся ў здзяйсненні нападу ў тэлеінтэрв'ю. У 2004 годзе Дэлаліч быў абвінавачаны па адным пункце забойства першай ступені ў сувязі са смерцю Гардовіча, але быў застрэлены ў 2007 годзе, да таго, як суд над ім мог быць завершаны. У Федэрацыі Босніі і Герцагавіны, паўаўтаномнай баснійска-харвацкай тэрытарыяльнай адзінцы краіны, 1 сакавіка адзначаецца як Дзень незалежнасці. Свята не адзначаецца ў паўаўтаномнай баснійска-сербскай адзінцы Рэспубліка Сербская, і большасць баснійскіх сербаў звязваюць дату з тэрактам на вяселле, а не з рэферэндумам аб незалежнасці. Здымкі былі тэатралізаваныя ў брытанскім ваенным фільме 1998 года «Сардэчна запрашаем у Сараева».

Праваслаўная царква Святых Арханёлаў Міхаіла і Гаўрыіла ў Сараеве, побач з якой адбылося забойства

Спадчына

Ніколу Гардавіча часта лічаць першай ахвярай баснійскай вайны. Сярод баснійскіх сербаў гэты напад звычайна называюць «Крывавым вяселлем». Палітолаг Кіт Кроўфард апісвае напад і масавыя забойствы баснійскіх сербаў у Басанскім Бродзе 27 сакавіка як два інцыдэнты, якія павялічылі канфлікт. Індыйскі акадэмік Радха Кумар параўнаў напад на вяселлі з гвалтоўнымі інцыдэнтамі, якія папярэднічалі міжабшчыннаму гвалту ў Індыі. 6 красавіка ЕЭС і ЗША прызналі Боснію і Герцагавіну незалежнай дзяржавай. У той жа дзень кіраўніцтва баснійскіх сербаў абвясціла незалежнасць Сербскай Рэспублікі Босніі і Герцагавіны, пазней перайменаванай у Рэспубліку Сербскую. Боснія і Герцагавіна была прынятая ў ААН 22 мая. У наступнай баснійскай вайне загінула каля 100 000 чалавек; дадатковыя два мільёны былі перамешчаныя. Вайна скончылася падпісаннем Дэйтанскага пагаднення ў снежні 1995 года, у якім ваяўнічыя бакі пагадзіліся падзяліць краіну на два паўаўтаномныя ўтварэнні: Федэрацыю Босніі і Герцагавіны і Рэспубліку Сербскую. Пасля вайны большасць ваеннага кіраўніцтва Рэспублікі Сербскай былі абвінавачаны Міжнародным трыбуналам па былой Югаславіі. Сярод іх быў Караджыч, які быў прызнаны вінаватым у ваенных злачынствах і злачынствах супраць чалавечнасці, а таксама ў генацыдзе за сваю ролю ў масавых забойствах у Срэбраніцы ў 1995 годзе і асуджаны да пажыццёвага зняволення ў сакавіку 2019 года.

Ратуючыся ад вайны, Мілан і Дзіяна Гардовіч эмігравалі ў Швецыю, дзе Мілан стаў служыць сербскім праваслаўным святарам. У Федэрацыі Босніі і Герцагавіны 1 сакавіка адзначаецца як Дзень незалежнасці, непрацоўнае свята. Дзень незалежнасці не адзначаецца ў Рэспубліцы Сербскай, і большасць баснійскіх сербаў звязваюць гэтую дату хутчэй з нападам на вяселлі, чым з рэферэндумам аб незалежнасці. Тэракт быў драматызаваны ў брытанскім ваенным фільме 1997 года «Сардэчна запрашаем у Сараева» з ваенізаванымі фарміраваннямі баснійскіх сербаў у якасці выканаўцаў і цывільных баснійскіх харватаў у якасці ахвяр. «Гэтыя змены былі ўведзены, відавочна, па палітычных прычынах», — лічыць кіназнаўца Горан Гоцыч. Антраполаг Стывен Харпер згодны. Ён піша: «Змена этнічнай ідэнтычнасці ў пастаноўцы вясельнай разні ў „Сардэчна запрашаем у Сараева“... паказвае яшчэ адзін прыклад таго, як кінематаграфічныя вобразы могуць выкарыстоўвацца для ідэалагічнага перапісвання гісторыі».

Літаратура

• Мартынова, М. Ю. Балканский кризис: народы и политика (руск.). — Масква: Старый сад, 1998. Архівавана 31 жніўня 2021.
• Гуськова, Елена Юрьевна. История югославского кризиса (1990-2000) (руск.). — Масква: Русское право/Русский Национальный Фонд, 2001. — 233 с. — ISBN 5941910037.
• Чубарьян А. О. XX век: Краткая историческая энциклопедия (руск.). — Масква: Наука, 2001.
• Югославия в XX веке: очерки политической истории (руск.) / К. В. Никифоров (адк. рэд.), А. И. Филимонова, А. Л. Шемякин і інш. — Масква: Индрик, 2011. — ISBN 978-5-916-74121-6.
• Carmichael, Cathie (2015). A Concise History of Bosnia [англійская]. Cambridge, England: Cambridge University Press. ISBN 978-1-10701-615-6.
• Schindler, John R. (2007). Unholy Terror: Bosnia, al-Qa'ida, and the Rise of Global Jihad [англійская]. Saint Paul, Minnesota: Zenith Press. ISBN 978-0-76033-003-6.
• Crawford, Keith (1996). East Central European Politics Today: From Chaos to Stability? [англійская]. Manchester, England: Manchester University Press. ISBN 978-0-71904-622-3.
• Kumar, Radha (1999). Divide and Fall? Bosnia in the Annals of Partition [англійская]. London, England: Verso. ISBN 978-1-8-5984-183-9.
• Nettelfield, Lara J. (2010). Courting Democracy in Bosnia and Herzegovina [англійская]. Cambridge, England: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-76380-6.
• Calic, Marie-Janine (2019). A History of Yugoslavia [англійская]. West Lafayette, Indiana: Purdue University Press. ISBN 978-1-5575-3838-3.
• Burg, Steven L.; Shoup, Paul S. (1999). The War in Bosnia-Herzegovina: Ethnic Conflict and International Intervention [англійская]. Armonk, New York: M. E. Sharpe. ISBN 978-0-7656-3189-3.
• Gocić, Goran (2001). Notes from the Underground: The Cinema of Emir Kusturica [англійская]. London, England: Wallflower Press. ISBN 978-1-9033-6414-7.
• Harper, Stephen (2016). Screening Bosnia: Geopolitics, Gender and Nationalism in Film and Television Images of the 1992–95 War [англійская]. London, England: Bloomsbury. ISBN 978-1-6235-6592-3.