Ананія Шыракацы
| Ананія Шыракацы | |
|---|---|
| арм.: Անանիա Շիրակացի | |
.jpg) | |
| Дата нараджэння | невядома[1] ці каля 610[2] |
| Месца нараджэння | |
| Дата смерці | невядома[1] |
| Род дзейнасці | матэматык, гісторык, астраном, географ, філосаф, картограф, алхімік |
| Навуковая сфера | матэматыка, астраномія і прыродазнаўства[d] |
| Альма-матар | |
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |
Ана́нія Шыракацы (арм.: Անանիա Շիրակացի; каля 610 года — каля 685 года[3]) — армянскі географ, філосаф, матэматык, картограф, гісторык, астраном і алхімік, заснавальнік старажытнаармянскага прыродазнаўства[4].
Біяграфія[правіць | правіць зыходнік]
Нарадзіўся ў вобласці Шырак[3]. Часам заве сябе Шыракаванцы[3], ад назвы мястэчка Шыракаван. Імя бацькі было Аванес[3][5]. Атрымаўшы ў Арменіі пачатковую адукацыю, адпраўляецца для далейшай навукі ў Візантыю. Праз горад Феадосіёпаль (Карын) ён прыбывае ў правінцыю IV Арменія, дзе бярэ навучанне ў матэматыка Крыстасатура. Лічачы, што той «не ведаў усёй навукі», праз некаторы час перасоўваецца ў Трапезунд, дзе яго настаўнікам стаў вядомы навуковец Ціхік[5], як піша сам Шыракацы, чалавек «абазнаны ў армянскай пісьмовасці»[3]. Тут ён навучаецца каля 8 гадоў[6]. Пасля навукі вяртаецца ў Арменію, дзе пачынаецца яго навуковая і выкладчвцкая дзейнасць. На радзіме ён адкрывае школы, выкладанне ў якіх вялося на глебе квадрывіума.
Працы[правіць | правіць зыходнік]
Перу армянскага навукоўца прыналежыць больш 20 прац[7] па арыфметыцы, тэорыі летазлічэння, касмаграфіі і геаграфіі[3][8]:
- «Матэматыка Ананію Шыракацы — пра вагі і меры»
- «Пытанні і рашэнні» (складанка арыфметычных заданняў)
- Трактат пра каляндар і касмаграфію
- «Геаграфія»
Падручнік па арыфметыцы «Пытанні і рашэнні» з'яўляецца адной з найстаражытнейшых прац па арыфметыцы, якія дайшлі да нас[4][8], улучае матэрыял па мастацтве злічэння ў выглядзе табліц[8]. Ён стаў значным унёскам у развіццё матэматычнай адукацыі[9].
З гістарычных крыніц вядома, што па патрабаванні каталікоса Анастаса (662—668) Шыракацы спарадкаваў армянскі каляндар. У Арменіі скарысталі рухомы сонечны каляндар, у якім усе гады складаліся з 365 дзён без высакосных. З-за гэтага адмысловыя даты паступова перасоўваліся па порах года. Шыракацы распрацаваў так званы нерухомы каляндар па ўзоры рымскага, аднак, пасля смерці каталікоса, гэта праца так і засталася незапатрабаванай.
«Ашхарацуйц»[правіць | правіць зыходнік]
Шыракацы склаў «Геаграфічны атлас свету», больш вядомы як «Ашхарацуйц», у якім утрымваюцца падрабязныя звесткі пра гістарычную геаграфію Арменіі — тут убору з геаграфічнымі і картаграфічнымі звесткамі, што тычацца краін Азіі, Еўропы і Лівіі (Афрыка), падрабязна апісваецца гістарычна які склаўся адміністрацыйна-палітычны стан тэрыторыі старажытнай і раннесярэднявечнай Арменіі ў межах Вялікай Арменіі і якая знаходзілася да захаду ад яе Малой Арменіі. Раней праца прыпісвалася Маўсесу Харэнацы[10].
Хроніка[правіць | правіць зыходнік]
Ананімная «Хроніка» VII стагоддзя таксама часам прыпісваецца Ананія Шыракацы[3][11]. У ім аўтар дакранаецца гісторыі Персіі, Вавілона, Рыма, Візантыі і іншых краін[12], карыстаецца працамі Харэнацы, Себеоса і іншых[12]. «Хроніка» пачынаецца з часоў Адама і сканчаецца 685 годам[3] апісаннем нашэсця хазар на Арменію, Грузію і Албанію[13].
«Касмаграфія і каляндар»[правіць | правіць зыходнік]
Шыракацы з'яўляецца таксама аўтарам працы з 48 раздзелаў «Касмаграфія і каляндар», у якім разглядаюцца пытанні астраноміі, метэаралогіі і фізічнай геаграфіі[14]. Шыракацы параўноўваў структуру свету з яйкам (Зямля — жаўток, атмасфера — бялок, небасхіл — шкарлупіна) і спрабаваў вызначыць адлегласць да Сонца і Месяца. Разам з тым, ён дакладна лічыў Млечны шлях скопішчам зорак, а Месяц — цёмным целам, што толькі адлюстроўвае сонечнае святло. Пісаў пра шарападобнасці Зямлі[15].
