Ананія Шыракацы

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Ананія Шыракацы
арм.: Անանիա Շիրակացի
Дата нараджэння невядома[1] ці каля 610[2]
Месца нараджэння
Дата смерці невядома[1]
Род дзейнасці матэматык, гісторык, астраном, географ, філосаф, картограф, алхімік
Навуковая сфера матэматыка, астраномія і прыродазнаўства[d]
Альма-матар
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Ана́нія Шыракацы (арм.: Անանիա Շիրակացի; каля 610 года — каля 685 года[3]) — армянскі географ, філосаф, матэматык, картограф, гісторык, астраном і алхімік, заснавальнік старажытнаармянскага прыродазнаўства[4].

Біяграфія[правіць | правіць зыходнік]

Нарадзіўся ў вобласці Шырак[3]. Часам заве сябе Шыракаванцы[3], ад назвы мястэчка Шыракаван. Імя бацькі было Аванес[3][5]. Атрымаўшы ў Арменіі пачатковую адукацыю, адпраўляецца для далейшай навукі ў Візантыю. Праз горад Феадосіёпаль (Карын) ён прыбывае ў правінцыю IV Арменія, дзе бярэ навучанне ў матэматыка Крыстасатура. Лічачы, што той «не ведаў усёй навукі», праз некаторы час перасоўваецца ў Трапезунд, дзе яго настаўнікам стаў вядомы навуковец Ціхік[5], як піша сам Шыракацы, чалавек «абазнаны ў армянскай пісьмовасці»[3]. Тут ён навучаецца каля 8 гадоў[6]. Пасля навукі вяртаецца ў Арменію, дзе пачынаецца яго навуковая і выкладчвцкая дзейнасць. На радзіме ён адкрывае школы, выкладанне ў якіх вялося на глебе квадрывіума.

Працы[правіць | правіць зыходнік]

Перу армянскага навукоўца прыналежыць больш 20 прац[7] па арыфметыцы, тэорыі летазлічэння, касмаграфіі і геаграфіі[3][8]:

  • «Матэматыка Ананію Шыракацы — пра вагі і меры»
  • «Пытанні і рашэнні» (складанка арыфметычных заданняў)
  • Трактат пра каляндар і касмаграфію
  • «Геаграфія»
Старонка з падручніка арыфметыкі Ананія Шыракацы, 1283 год.

Падручнік па арыфметыцы «Пытанні і рашэнні» з'яўляецца адной з найстаражытнейшых прац па арыфметыцы, якія дайшлі да нас[4][8], улучае матэрыял па мастацтве злічэння ў выглядзе табліц[8]. Ён стаў значным унёскам у развіццё матэматычнай адукацыі[9].

З гістарычных крыніц вядома, што па патрабаванні каталікоса Анастаса (662—668) Шыракацы спарадкаваў армянскі каляндар. У Арменіі скарысталі рухомы сонечны каляндар, у якім усе гады складаліся з 365 дзён без высакосных. З-за гэтага адмысловыя даты паступова перасоўваліся па порах года. Шыракацы распрацаваў так званы нерухомы каляндар па ўзоры рымскага, аднак, пасля смерці каталікоса, гэта праца так і засталася незапатрабаванай.

«Ашхарацуйц»[правіць | правіць зыходнік]

Шыракацы склаў «Геаграфічны атлас свету», больш вядомы як «Ашхарацуйц», у якім утрымваюцца падрабязныя звесткі пра гістарычную геаграфію Арменіі — тут убору з геаграфічнымі і картаграфічнымі звесткамі, што тычацца краін Азіі, Еўропы і Лівіі (Афрыка), падрабязна апісваецца гістарычна які склаўся адміністрацыйна-палітычны стан тэрыторыі старажытнай і раннесярэднявечнай Арменіі ў межах Вялікай Арменіі і якая знаходзілася да захаду ад яе Малой Арменіі. Раней праца прыпісвалася Маўсесу Харэнацы[10].

Хроніка[правіць | правіць зыходнік]

Ананімная «Хроніка» VII стагоддзя таксама часам прыпісваецца Ананія Шыракацы[3][11]. У ім аўтар дакранаецца гісторыі Персіі, Вавілона, Рыма, Візантыі і іншых краін[12], карыстаецца працамі Харэнацы, Себеоса і іншых[12]. «Хроніка» пачынаецца з часоў Адама і сканчаецца 685 годам[3] апісаннем нашэсця хазар на Арменію, Грузію і Албанію[13].

