Англія

Сцяг Англіі.

Англія (англ. England) — найбуйнейшая гістарычная і адміністрацыйная частка Злучанага Каралеўства Вялікабрытаніі і Паўночнай Ірландыі. Займае паўднёва-усходнюю частку востраву Брытанія (тэрыторыя вядомая таксама як англ. mainland).

Назва паходзіць ад англаў — племя, якое пасялілася тут у V — VI ст.

Геаграфія

Англія на карце Вялікабрытаніі

Англія займае дзве траціны востраву Брытанія. На поўначы мяжуе з Шатландыяй, на захадзе — з Уэльсам.

Ландшафт Англіі складаецца ў асноўным са спадзістых пагоркаў, да поўначы мясцовасць становіцца больш гарыстай. Горная і раўнінная мясцовасць умоўна падзяляюцца па лініі, праходзілай паміж вусцем ракі Ціс на паўночным-усходзе і вусцем ракі Экс на паўднёвым-захадзе. На ўсходзе размяшчаецца нізінная балоцістая мясцовасць, якая ў асноўным была асушаная для сельскагаспадарчага выкарыстання.

Шэсць найбольшых гарадоў Англіі — гэта Лондан, Бірмінгем, Лідс, Шэфілд, Ліверпуль і Манчэстэр. Сярод славутасцей Англіі — знакамітыя універсітэты: Кембрыджскі і Оксфардскі.

Гісторыя

Тэрыторыя сучаснай Англіі на момант уварвання Юлія Цэзара ў 55 г да н. э., як і стагоддзе праз, да часу захопу імператарам Клаўдзіем, была населеная кельцкімі плямёнамі, якія зваліся брыттамі. У выніку захопу ўся паўднёвая частка выспы (сучасныя Англія і Ўэльс) стала часткай Рымскай Імперыі да яе распаду ў V стагоддзі н. э.

Без дапамогі рымскіх легіёнаў Рымская Брытанія не магла доўга процістаяць варварам-германцам, якія з'явіліся ў V—VI стст., як сведчаць хронікі, па запрашэнні саміх брытаў, якія з іх дапамогай разлічвалі абараніцца ад кельцкіх плямёнаў з поўначы — піктаў і скотаў. Прышэльцы ўяўлялі сабой тры групы — юты, саксы і англы. Асвоіўшы тэрыторыі брытаў, гэтыя германцы сталі адціскаць іх на тэрыторыю Ўэльса і Карнуола. З часам на занятымі германскімі прышэльцамі землях сфармаваліся асобныя каралеўствы, утварылыя, у прыватнасці, «Англасаксонскую гептархію» («Сем каралеўстваў»). Час ад часу адзін з сямі англа-саксонскіх каралёў, якога называлі «Брытвальда» (прыблізна азначае «Кіраўнік Брытаніі»), атрымліваў кантроль над большай часткай Англіі. Наогул, цяжка назваць момант, калі Англія была канчаткова аб'яднаная. Па некаторых апісаннях, аб'яднанне наступіла разам з нашэсцем дацкіх вікінгаў, якія захапілі ўсходнюю частку Англія. Эгберт, кароль Уэссекса (памёр у 839), часта завецца першым каралём усёй Англіі, хоць тытул «Кароль Англіі» з'явіўся толькі праз два пакаленні — у перыяд кіравання Альфрэда Вялікага (871—899).

Некаторыя гісторыкі пачынаюць адлік кіраўнікоў з нарманскай заваёвы ў 1066 г., нумарацыя англійскіх манархаў таксама выкарыстоўвае гэтую падзею як нулявую кропку (напрыклад, Эдуард I, каранаваны ў XIII стагоддзі, не быў першым каралём з такім імем — але ён быў першым Эдуардам з 1066 г.). Аднак Вільгельм Заваёўнік не заснаваў і не аб'ядноўваў краіну, а толькі захапіў уласна Англію, насадзіўшы франка-нарманскае кіраванне.

У канцы XIII стагоддзя суседняе княства Ўэльс было канчаткова заваяванае Англіяй і стала часткай англійскага каралеўства. Гісторыя Англіі як незалежнай дзяржавы ідзе праз Сярэднявечча і Адраджэнне да перыяду кіравання Лізаветы I, апошняй каралевы з дынастыі Цюдараў, пасля якой валадарыў Якаў I, былы каралём Шатландыі пад імем Якава VI. Звяз Англіі і Шатландыі быў дапоўнены стагоддзем пазней Актам аб звязе (1707), які канчаткова аб'яднаў Англію і Шатландыю ў Злучанае Каралеўства (United Kingdom).

Адміністрацыйнае дзяленне

Гістарычна найболей буйнай адміністрацыйнай адзінкай у Англіі былі графствы. Гэтыя адзінкі паўсталі з больш старажытных, існавалых да аб'яднання Англіі: каралеўстваў (як Сасекс і Эсекс), герцагстваў (як Ёркшыр, Корнуал і Ланкашыр) або проста ўчасткаў зямлі, якімі ўзнагароджвалі дваран — такіх як Беркшыр. Да 1867 гады яны былі падзеленыя на драбнейшыя адзінкі, якія зваліся сотнямі.

Самакіраванне ў межах графства пасля аб'яднання практычна адсутнічала, таму межы графстваў не былі сапраўды вызначаныя і не мелі практычна ніякай ролі. Пасля прамысловай рэвалюцыі ў выніку ўзнікненні буйных індустрыяльных цэнтраў утварыліся метрапольные графствы, цэнтрамі якіх сталі найбуйныя гарады.

У цяперашні час Англія складаецца з 39 графстваў, 6 метрапольных графстваў і Вялікага Лондану.

Спасылкі

• English Heritage (national body protecting and promoting English history and heritage) (англ.)
• Даследчыца з Кембрыджу задаволена супрацоўніцтвам з беларусамі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Англія

ak:Ngyiresi