Перайсці да зместу

Абложны менталітэт

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі

Абложны менталітэт, таксама вядомы як сіндром або псіхалогія абложанай крэпасці, — паняцце ў сацыялогіі, якое апісвае стан нейкага суб’екта, упэўненага ў варожых намерах навакольных, пры якім прымаюцца абарончыя, баязлівыя паводзіны[1], прылічэнне сябе да ўмоўна прыгнечанай ахвяры (самавіктымізацыя). Суб’ект можа быць як асобным чалавекам, так і групай людзей ажно да дзяржавы[2]. Часцей за ўсё прымяняецца ў кантэксце групавой з’явы[3]. Устаноўлена сувязь паміж абложнай псіхалогіяй і паранояй[4].

Назва паходзіць ад ваеннай аблогі, калі абаронцы адгароджаныя ад знешняга свету варожымі войскамі па перыметры.

Абложны менталітэт можа прывесці да чорна-белага мыслення, сацыяльнага канфармізму і адсутнасці даверу, а таксама да ўзмоцненай ксенафобіі і моцнага пачуцця сацыяльнай згуртаванасці «прыгнятаемых»[5]. Падобны менталітэт часта выкарыстоўваецца палітыкамі-папулістамі, якія прымушаюць электарат адчуваць пагрозу, а затым прапануюць выратаванне ад уяўнага прыгнёту. У гэтым сэнсе выкарыстанне сіндрому абложанай крэпасці з’яўляецца псіхаманіпуляцыяй.

На нацыянальным узроўні

[правіць | правіць зыходнік]

У мінулым у выніку ідэалагічнай і палітычнай ізаляцыі абложны менталітэт развіўся ў Савецкім Саюзе (палітыка «жалезнай заслоны», як прыватны выпадак), Камуністычнай Албаніі, Радэзіі, Паўднёвай Афрыцы (палітыка апартэіду) і Паўночнай Ірландыіпаўночнаірландская смута» другой паловы 20 стагоддзя). Сярод сучасных прыкладаў наяўнасць абложнага менталітэту была апісана ў такіх краінах, як Турэцкая Рэспубліка Паўночнага Кіпра, Кітайская Рэспубліка, Паўднёвая Карэя, Паўночная Карэя, Куба[6], Ізраіль[7], Дзяржава Палесціна, Венесуэла, Расійская Федэрацыя і Польшча. Верагодна, такая палітыка заахвочваецца як асобнымі ўрадамі дзеля апраўдання ўзурпацыі ўлады, так і апазіцыямі, каб, напрыклад, схіліць грамадскасць да звяржэння ўрада гвалтоўнымі спосабамі[8].

Найбольш вывучаным прыкладам абложнага менталітэта нацыянальнага ўзроўню з’яўляецца акружаная арабскімі краінамі Дзяржава Ізраіль, чый народ падвяргаўся шматвяковым ганенням аж да Халакоста[9][10].

У расейскамоўнай медыяпрасторы паняцце «псіхалогія абложанай крэпасці» часцей за ўсё ўжываецца ў адносінах да сучаснай Расеі, якая знаходзіцца ў адкрытай канфрантацыі з краінамі Захаду[11][12][13]. Асабліва моцнага развіцця падобная рыторыка набыла з пачатку поўнамаштабнага ўварвання РФ на Украіну ў 2022 годзе. У часы расейскай грамадзянскай вайны адзін з выкарыстаных лозунгаў абвяшчаў, што «Савецкая Расея — абложаны лагер», бо гэта спосаб аб’яднаць дзяржаву супраць агульнага ворага[14].

З сацыялагічнага пункту гледжання гэтая з’ява можа ставіцца да пачуцця пераследу ў нейкага чальца нейкай меншасці, якая лічыць сябе пад вызначанай пагрозай[15]. Таксама падобная з’ява можа сустракацца ў вобласці спорту, дзе трэнеры або менеджары часта ствараюць у сваіх гульцоў абложнае мысленне, пераконваючы ў варожасці за межамі іхняга клуба.

У бізнесе часцей сустракаецца паняцце «бункерны менталітэт», які асабліва распаўсюджаны ў выніку канкурэнцыі або скарачэння супрацоўнікаў[16]. Некаторыя рэлігійныя групы могуць прытрымлівацца гэтай парадыгмы, асабліва сярод маргінальных[17].

Зноскі

  1. (англ.) Siege mentality Definition & Meaning | Britannica Dictionary. Архівавана з першакрыніцы 12 чэрвеня 2023. Праверана 12 чэрвеня 2023.
  2. (англ.) siege mentality Архівавана 21 верасня 2015.. Collins COBUILD Advanced Dictionary; Collins English Dictionary; Webster’s New World College Dictionary
  3. (англ.) D. J. Christie, The Encyclopedia of peace Psychology v1 (2011) p. 997
  4. (англ.) Mehwish Ahmed, Muhammad Naveed Riaz Predictors of siege mentality among early adults: moderating role of paranoid thoughts(недаступная спасылка) // J Pak Med Assoc. 2020 Oct;70(10):1684-1687. doi: 10.5455/JPMA.16559.
  5. Christie, p. 998
  6. (англ.) The Siege Mentality Problem. The New York Times. Праверана 8 ліпеня 2019.
  7. (англ.) Israel's siege mentality. The Economist. The Economist Newspaper Limited. Праверана 8 кастрычніка 2015.
  8. (англ.) Soong-hoom Kil, Chung-in Moon (2001). Understanding Korean Politics: An Introduction. SUNY Press. p. 295. ISBN 0-7914-4890-8.
  9. (англ.) Daniel Bar-Tal Siege Mentality in Israel // International Journal of Intercultural Relations, June 1992. 16(3): 251—275
  10. (англ.) Hani Ahkhorashida The Impact of Siege Mentality of Israel: How it Shaped a Society, and the Nature of the Arab-Israeli Conflict. Архівавана 2 верасня 2020.International Journal of Humanities and Social Science Vol. 7, No. 4; Красавік 2017
  11. (руск.) Эггерт К. Осажденная крепость как зона комфорта Архівавана 30 красавіка 2016.. Deutsche Welle
  12. (руск.) Стратиевский Д. Осажденная крепость. IPG — Международная политика и общество
  13. (руск.) Шлосберг Л. Кругом враги. Псковская губерния
  14. (руск.) Токмакова Полина Дмитриевна ФОРМИРОВАНИЕ ГРАЖДАНСКОЙ ИДЕНТИЧНОСТИ МОЛОДЁЖИ В СССР (НА МАТЕРИАЛАХ ИЗОБРАЗИТЕЛЬНОГО ИСКУССТВА) // Вестник Приамурского государственного университета им. Шолом-Алейхема. — 2022. — № 1 (46). — DOI:10.24412/2227-1384-2022-146-93-99 Архівавана з першакрыніцы 12 чэрвеня 2023.
  15. (англ.) A. Samuels, The Father (1985) p. 8
  16. (англ.) C. Sargeant, From Buddy to Boss (2006) p. 366
  17. (англ.) J. R. Lewis, Oxford Handbook of New Religious Movements (2004) p. 151