Імператрыца Сяачжуанвэнь

Імператрыца Сяачжуанвэнь
маньчж. ᠪᠣᡵᠵᡳᡤᡳᡨ ᠪᡠᠮᠪᡠᡨᠠᡳ
Нараджэнне	28 сакавіка 1613(1613-03-28) Horqin[d]
Смерць	27 студзеня 1688(1688-01-27) (74 гады) Забаронены горад, Donghuamen Subdistrict[d], Дунчэн[d], Пекін, імперыя Цын
Месца пахавання	Zhao Mausoleum[d]
Род	Дынастыя Барджыгінаў
Імя пры нараджэнні	кіт.: 博爾濟吉特 布木布泰
Бацька	Zhaisang[d]
Маці	Boli[d]
Муж	Hong Taiji[d] і Dorgon[d]
Дзеці	Shunzhi Emperor, State Princess Yongmu[d], State Princess Shuhui[d] і State Princess Shuzhe[d]
Веравызнанне	будызм
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Бумбутай (манг.: Бумбутай; маньчж. {{{1}}}; кіт.: 布木布泰; 28 сакавіка 1613 — 27 студзеня 1688) — жонка Хунтайцзы, якая паходзіла з харчынскага клану Барджыгінаў. Яна была на 21 год маладзейшая за мужа. У час валадарання яе сына, імператара Шуньчжы, насіла тытул Удовая імператрыца Жаашэн, а ў час валадарання яе ўнука, імператара Кансі, — тытул Вялікая ўдовая імператрыца Жаашэн.

Як удовая імператрыца і вялікая ўдовая імператрыца, яна мела значны ўплыў пры імператарскім двары Цын і карысталася вялікай павагай за сваю палітычную мудрасць і празорлівасць. Пасля смерці яна была пасмяротна ўдастоена тытула імператрыцы Сяачжуанвэнь, хоць пры жыцці яна ніколі не мела рангу імператрыцы.

Біяграфія

Паходжанне

• Бацька: Чжайсан (寨桑), насіў тытул вана першага рангу (親王)
  • Дзед па бацьку: Мангусі (莽古思), насіў тытул вана першага рангу (親王)
  • Цётка па бацьку: Імператрыца Сяадуаньвэнь (1599—1649)
• Маці: Балі (博禮; пам. 1654)
• Чатыры старэйшыя браты
• Адна старэйшая сястра
  • Галоўная жонка Харжол (1609—1641)

Эпоха Ванлі

Бумбутай нарадзілася ў восьмы дзень вісакоснага другога месячнага месяца ў 41-ы год праўлення імператара Ваньлі, што ў перакладзе азначае 28 сакавіка 1613 года па Грыгарыянскім календары.

Эпоха Цяньмін

У сакавіку ці красавіку 1625 года Бумбутай стала адной з шматлікіх жонак Хунтайцзы. Да гэтага 28 мая 1614 года манголы харчыны паслалі Хунтайцзы іншую жанчыну, Джэржэр, будучую імператрыцу Сяадуаньвэнь, каб умацаваць адносіны паміж дынастыяй Цын і харчынамі. Старэйшая сястра Бумбутай, Харджол, будучая галоўная жонка Харжол, выйдзе замуж за Хунтайцзы 6 снежня 1634 года.

Эпоха Чондэ

31 студзеня 1629 года Бумбутай нарадзіла чацвёртую дачку Хунтайцзы, прынцэсу Юнму першага рангу, 2 сакавіка 1632 года яго пятую дачку, прынцэсу Шухуэй першага рангу, і 16 снежня 1633 года яго сёмую дачку, прынцэсу Шучжэ першага рангу.

Калі ў жніўні 1636 года Хунтайцзы прысвоіў тытулы сваім пяці асноўным жонкам, Бумбутай была названа «жонкай Чжуан» з палаца Юнфу (永福宮).

15 сакавіка 1638 года жонка Чжуан нарадзіла дзевятага сына Хунтайцзы, Фуліня.

