Вільям Норвіцкі

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Вільям Норвіцкі
англ.: William of Norwich
Дата нараджэння 2 лютага 1132
Месца нараджэння
Дата смерці 22 сакавіка 1144 (12 гадоў)
Месца смерці
Дзень памяці 26 сакавіка
Дэкананізаваны пасля Другога Ватыканскага сабора[1]
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Вільям Норвіцкі (англ.: William of Norwich; Уільям Норыджскі, Вільгельм з Норыджа, 2 лютага 1132 — 22 сакавіка1144, Норыдж, Англія) — хрысціянскі хлопчык, знявечанае цела якога знайшлі ў лесе пад Норвічaм 25 сакавіка 1144 года. Пасля яго гібелі з’явілася чутка, што ён быў забіты яўрэямі з рытуальнай мэтай. Гэты выпадак лічыцца першым «крывавым паклёпам» у гісторыі Еўропы.

Гісторыя[правіць | правіць зыходнік]

Месца, дзе знайшлі цела Вільяма

У 1150—1173 гадах манах-бенедыктынец Томас Манмуцкі напісаў «Жыціе і цуды святога Вільяма з Норвіча». Паводле яго сачынення, у суботу 25 сакавіка 1144 года напярэдадні Вялікай пятніцы ў лесе Торп-Вуд пад Норвічам было знойдзена цела 12-гадовага Вільяма — вучня гарбара[2][3][4]. Цела было паранена, хлопчык быў часткова распрануты, у роце быў драўляны кляп. Сваякі Вільяма абвінавацілі яўрэяў у яго смерці[5][6].

Норвіч быў адным з найбуйнейшых і самых багатых гарадоў сярэднявечнай Англіі. Яўрэі з’явіліся ў Норвічы пасля заваёвы Англіі нармандцамі і займаліся ў асноўным ліхвярствам. Усяго ў горадзе жыло ад 5 да 10 тысяч чалавек, у тым ліку каля 200 яўрэяў — самая вялікая абшчына за межамі Лондана[7]. Абвінавачванне ў забойстве Вільяма — першае згадванне аб яўрэях ў гэтым горадзе[8].

Вільям рос без бацькі. У яго маці Эльвівы быў старэйшы сын Роберт і сястра Левіва, якая была замужам за святаром Годвінам Стартам (англ.: Godwin Sturt)[3]. У панядзелак 22 сакавіка 1144 года незнаёмец, які прадставіўся кухарам архідыякана Норвіча, звярнуўся да Эльвівы з просьбай дазволіць яе сыну пайсці з ім, бо на кухні архідыякана патрэбен быў памочнік[3]. Бачачы ваганне маці, ён прапанаваў ёй 3 шылінгі, пасля чаго яна пагадзілася. Хто быў гэты чалавек — хрысціянін або яўрэй — засталося невядомым, Вільям пайшоў з ім[9]. На наступны дзень у аўторак кухар і Вільям ўдваіх зайшлі да цёткі Вільяма, Левівы. Пасля Левіва сцвярджала, што адправіла дачку прасачыць за незнаёмцам, і тая бачыла, як яны з Вільямам зайшлі ў яўрэйскі дом. З таго часу Вільяма жывым не бачылі[10].

Пасля выяўлення цела ў Норвічы распаўсюдзілася чутка, што Вільям быў забіты яўрэямі[11]. Яўрэяў абвінавачвалі ў тым, што яны катавалі хлопчыка, чынам падобным да мук Хрыста, пасля чаго ўкрыжавалі[12].

Яўрэі былі выратаваны ад расправы мясцовым шэрыфам Джонам дэ Чэсні (англ. John de Chesney), які схаваў іх у каралеўскім замку і адмовіўся ўзбуджаць супраць іх справу[13]. Абвінавачванне было разгледжана праз 3 тыдні на саборы, сабраным біскупам горада Эбарардам. Абвінаваўцам выступіў Годвін. Біскупа яго словы не пераканалі. Па закліку біскупа яўрэі сталі перад ім і адмаўлялі сваю віну. Забойства засталося нераскрытым[14][15].

Праз месяц пасля смерці, 24 красавіка, цела Вільяма перапахавалі на могілках для манахаў пры гарадской царкве[16].

Вільям не быў кананізаваны афіцыйна, а мясцовашанаваным святым быў прызнаны да таго, як у 1173 годзе біскупаў абмежавалі ў праве кананізацыі без адабрэння Святога прастолу[17][18].

