Закарпацкі прагін

Закарпацкі прагін (укр.: Закарпатський прогин) — геалагічная структура на паўднёвым захадзе Карпацкай складкавай сістэмы. Ляжыць паміж флішавымі Карпатамі і Вялікай Венгерскай упадзінай. Усходняя яго частка знаходзіцца ва Украіне.

Закарпацкі прагін выкананы неагенавымі маласамі магутнасцю да 3000 м (тоўшчамі абломкаў горных парод — пескавікоў, кангламератаў, андэзітаў, глін, часам вуглістых адкладаў і эвапарытаў, сфарміраваных у арагенную стадыю развіцця складкавых паясоў паміж літасфернымі плітамі ва ўмовах іх сціскання), якія залягаюць у мезазойска-палеагенавых пластах, змяшчаюць саляносную тоўшчу (у цэнтральнай зоне).

У геамарфалагічных адносінах структура адпавядае Закарпацкай нізіне. У паўднёва-ўсходняй частцы прагіну цягнецца ланцуг саляных купалаў, якія месцамі выходзяць на паверхню або праяўляюцца ў рэльефе. На паверхні яна супадае з плошчай пашырэння неагенавых асадкавых і вулканагенных парод і распасціраецца ўздоўж паўднёва-заходняга краю Карпат паласой амаль 150 км у даўжыню і шырынёй 25-35 км.

Закарпацкі прагін сфарміраваўся на цвёрдым фундаменце ўнутраных Карпат на працягу алігацэну — позняга сармату. У ім назапашваліся магутныя тоўшчы пясчана-гліністых адкладаў з праслоямі ліпарытавых туфаў, бурага вугалю і тоўшчамі каменнай солі. Аснова прагіну прадстаўлена палеазойскімі, мезазойскімі і палеагенавымі адкладамі, разбітымі разломамі на блокі памерам 3-5 × 8-10 км. Глыбіннымі межамі прагіну з’яўляецца Закарпацкі разлом на паўночным усходзе і зона Прыпанонскага разлому на паўднёвым захадзе. У ім выдзяляюць Чоп-Мукачаўскую і Салотвінскую ўпадзіны.

Пачынаючы з палеазою, па разломах адбываліся блокавыя рухі рознага напрамку. Яны паўплывалі на назапашванне рознаўзроставых адкладаў у Салотвінскай (пераважна бадэніевых) і Чоп-Мукачаўскай (пераважна сармат-пліяцэнавых) упадзінах. Уздоўж разломаў адбывалася вывяржэнне магмы. У выніку ўзнік ланцуг субвулканічных цел — пахаваных вулканаў, характэрных для Берагаўскай зоны горстаў, дзе яны з часам апынуліся на паверхні як Берагаўскія нізкагор’і. Цэнтры меншых вулканагенных структур, лакальных інтрузій і саляных купалаў прымеркаваны да пэўных тэктанічных парушэнняў скідавага тыпу, якімі абмяжоўваюцца блокі ў падсалявым структурным комплексе і фундаменце.

У прагіне сфарміраваліся Вулканічныя Карпаты, пабудаваныя эфузіўнымі пародамі неагену (андэзітамі, базальтамі, туфамі), якія часткова перакрываюць маласавы комплекс.

Літаратура

• Ковальчук І. П. Закарпатський прогин // Географічна енциклопедія України : [у 3 т.] / редкол.: О. М. Маринич (відповід. ред.) та ін. — К. : «Українська Радянська Енциклопедія» імені М. П. Бажана, 1990. — Т. 2 : З — О. — 480 с. — 33 000 екз. — ISBN 5-88500-012-3 (укр.)