Ян Запальяі: Розніца паміж версіямі
[дагледжаная версія] | [дагледжаная версія] |
Няма тлумачэння праўкі |
Artsiom91Bot (размовы | уклад) др →Спасылкі: вікіфікацыя, перанесена: {{ПА → {{Паслядоўнасць людзей, |т= → |спіс = , |ч= → |гады = , |пм= → |папярэднік = , з дапамогай [[Project:AW... |
||
Радок 62: | Радок 62: | ||
* {{Rodovid|757980}} |
* {{Rodovid|757980}} |
||
{{Паслядоўнасць людзей |
|||
{{ПА |
|||
| |
|спіс = [[Каралі венгерскія|Кароль Венгрыі]] |
||
| |
|гады = [[1526]]—[[1540]] |
||
| |
|папярэднік = [[Людовік Ягелон]] |
||
| |
|пераемнік = [[Фердынанд I Габсбург|Фердынанд I]] |
||
}} |
}} |
||
Версія ад 20:14, 25 красавіка 2017
Ян I Запальяі | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
венг.: Szapolyai János | |||||||
| |||||||
| |||||||
|
|||||||
Каранацыя | 11 лістапада 1526 | ||||||
Папярэднік | Петэр Сент-Дзьёрдзьі (Szentgyörgyi Péter) | ||||||
Пераемнік | Перэні Петэр | ||||||
|
|||||||
Каранацыя | 11 лістапада 1526 | ||||||
Папярэднік | Лаяш II | ||||||
Пераемнік | Янаш II Жыгімонт | ||||||
|
|||||||
Нараджэнне |
2 лютага 1487 Спішскі Град, Славакія |
||||||
Смерць |
22 чэрвеня 1540 (53 гады) Себеш, Трансільванія |
||||||
Месца пахавання | Секешфехервар | ||||||
Род | Запальяі[d] | ||||||
Бацька | Іштван Запальяі (?—1499), граф Сепеш, князь Трансільваніі | ||||||
Маці | Ядзвіга Тэшэнская (1463—1521) | ||||||
Жонка | Ізабела Ягелонка | ||||||
Дзеці | Янаш II | ||||||
Веравызнанне | каталіцкае | ||||||
Дзейнасць | манарх | ||||||
Аўтограф | |||||||
Медыяфайлы на Вікісховішчы |
Ян Запальяі (венг. Szapolyai János, Zápolya János) - трансільванскі ваявода і князь, а пасля кароль паўднёвай частцы Венгрыі, так званай Асманскай Венгрыі (1527—1540). З'яўляецца апошнім нацыянальным кіраўніком Венгрыі.
Жыццяпіс
Нараджэнне
Ян Запальяі нарадзіўся ў 1487 г. у мястэчку Спішскі Град (венг. Szepesi vár), сёння ў Славакіі, загінуў у 1540 г. бліз Сазшабешу (венг. Szászsebes), сёння Румынія. Бацька Яна - Іштван Запальяі (1492—1499), быў сярэднестатычным венгерскім дваранінам, а яго маці паходзіла з высакароднай сям'і Хэдвіг.
Шлях да ўлады
З 1505 г. быў кіраўніком часткі венгерскага дваранства, якая змагалася за вяртанне караля венгерскага рода і супраць якога-небудзь старонняга ўплыву. У 1511 г. атрымаў тытул трансільванскага ваяводы, асноўнай задачай якога стала - падаўленне сялянскага паўстання пад кіраўніцтвам Д'ёрдзя Дожы. Паўстанцы былі разгромлены ў 1514, лідар паўстання пасля першага катавання - загінуў.
У той час Венгрыя знаходзілася пад валадарствам Людовіка Ягелона, у краіне існавала слабасць кіравальнага класа і хаос. Калі асманскі султан - Сулейман Пышны, напаў на Венгрыю, у 1526, то Ян Запальяі са сваім войскам жадаў прыняць удзел у абароне Венгрыі, але па невядомым прычынам своечасова не паспеў да мястэчка Мохач, дзе адбылася вырашальная бітва паміж венграмі і туркамі, у якой апошнія перамаглі.
Паводле некаторых крыніц, адной з падстаў не своечасовага прыбыцця на поле бітвы, было дрэннае стаўленне да дому Габсбургаў. Ён быў у сталым канфлікце з дзеючым каралём і кіравальнай шляхтай.
Валадарства
5 лістапада 1526 г. у горадзе Секешфехервар Ян Запальяі быў абраны венгерскім каралём. Праз месяц, на іншым паседжанні ў Браціславе, быў абраны другі венгерскі кароль - Фердынанд I. Гэта стварыла сітуацыю ў Венгрыі прыблізную да грамадзянскай вайны. Дваранства змяняла прыхільнасць то ў адзін, то ў другі бок, што цалкам дэстэбілізіравала і вычарпала эканамічную магутнасць Венгрыі. Фердынанда падтрымалі: Чэхія, Германія і іспанскі каралеўскі дом. Ян Запальяі звярнуўся да ўсходу, да туркаў, якія, у сваю чаргу, далі яму ўладу над часткай пераможанай Венгрыі. Такім чынам Ян Запальяі стаў каралём Венгрыі пад пратэктаратам Асманскай імперыі.
Смерць
У 1540 Ян памірае. Пасля яго смерці, туркі заваявалі Буду, у 1541 г. Венгерская дзяржава стала распадацца на тры часткі Асманскую Венгрыю, Іспанскую і Трансілльванію.
Крыніцы
- -{Barta Gábor: A Sztambulba vezető út (1526-1528). Bp. 1983, Magvető}-
- -{Tringli István: Az újkor hajnala. Magyarország története 1440-1541. Bp. 2003, Vince}-
- -{Szakály Ferenc: Virágkor és hanyatlás. 1440-1711. (Magyarok Európában II.) Bp. 1990, Háttér}-.
Спасылкі
- Ян Запальяі на «Радаводзе». Дрэва продкаў і нашчадкаў