Назва Арменіі
Назва Арменіі узыходзіць, паводле афіцыйнай версіі, ад лацінскай назвы Armenia, што прыйшла з грэчаскага Ἀρμενία. Энданім армян і іх краіны — адпаведна, аер і айк. Дакладная этымалогія назвы невядомая, з прычыны чаго існуюць мноства версій, што злучаюць гэтыя назвы з больш старымі тапонімамі і этнонімамі.
Этымалогія[правіць | правіць зыходнік]
Найранейшае згадванне экзоніма «Арменія» датуецца VI стагоддзем да н.э.. У Бехістунскім надпісе на трох мовах персідскі цар Дарый I называе дзяржаву Урарту тапонімам «Арміна» (старажытнаперсідская мова) і «Армінуя» (эламская мова). У старажытнагрэчаскай мове слова «арменоі» (Αρμένιοι) з'явілася прыкладна ў гэты ж час: яго каля 476 г. да н.э. ўжыў Гекатэй Мілецкі[1]. Герадот пісаў: «Армяне былі падрыхтаваны як фрыгійцы, быўшы фрыгійскімі асаднікамі»[2]. Ксенафан апісаў шмат аспектаў вясковага жыцця старажытных армян і іх гасціннасць, а таксама адзначыў, што мова армян здавалася яму падобнай да персідскай[3].
Версіі[правіць | правіць зыходнік]
Шэраг версій пра паходжанне экзоніма «Арменія» разглядаецца гісторыкамі, але пераканаўчых довадаў на карысць якой-небудзь версіі дагэтуль не знойдзена. Шэраг версій аспрэчыў у 1946 годзе арменазнавец Нікалас Адонц[4].
Ад Арманы, Армынум, Эрменен, Урмену ці Мінні[правіць | правіць зыходнік]
- У пачатку XX стагоддзя армяністы выказалі здагадку, што персідскае «Арміна» і грэчаскае «Арменоі» з'яўляюцца вытворнымі ад асірыйскага тапоніма «Армынум» (Armanum) ці «Арманы» (Armani)[5]. Некаторыя дакументы бронзавага веку Месапатаміі і Старажытнага Егіпта ўтрымваюць гэты тапонім. Найранейшым з гэтых згадванняў з'яўляецца некаторае царства «Армынум» разам з зямлёй Ібла як тэрыторыі, якія прыкладна ў 2250 годзе да н.э. скарыў Нарам-Суэн[6] — гэтыя землі ідэнтыфікуюцца як акадскія селішчы ў сучаснага турэцкага горада Дыярбакыр[7]. Аднак такія гісторыкі, як Уэйн Хоравіц, лічаць, што заваяванай зямлёй была не Арменія, а наваколле сірыйскага Алепа[8].
- Іншая версія — варыянт «Урмані» ці «Урмену», які сустракаецца нібы ў дакументах эпохі цара Менуа, уладара Урарту[9].
- У Бібліі згадваецца краіна Мінні, якая часам асацыюецца з гістарычным рэгіёнам Арменіяй (прыкладам, [[|Іер.]] 51:27, [[|Іез.]] 27:17). Лічыцца, што Арменія («Хар-мінні») з'яўлялася ўсходняй часткай краіны Мінні, якая межавала з Арарацкім і Аскеназскім царствамі[10]. У асірыйскіх рукапісах сустракаецца назва «Міннаі» ці «Маннаі»[11], якое ставіцца да дзяржавы Манна. Яшчэ адна версія — у клінапісных надпісах «Mannai» азначае частку Гістарычнай Арменіі паміж азёрамі Ван і Урмія[12].
- Шэраг аўтараў злучаў індаеўрапейскі корань *ar- са значэннем «збіраць»[13][14].
Ад Хаяса («Аястан»)[правіць | правіць зыходнік]
Яшчэ адна версія — пра існаванне племя арменаў ці арманаў у эпоху Бронзавага веку (арм.: Արմեններ, арменнер; арм.: Առամեններ, араменнер), якія нібы жылі на тэрыторыі старажытнай дзяржавы Хаяса[15][16]. У такім разе «Арменія» класіфікуецца як этнонім, а не тапонім.
Гістарыяграфічная традыцыя[правіць | правіць зыходнік]
У армянскай традыцыі Арам з'яўляецца чалавекам, ад імя якога і ўтварылася назва Арменіі і армян — Арам быў нашчадкам прабацькі армян Айка, сын кабеты па імі Арма і бацька цара Ары Выдатнага (паводле гісторыка Маўсеса Харэнацы[17][18]. Часам Арам асацыюецца з першым царом Урарту па імі Арама[19]. Энданім «Айк» з грабара (класічнай формы армянскай мовы), паводле гэтай традыцыі ставіцца непасрэдна да самага Айка[20]. Мужчынскія імёны Армен, Арман і жаночае Армінэ — самыя пашыраныя ў армян, а ў персідскай мове таксама ёсць мужчынскае імя Армін[21].