Эпоха Шуньчжы

Хунтайцзы памёр 21 верасня 1643 года, яго змяніў Фулінь, які быў узведзены на трон як імператар Шуньчжы. Бумбутай, як маці кіруючага імператара, была ўдастоена тытула «Святая Маці, удава-імператрыца» з ганаровым імем «Чжаашэн». Яе цётка Джэрджэр, як імператрыца-консорт папярэдняга імператара, таксама ўшаноўвалася як «імператрыца-маці, удава-імператрыца». Малодшы зводны брат Хунтайцзы, Даргонь, быў прызначаны прынцам-рэгентам, які будзе кіраваць ад імя імператара Шуньчжы, пакуль імператар не дасягне паўналецця. Пасля смерці Даргоня 31 снежня 1650 года імператар Шуньчжы пасмяротна пазбавіў яго княжацкага тытулу і загадаў эксгумаваць і знявечыць яго труп. Лічыцца — хоць і не пацвярджаецца гістарычнымі сведчаннямі — што ўдовая імператрыца Чжаашэн таемна выйшла замуж за Даргоня пасля смерці Хунтайцзы, паколькі левіратны шлюб быў распаўсюджаны сярод манголаў.

Эпоха Кансі

Удовая імператрыца Чжаашэн падчас праўлення свайго сына паводзіла сябе стрымана і мала ўмешвалася ў палітыку. Імператар Шуньчжы памёр 5 лютага 1661 года і яму ўспадкаваў яго трэці сын Сюанье, які ўступіў на трон як імператар Кансі. Як бабуля кіруючага імператара, яна была ўшанаваная тытулам «Вялікая ўдовая імператрыца Чжаашэн». Паколькі імператар на той момант быў непаўналетнім, чатыры рэгенты імператара Кансі, прызначаныя імператарам Шуньчжы, кіравалі ад яго імя да яго паўналецця. У гэты час Вялікая ўдовая імператрыца Чжаашэн параіла свайму ўнуку вучыцца ў рэгентаў і ўзяла на сябе адказнасць за яго выхаванне пасля смерці маці імператара.

Калі імператар Кансі вырас і пачаў сваё асабістае кіраванне ў 1667 годзе, ён адчуў пагрозу з-за моцнага ўплыву Абоя, аднаго з чатырох рэгентаў. Праз два гады Вялікая ўдовая імператрыца Чжаашэн дапамагла свайму ўнуку ў яго планах пазбавіцца ад Абоя. Апошняга заманілі ў пастку (прымусілі сесці на зламанае крэсла), арыштавалі і адхілілі ад улады. На працягу ўсяго жыцця Бумбутай не падабалася жыць у Забароненым горадзе, нягледзячы на раскошныя ўмовы, якія ён прапаноўваў. Яна таксама адмовілася ад святкавання дня нараджэння, паколькі лічыла, што гэта будзе дорага каштаваць.

Калі восенню 1687 года Вялікая ўдовая імператрыца Чжаашэн захварэла, імператар Кансі асабіста клапаціўся пра сваю бабулю. Яна памерла 27 студзеня 1688 года.

Партрэты

• 
  «Партрэт супругі Чжуан у прыдворным касцюме» (莊妃朝服像), намаляваны на папяровым скрутку (92 х 53 см).
• 
  Афіцыйны імператарскі партрэт Бумбутай, удовай імператрыцы Чжаашэн.

У сучаснай культуры

Літаратура

• «Сяачжуан Мішы» (孝莊秘史), раман пра Бумбутай, напісаны Ян Хайвэем (Янам Хайвэем).
• «Малады імператар» (少年天子), раман пра імператара Шуньчжы, напісаны Лін Лі.
• «Зялёны Фенікс: Раман пра жанчыну, якая перарадзіла Азію, імператрыцу Сяачжуан», напісаны Эліс Пун.

