Сапоцкінская пісанка

Сапоцкінская пісанка
Сапоцкінская пісанка
Знаходзіцца ў адміністрацыйнай адзінцы	Гродзенскі раён;
Краіна паходжання	Беларусь;
Статус нематэрыяльнай культурнай спадчыны	Гісторыка-культурная каштоўнасць Рэспублікі Беларусь
	Медыяфайлы на Вікісховішчы

Дагледжаная версія гэтай старонкі, зацверджаная 19 красавіка 2024, была заснавана на гэтай версіі.

Сапоцкінская пісанка — беларуская традыцыя роспісу велікодных яек.

Захавалася традыцыя ў г. п. Сапоцкін Гродзенскага раёна Гродзенскай вобласці Рэспублікі Беларусь.

Сапоцкінская традыцыя роспісу велікодных яек з’яўляецца адным са старажытных народных відаў роспісу, якія ўвайшлі ў абрад святкавання Вялікадня, прымеркаванага да народных веснавых свят^[1].

З 2016 года знаходзіцца ў Дзяржаўным спісе гісторыка-культурных каштоўнасцяў Рэспублікі Беларусь (шыфр 43БК000099, катэгорыя Б*, рашэнне Рады 16.01.2013 № 199, пастанова Савета Міністраў 02.08.2016 № 607, раздзел нематэрыяльная гісторыка-культурныя каштоўнасці)^[2]. Адносіцца да катэгорыі Б (нематэрыяльныя гісторыка-культурныя каштоўнасці адноўленыя (зафіксаваныя) ці з часам могуць змяняцца).

Тэхналогія

Пісанкі — асобны, даволі складаны спосаб распісвання велікодных яек. Класічна на сырым пустым яйку робяцца ўзоры гарачым воскам пры дапамозе «шпількі» («пісак»).

Для роспісу выкарыстоўваюцца:

спецыяльны самаробны інструмент — «шпілька» («пісак») — палачка з убітым у тарэц цвічком;
пчаліны воск;
натуральны фарбавальнік чорна-карычневага колеру з настою кары дубу, вальхі, альховых шышак і ржавага жалеза;
свечка.

Традыцыйна фарба рыхтуецца загадзя, за 1—2 месяцы да Вялікадня. Кара дуба, вольхі, шышкі ці іржавае жалеза заліваецца кіпнем. Ставіцца ў цёмнае месца прыкладна на месяц каб атрымаць насычаны цёмны, амаль чорны колер

У дзень роспісу яек, робіцца расплаўлены воск. Бярэцца шпілька (пісак), разаграваецца на агеньчыку свечкі, мачаецца ў расплаўлены воск (як у фарбу) і наносіцца ўзор на яйка. Увесь час абмакваючы пісак у воск, паступова пакрываецца паверхня яйка лінейнымі ўзорамі аднолькавай таўшчыні. (Загадзя можна папазначаць на яйку ўзор алоўкам)

Размалёванае такім чынам яйка змяшчаюць у халодную фарбу, якая фарбуе толькі тыя ўчасткі, якія не пакрыты воскам. Калі фарба натуральная, яйкі апускаюць на ноч.

Выняўшы яйка з рондалю з фарбай стопліваецца нанесены воск над агеньчыкам свечкі. Яйка праціраецца сурвэткай, і па выніку атрымліваюцца светлыя ўзоры на фоне колеру фарбы

Эстэтыка

Сапоцкінская пісанка зазвычай робіцца ў манахромнай гаме, але можна сустрэць і рознакаляровыя прыклады.

Дзеля гэтага, пасля стварэння першага ўзору яйка акунаецца ў разведзеную халодную фарбу (пачынаючы з самай светлай фарбы), дастаецца, праціраецца сурвэткай альбо тканінай. Воскам і шпількай (пісаком) робіцца новы ўзор і зноў яйка акунаецца ў іншую, больш цёмную фарбу. Можна паўтараць гэта столькі разоў, колькі ёсць жаданне дадаць колераў. Напрыканцы асцярожна стопліваецца воск з распісанага яйка над агеньчыкам свечкі. Паступова пісанка выціраецца сурвэткай альбо тканінай каб пазбавіцца ад воску.

Найбольш пашыраны і любімы матыў Сапоцкінскіх майстрых — круг-разетка, які размяшчаецца па цэнтры яйка, свабодныя плошчы запаўняюцца паўразеткамі, кропкамі, ланцужкамі. Нярэдка цэнтры разетак пападаюць на канцы яйка.

Такая кампазіцыя дыктуецца асаблівасцямі тэхналогіі: майстрыха вялікім і ўказальным пальцамі трымае яйка на канцах і па крузе наносіць узор з кропелек.

Традыцыйным малюнкам на яйках у Сапоцкіне з’яўляецца нанясенне старажытных матываў: птушкі (курыцы), кветкі (рамонкі, дзмухаўцы), яловыя галінкі.

Сучаснае развіццё

Сучасны перыяд практыкі традыцыйнага роспісу сапоцкінскіх пісанак пачынаўся з 3 майстрых: Юрчэня Антаніна, Ларыса Касіцкая і Алена Лашэвіч. Спадарыня Антаніна пераняла традыцыю ад маці і перадала сваім вучаніцам. На 2017 год было ўжо 14 майстрых^[3].

Традыцыя практыкуецца як падчас пэўнага сезону, так і круглагадова праз майстар-класы і семінары, фестывалі, заняткі ў гуртках/

У гарадскім пасёлку створаны музей пісанкі ў межах Сапоцкінскага культурна-турыстычнага цэнтру, у якім месціцца звыш за 1,5 тысячы экспанатаў. Калекцыя створана майстрыхамі, мясцовымі жыхарамі, сябрамі музею, гасцямі.

Крыніцы

Спасылкі

[1] Традыцыя роспісу велікодных яек

[2] Пастанова Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь ад 2 жніўня 2016 года № 607 «Аб наданні статусу і катэгорый гісторыка-культурнай каштоўнасці, пазбаўленні статусу гісторыкакультурнай каштоўнасці і ўнясенні змяненняў і дапаўнення ў некаторыя пастановы Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь»

[3] На беларускім памежжы захавалі асаблівы роспіс велікодных яек

[1]

[2]

[3]