Сучасная назва[правіць | правіць зыходнік]
Назвы армян і Арменіі ў армянскай мове і мовах суседніх з імі краін:
| Мова | Армяне | Арменія |
|---|---|---|
| Армянская | հայեր (аер) | Հայաստան (аястан), Հայք (хайк) |
| Арабская | أرمن (Арман) | أرمينيا (Армінія) |
| Арамейская | ܐܪܡܐܢܥ (Армані) | ܐܪܡܝܢܝܐ (Армінія) |
| Азербайджанская | Ermənilər | Ermənistan |
| Персідская | ارمنی (Армані) | ارمنستان (Арманестан) |
| Грузінская | სომხები (Самхебі) | სომხეთი (Самхеці) |
| Грэчаская | Αρμένιοι (Арменіас) | Αρμενία (Арменія) |
| Іўрыт | ארמנים (Арменім) | ארמניה (Арменія) |
| Курдская | Ermeni | Ermenistan |
| Руская | армяне | Армения (Арменія) |
| Турэцкая | Ermeniler | Ermenistan |
Зноскі
- ↑ "Χαλύβοισι πρὸς νότον Ἀρμένιοι ὁμουρέουσι (Армяне граничат с халибами на юге)". Chahin, Mark (2001). The Kingdom of Armenia. London: Routledge. pp. fr. 203. ISBN 0-7007-1452-9.
- ↑ Книга седьмая. «Полигимния», часть 73
- ↑ Xenophon, Anabasis, IV.v.2-9.
- ↑ Nicholas Adontz. "Histoire d'Arménie : les origines, du Xe siècle au VIe siècle av. J.C.", Paris 1946: "Armani has absolutely no relation to Armenia."
- ↑ H. A. Rigg (1937).
- ↑ Babylonian copy, ca. 2200 BC, URI 275, lines I.7, 13; II.4; III.3, 30.
- ↑ Horace Abram Rigg, Jr., A Note on the Names Armânum and Urartu, Journal of the American Oriental Society (1937).
- ↑ Wayne Horowitz, Mesopotamian Cosmic Geography, Eisenbrauns 1998, ISBN 0-931464-99-4
- ↑ Vahan Kurkjian, History of Armenia, Michigan 1968 [1]
- ↑ Easton's Bible Dictionary
- ↑ International Standard Bible Encyclopedia s.v. Minni
- ↑ Минни // Еврейская энциклопедия Брокгауза и Ефрона. — СПб., 1908—1913.
- ↑ T. V. Gamkrelidze and V. V. Ivanov, The Early History of Indo-European (aka Aryan) Languages, Scientific American, March 1990
- ↑ James P. Mallory, "Kuro-Araxes Culture", Encyclopedia of Indo-European Culture, Fitzroy Dearborn, 1997.
- ↑ Р.А.Ишханян. Вопросы происхождения и древнейшей истории армянского народа, Ереван, 1988
- ↑ Elisabeth Bauer. Armenia: Past and Present (1981), p. 49
- ↑ MOBCEC XОPEНАЦИ. «ИСТОРИЯ АРМЕНИИ». Книга 1. РОДОСЛОВИЕ ВЕЛИКОЙ АРМЕНИИ. Глава 12. "О происшедших от Хайка родах и потомках и о деяниях каждого из них." (руск.)
- ↑ History of Armenia by Father Michael Chamich from B.C. 2247 to the Year of Christ 1780, or 1229 of the Armenian era, Bishop's College Press, Calcutta, 1827, page 19: "[Aram] was the first to raise the Armenian name to any degree of renown; so that contemporary nations ... called them the Aramians, or followers of Aram, a name which has been corrupted into Armenians; and the country they inhabited, by universal consent, took the name of Armenia."
- ↑ "Արամ" in H. Ačaṙean (1926-35), Hayocʿ Anjnanunneri Baṙaran (Yerevan: Yerevan State University), 2nd ed., 1942-62
- ↑ Razmik Panossian, The Armenians: From Kings And Priests to Merchants And Commissars, Columbia University Press (2006), ISBN 978-0-231-13926-7, p. 106.
- ↑ Parsiana, Book of Iranian Names[2]: a dweller of the Garden of Eden, a son of king Kobad
Літаратура[правіць | правіць зыходнік]
- Horace Abram Rigg, Jr., A Note on the Names Armânum and Urartu Journal of the American Oriental Society, Vol. 57, No. 4 (Dec., 1937), pp. 416–418.
Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]
- Armenian History (англ.)
- Alternate Names or Name Variants for Republic of Armenia (англ.)
- History of Armenia Архівавана 16 лютага 2008.