Перайсці да зместу

Балацянікі

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Балацянікі

Балацянік звычайны (Lymnaea stagnalis)
Навуковая класіфікацыя
Міжнародная навуковая назва

Lymnaeidae Rafinesque, 1815


Сістэматыка
на Віківідах

Выявы
на Вікісховішчы
ITIS  76483
NCBI  6521
EOL  2404
FW  83640

Балацянікі (Lymnaeidae) — сямейства прэснаводных лёгачных малюскаў класа бруханогіх.

Знешняя будова

[правіць | правіць зыходнік]

Ракавіны (даўжынёю 5—70 мм) рознакаляровыя, закручаныя спіральна, вусце рознай формы і памераў. Цела можа поўнасцю ўцягвацца ў ракавіну, уключае тры аддзелы: галаву, тулава і нагу. На ніжнім баку галавы размешчаны рот, а вышэй за рот — два рухомыя датыкальныя шчупальцы, каля асновы якіх ляжыць пара вачэй.

Рухаюцца з дапамогай нагі, падэшва якой укрыта сліззю. Мускулістая нага мае выгляд шырокай падэшвеннай пласцінкі. Дзякуючы хвалепадобным скарачэнням мышцаў нагі малюск павольна слізгае па сцёблах і лістах падводных раслін.

Тулава ў балацяніка перамешчана на спінны бок. Яно пакрыта скурнай складкай — мантыяй. Паміж участкам мантыі і тулавам ёсць мантыйная поласць, якая мае сувязь са знешнім асяроддзем праз дыхальную адтуліну. Яна акружана кальцавымі мышцамі, пры расслабленні якіх адтуліна адкрываецца, а пры скарачэнні — закрываецца.

Ракавіна засцерагае мяккае цела малюска ад пашкоджанняў, драпежнікаў і дае апору для мышцаў. Ракавіна ўтвараецца эпітэліем мантыі. Звонку ракавіна пакрыта тонкім арганічным слоем, ад якога залежыць яе афарбоўка. Пад ім размешчаны два іншыя слаі — вапнавыя.

Налічваецца каля 120 відаў. Трапляюцца па ўсім свеце, на Беларусі пашыраны балацянік звычайны (Lymnaea stagnalis), балотны (Lymnaea palustris), малы (Lymnaea truncatula). Жывуць у прэсных і саланаватых вадаёмах, забалочаных мясцінах, могуць пераносіць часовае высыханне і замярзанне вадаёмаў. Амаль усе — прамежкавыя гаспадары ўзбуджальнікаў гельмінтозаў.

Асаблівасці біялогіі

[правіць | правіць зыходнік]

Жыўленне і страваванне

[правіць | правіць зыходнік]

Кормяцца водарасцямі, тканкамі раслін, жывёльнымі рэшткамі.

У глотцы ў балацяніка ёсць мускулісты язык, пакрыты тонкай рагавой пласцінкай са шматлікімі зубчыкамі — таркай. Балацянікі, поўзаючы па падводных раслінах, саскрэбваюць таркай мяккія тканкі, налёт водарасцей і заглынаюць іх.

З глоткі па страваводу ежа трапляе ў яго расшырэнне — валляк, затым у страўнік, ад якога адыходзіць кішэчнік, дзе ежа канчаткова ператраўліваецца і ўсмоктваецца. У балацяніка ёсць стрававальная залоза — печань. Неператраўленыя рэшткі праз задні аддзел кішэчніка і анальную адтуліну выводзяцца вонкі.

Органам дыхання балацяніка з'яўляецца лёгкае. Яно ўтворана часткай мантыі. У сценцы мантыі ёсць сетка крывяносных сасудаў, у якія з атмасфернага паветра праз дыхальную адтуліну паступае кісларод, а выдзяляецца вуглякіслы газ. Для дыхання балацянік перыядычна паднімаецца да паверхні вады і запаўняе лёгкае атмасферным паветрам. Памяняўшы паветра, ён закрывае дыхальца і пагружаецца ў ваду. Чым цяплейшая вада, тым часцей усплывае малюск, паколькі з павышэннем тэмпературы вады ў ёй зніжаецца ўтрыманне кіслароду. Зімой, калі прэсныя вадаёмы пакрываюцца лёдам і балацянікі не могуць паднімацца да паверхні, яны запаўняюць мантыйную поласць вадой і дыхаюць, атрымліваючы з яе кісларод.

Поласць цела і кровазварот

[правіць | правіць зыходнік]

Большая частка поласці цела малюскаў запоўнена злучальнай тканкай, якая выконвае апорную функцыю. Ад поласці цела захоўваюцца толькі два невялікія ўчасткі: адзін з іх акружае палавую залозу, другі — сэрца, утвараючы калясардэчную сумку.

Сэрца ў балацяніка складаецца з перадсэрдзя і жалудачка, ад якога адыходзяць крывяносныя сасуды. Аднак кроў цячэ не толькі па сасудах, але і па шчылінападобных рэштках поласці цела. Такая крывяносная сістэма называецца незамкнутай.

Выдзяляльная сістэма

[правіць | правіць зыходнік]

Выдзяляльная сістэма прадстаўлена ў балацяніка адной ныркай. Яна адным канцом адкрываецца ў калясардэчную сумку, паглынаючы з крыві прадукты абмену, і выводзіць іх вонкі праз другую адтуліну, якая адкрываецца ў мантыйную поласць.

Нервовая сістэма

[правіць | правіць зыходнік]

Нервовая сістэма балацяніка ўтворана некалькімі буйнымі парнымі скопішчамі нервовых клетак (гангліеў) у розных частках цела. Усе гангліі злучаны паміж сабой нервамі. Такая нервовая сістэма называецца раскідана-вузлавой. У балацяніка ёсць органы зроку, дотыку, нюху і смаку.

Балацянікі — гермафрадыты з унутраным перакрыжаваным апладненнем. Вясною (пры тэмпературы вады да 15 °C) адкладваюць скопішчы аплодненых яец у выглядзе слізістых шнуроў на розных падводных прадметах і сцёблах раслін. Развіццё ў балацяніка прамое, г. зн. з яйца пасля завяршэння развіцця выходзіць маленькі малюск. Жывуць каля трох гадоў.

  • Дзесяцік І. Балацянікі // Энцыклапедыя прыроды Беларусі / гал. рэд. І. П. Шамякін. Т. 1. — Мн.: БелСЭ, 1983.
  • Балацянікі // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 2: Аршыца — Беларусцы / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1996. — Т. 2. — 480 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0061-7 (т. 2).
  • Біялогія: вучэб. дапам. для 8-га кл. агульнаадукац. устаноў з беларус. мовай навучання / Л. В. Камлюк, А. С. Шалапёнак; пер. з рус. мовы Г. І. Кулеш. — 3-е выд., дап. — Мн.: Нар. асвета, 2010. — 222 с. : іл. ISBN 978-985-03-1367-6.