Зноскі
- ↑ а б в г д Армянская савецкая энцыклапедыя / пад рэд. Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան — 1974.
- ↑ (unspecified title) — ISBN 978-2-7089-6874-5
- ↑ а б в г д е ё ж Анания Ширакаци // Православная энциклопедия. — м: 2000. — Т. 2. — С. 224.
- ↑ а б История всемирной литературы. — М.: Наука, 1984. — Т. 2. — С. 296—299.
- ↑ а б Michael E. Stone. Adam and Eve in the Armenian Traditions, Fifth through Seventeenth Centuries. — Society of Biblical Lit, 2013. — P. 684. — (Early Judaism and its literature, 38).
- ↑ Р. Хьюсен, «Science in Seventh-Century Armenia: Ananias of Širak(недаступная спасылка)», Isis, vol. 59, No. 1, (Spring, 1968), p. 34—35
- ↑ Wayne Orchiston, David A. Green, Richard Strom. New Insights From Recent Studies in Historical Astronomy: Following in the Footsteps of F. Richard Stephenson: A Meeting to Honor F. Richard Stephenson on His 70th Birthday. — Springer, 2014. — Vol. 43. — P. 106-107. — (Astrophysics and Space Science Proceedings).Арыгінальны тэкст (англ.)
Generally, though perhaps unsurprisingly, less is known about the lives of the Georgian and Armenian astronomers than about their works. Without question, the most famous name of these is Anania Shirakatsi (Anania of Shirak), the seventh century Armenian astronomer and mathematician (see Fig. 3). Approximately two dozen of his works are extant. Anania wrote on a variety of astronomical, mathematical, geographical and calendrical topics, and is well known for his work on Armenian chronology.
- ↑ а б в Анания Ширакаци — артыкул з БСЭ (3 выданне)
- ↑ Российская педагогическая энциклопедия / Под ред. В. Г. Панова. — 1993.
- ↑ «Армянская География VII века по Р. Х (приписывавшаяся Моисею Хоренскому)». Пер. с др.-арм. и коммент. К. П. Патканова. — СПб., 1877.
- ↑ Philip Wood. History and Identity in the Late Antique Near East. — Oxford University Press, 2013. — P. 32.
- ↑ а б В. М. Варданян. Анания Ширакаци – символ духовной и политической самостоятельности армян(арм.) // Вестник общественных наук. — Ер.: 2013. — № 3. — С. 16.
- ↑ В. М. Варданян. Анания Ширакаци – символ духовной и политической самостоятельности армян(арм.) // Вестник общественных наук. — Ер.: 2013. — № 3. — С. 17.
- ↑ Р. Хьюсен, «Science in Seventh-Century Armenia: Ananias of Širak(недаступная спасылка)», Isis, vol. 59, No. 1, (Spring, 1968), p. 40—41
- ↑ Ravi Agarwal, Syamal Sen. Creators of Mathematical and Computational Sciences. — Springer, 2014. — P. 103.. (современный научный консенсус атрибутирует это открытие древнегреческим учёным VI века до н. э.)Арыгінальны тэкст (англ.)
His greatest claim to fame is his discovery of the fact that the Earth is round and that there was more to the heavens and world than the standard Aristotelian belief purported at the time.
Літаратура[правіць | правіць зыходнік]
- Анания Ширакаци. Космография. Пер., пред. и комм. К. С. Тер-Давтян и С. С. Аревшатяна. Ереван, 1962.
- Абраамян А. Г. Научные труды ученого VII в. Анании Ширакаци. Ереван, 1944.
- Абраамян А. Г. Таблицы лунного круга Анании Ширакаци. Ереван, 1965.
- Абрамян А. Г., Петросян Г. Б. Анания Ширакаци. Ереван, Из-во ЕрГУ, 176 с. 1970.
- Орбели И. А. Вопросы и решения вардапета Анания Ширакца, армянского математика VII века. В кн.: Орбели И. А. Избранные труды. Ереван, 1963, с. 512—531.
- Колчинский И.Г., Корсунь А.А., Родригес М.Г. Астрономы: Биографический справочник. — 2-е изд., перераб. и доп.. — Киев: Наукова думка, 1986. — 512 с.
Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]
- Р. Хьюсен, «Science in Seventh-Century Armenia: Ananias of Širak», Isis, vol. 59, No. 1, (Spring, 1968), pp. 32–45. (англ.)
- С. Еремян, Восстановленная версия карты Центральной Азии по Анании Ширакаци
- «Армянская География VII века по Р. Х (приписывавшаяся Моисею Хоренскому)». Пер. с др.-арм. и коммент. К. П. Патканова. — СПб., 1877..
- д/ф «По следам тайны. Когда на Земле правили боги» Архівавана 12 мая 2017. (РТР, 2015), с 17 мин.