Тэлебачанне

• Росквіт і падзенне дынастыі Цын — ганконгскі тэлесерыял пра гісторыю дынастыі Цын. Бумбутай з’яўляецца толькі ў першым сезоне, які выйшаў у эфір у 1987 годзе, яе гуляла Нора Мяа.
• Zhuangfei Yishi (莊妃軼事) — кітайскі тэлесерыял 988 года пра Бумбутай, дзе галоўную ролю згуляла Бо Хань.
• Yidai Huanghou Dayu'er (一代皇后大玉兒) — тайваньскі тэлесерыял 1992 года пра Бумбутай, дзе галоўную ролю згуляла Анджэла Пань.
• Прынцэса Новы Месяц (新月格格) — кітайскі рамантычны тэлесерыял 1995 года, які базуецца на рамане Цюн Яа. Ролю Бумбутай згуляла Лю Сюэ Хуа.
• Princess Huai-yu (懷玉公主) — тайваньскі рамантычны тэлесерыял 2000 года. Ролю Бумбутай згуляла Лю Сюэ Хуа.
• Дынастыя Кансі — кітайскі тэлесерыял 2001 года пра імператара Кансі. Ролю Бумбутай згуляла Сіцын Гаава.
• Малады імператар — кітайскі тэлесерыял 2003 года, заснаваны на рамане Лін Лі з Пань Хун у галоўнай ролі.
• Раман у эпоху перамен — кітайскі тэлесерыял 2003 года, якія паказвае падзеі змены дынастыі Мін на дынастыю Цын. У ролі Бумбутай знялася Ню Лі.
• Xiaozhuang Mishi — кітайскі тэлесерыял 2003 года пра Бумбутай з Нін Цзін у галоўнай ролі.
• Huang Taizi Mishi — кітайскі тэлесерыял 2004 года пра Юньжэна. У ролі Бумбутай знялася Лу Чжун.
• Sheizhu Chenfu (誰主沉浮) — кітайскі тэлесерыял 2005 года пра падзеі змены дынастыі Мін на дынастыю Цын. У ролі Бумбутай Лю Сяацын.
• Yanhua Sanyue (烟花三月) — кітайскі тэлесерыял 2005 года пра Налань Сіндэ. У ролі Бумбутай знялася Гуй Ялэй.
• Shaonian Kangxi (少年康熙) — кітайскі тэлесерыял 2005 года пра Бумбутай и маладога імператара Кансі з Пань Хун і ў галоўных ролях and Дэн Чаа.
• Тайная гісторыя Кансі — кітайскі тэлесерыял 2006 года пра імператара Кансі. У ролі Бумбутай здымалася Ву Цяньцянь.
• Da Qing Fengyun — кітайскі тэлесерыял 2006 года, заснаваны на гісторыі кахання паміж Бумбутай і Даргонем з Сюй Цын і Чжан Фэн’і ў галоўных ролях.
• Жыццё і часы Стража — ганконгскі гістарычна-фантастычны тэлесерыял 2011 года. У ролі Бумбутай знялася Чын Хавэй.
• Закаханая ва ўладу — кітайскі тэлесерыял 2012 года, які распавядае пра жыццё Бумбутай у яе маладыя гады ў якасці кансорта Хунтайцзы і маці Шуньчжы. У галоўнай ролі здымалася Юань Шаньшань.
• Легенда пра Сяа Чжуан — кітайскі тэлесерыял 2015 пра жыццё Бумбутай з Цзін Цянь у галоўнай ролі.
• Кіраваць светам — кітайскі тэлесерыял 2015 года пра гісторыю Харжол. У ролі Бумбутай знялася Цаа Мэнгэ.
• Каралеўскі раман — кітайскі тэлесерыял 2015 года, дзе ролю Бумбутай выконвала Юань Ён’і. У гэтым серыяле постаць Бумбутай паказана як самая вялікая перашкода для кахання паміж імператарам Шуньчжы і наложніцай Дунго.
• Легенда пра жамчужыну дракона — кітайскі тэлесерыял 2017 года, дзе ролю Бумбутай у яе апошнія гады ў якасці Вялікай удовай імператрыцы ў эпоху Кансі сыграла Сіцын Гаава.

Гульні

• Europa Universalis IV — гэта вялікая стратэгічная відэагульня, на адным з экранаў загрузкі якой намаляваны Бумбутай.

Крыніцы

Літаратура

• Eminent Chinese of the Ch'ing Period/Hsiao-chuang Wên Huang-hou - Wikisource, the free online library (англ.). en.wikisource.org. Праверана 3 снежня 2024.
• Mote, F.W. (1999). Imperial China: 900-1800. Harvard University Press. pp. 49–52. ISBN 0-674-01212-7.
• Peterson, Barbara Bennett (2000). Notable Women of China: Shang Dynasty to the Early Twentieth Century (Illustrated ed.). M.E. Sharpe. ISBN 076560504X.
• Rawski, Evelyn S. (1998). The Last Emperors: A Social History of Qing Imperial Institutions (Reprint ed.). University of California Press. ISBN 052092679X.
• Wan, Yi; Shuqing, Wang; Yanzhen, Lu; Scott, Rosemary E. (1988). Daily Life in the Forbidden City: The Qing Dynasty, 1644-1912 (Illustrated ed.). Viking. ISBN 0670811645.
• Zhao, Erxun (1928). Draft History of Qing (Qing Shi Gao)(кіт.).