«Касмаграфія і каляндар»[правіць | правіць зыходнік]

Шыракацы з'яўляецца таксама аўтарам працы з 48 раздзелаў «Касмаграфія і каляндар», у якім разглядаюцца пытанні астраноміі, метэаралогіі і фізічнай геаграфіі[14]. Шыракацы параўноўваў структуру свету з яйкам (Зямля — жаўток, атмасфера — бялок, небасхіл — шкарлупіна) і спрабаваў вызначыць адлегласць да Сонца і Месяца. Разам з тым, ён дакладна лічыў Млечны шлях скопішчам зорак, а Месяц — цёмным целам, што толькі адлюстроўвае сонечнае святло. Пісаў пра шарападобнасці Зямлі[15].

Зноскі

  1. а б в г д Армянская савецкая энцыклапедыя / пад рэд. Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան — 1974.
  2. (unspecified title)ISBN 978-2-7089-6874-5
  3. а б в г д е ё ж Анания Ширакаци // Православная энциклопедия. — м: 2000. — Т. 2. — С. 224.
  4. а б История всемирной литературы. — М.: Наука, 1984. — Т. 2. — С. 296—299.
  5. а б Michael E. Stone. Adam and Eve in the Armenian Traditions, Fifth through Seventeenth Centuries. — Society of Biblical Lit, 2013. — P. 684. — (Early Judaism and its literature, 38).
  6. Р. Хьюсен, «Science in Seventh-Century Armenia: Ananias of Širak(недаступная спасылка)», Isis, vol. 59, No. 1, (Spring, 1968), p. 34—35
  7. Wayne Orchiston, David A. Green, Richard Strom. New Insights From Recent Studies in Historical Astronomy: Following in the Footsteps of F. Richard Stephenson: A Meeting to Honor F. Richard Stephenson on His 70th Birthday. — Springer, 2014. — Vol. 43. — P. 106-107. — (Astrophysics and Space Science Proceedings).
  8. а б в Анания Ширакаци — артыкул з БСЭ (3 выданне)
  9. Российская педагогическая энциклопедия / Под ред. В. Г. Панова. — 1993.
  10. «Армянская География VII века по Р. Х (приписывавшаяся Моисею Хоренскому)». Пер. с др.-арм. и коммент. К. П. Патканова. — СПб., 1877.
  11. Philip Wood. History and Identity in the Late Antique Near East. — Oxford University Press, 2013. — P. 32.
  12. а б В. М. Варданян. Анания Ширакаци – символ духовной и политической самостоятельности армян(арм.) // Вестник общественных наук. — Ер.: 2013. — № 3. — С. 16.
  13. В. М. Варданян. Анания Ширакаци – символ духовной и политической самостоятельности армян(арм.) // Вестник общественных наук. — Ер.: 2013. — № 3. — С. 17.
  14. Р. Хьюсен, «Science in Seventh-Century Armenia: Ananias of Širak(недаступная спасылка)», Isis, vol. 59, No. 1, (Spring, 1968), p. 40—41
  15. Ravi Agarwal, Syamal Sen. Creators of Mathematical and Computational Sciences. — Springer, 2014. — P. 103.
    . (современный научный консенсус атрибутирует это открытие древнегреческим учёным VI века до н. э.)

Літаратура[правіць | правіць зыходнік]

  • Анания Ширакаци. Космография. Пер., пред. и комм. К. С. Тер-Давтян и С. С. Аревшатяна. Ереван, 1962.
  • Абраамян А. Г. Научные труды ученого VII в. Анании Ширакаци. Ереван, 1944.
  • Абраамян А. Г. Таблицы лунного круга Анании Ширакаци. Ереван, 1965.
  • Абрамян А. Г., Петросян Г. Б. Анания Ширакаци. Ереван, Из-во ЕрГУ, 176 с. 1970.
  • Орбели И. А. Вопросы и решения вардапета Анания Ширакца, армянского математика VII века. В кн.: Орбели И. А. Избранные труды. Ереван, 1963, с. 512—531.
  • Колчинский И.Г., Корсунь А.А., Родригес М.Г. Астрономы: Биографический справочник. — 2-е изд., перераб. и доп.. — Киев: Наукова думка, 1986. — 512 с.

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]