У далейшым легенда аб мучаніцтве і цудах была дапоўненая іншымі аўтарамі. У прыватнасці, Джон Капгрэйв (памёр у 1494) у сваёй працы «Новая легенда Англіі» пісаў, што цела Вільяма было знойдзена дзякуючы «цудоўнаму промню святла, што зыходзіць з неба»[14][19].

Рукапіс[правіць | правіць зыходнік]

Сачыненне Томаса Манмуцкага з’яўляецца адзінай крыніцай інфармацыі аб Вільяме, гісторыя якога потым абрасла шматлікімі легендамі. Рукапіс кнігі Томаса была выяўленая Мантэгю Родосом Джэймсам ў 1889 годзе, выдадзеная сумесна з Кенноном Аугустам Джессапам у 1896 годзе на латыні з перакладам на англійскую мову з увядзеннем і каментарамі. Рукапіс знаходзіцца ў бібліятэцы Кембрыджскага універсітэта[20].

Рукапіс складаецца з 7 кніг. У першай апісана жыцце Вільяма ад нараджэння і да смерці. Другая кніга складаецца з 2 частак: другая прысвечана доказу таго, што Вільям быў забіты яўрэямі, а першая частка і астатнія кнігі — апісанні цудаў, якія адбыліся з целам Вільяма. Хаця Джэсап і Джэймс лічылі, што рукапіс створана ў 1172—1173 гадах, сучасныя даследчыкі лічаць, што першая кніга была напісана ў 1149—1150, з другой па шостую — у 1154—1155 гадах[21]. Семая кніга напісана ў 1173 годзе і падсумоўвае ўсе цуды, якія здарыліся з 1155 года[22].

Вядома, што сам Томас Манмутскі не быў сведкам апісаных падзей, паколькі прыбыў у Норвіч з Монмута праз некалькі гадоў пасля іх — верагодна ў 1149 або 1150 годзе. Гісторыю Вільяма ен запісваў са слоў мясцовых жыхароў. Праца была напісаны ў жанры агіяграфіі і быў прызначаны для кананізацыі Вільяма[23]. Джыліян Бенет адзначае антысемітызм аўтара, які называе яўрэяў ворагамі і лічыць, што яны здольныя на любыя злачынствы[21].

Томас піша, што яўрэі выкралі хлопчыка ў сераду, у чацвер здзейснілі садысцкае забойства, падобнае на распяцце Хрыста, а ў Вялікую пятніцу, калі хрысціяне адпачываюць, вырашылі пазбавіцца ад цела. Аднак у лесе з мяшком, у якім яны неслі цела, іх бачыў адзін з вядомых жыхароў Норвіча Элвард Дзед. На наступны дзень цела было выяўлена, але пахавана толькі ў панядзелак. У аўторак дзядзька Вільяма Годвін Старт выкапаў цела для апазнання і зноў пахаваў[24]. Між тым, як сцвярджае Томас, яўрэі падкупілі шэрыфа і ен абяцаў ім поўную абарону[25].

Томас сцвярджае, што біскуп тройчы выклікаў яўрэяу, якія схаваліся ў каралеўскім замку, на сабор і патрабаваў ад іх прайсці выпрабаванне «судом Божым». Аднак яўрэі, заявіўшы аб сваёй невінаватасці, адмовіліся праходзіць выпрабаванне і пайшлі ў замак пад аховай шэрыфа. Пры гэтым Джуліян Бенет мяркуе, што гаворка ідзе пра канфлікт паміж шэрыфам і біскупам, а не паміж яўрэямі і хрысціянамі Норвіча. Бенет разглядае канфлікт у кантэксце супрацьстаяння англасаксонскага і нармандскія насельніцтва, супрацьпастаўлення лаяльнасці каралю і лаяльнасці царквы[26].

У першай кнізе забойства Вільяма яўрэямі выкладаецца як агульнавядомы і даказаны факт. Аднак, як піша прафесар Ора Лімор, пры чытанні з другой кнігі становіцца зразумела, што многія жыхары Норвіча, уключаючы шэрыфа і біскупа, у гэтым сумняваліся. Лімор мяркуе, што менавіта таму другая кніга была напісана значна пазней, у ей аўтар фактычна дыскутуе са скептыкамі і прыводзіць тое, што ен лічыць доказамі віны яўрэяў[25].

Галоўным доказам Томас лічыць пасведчанне аб тым, што адзін з жыхароў горада бачыў, як яурэі неслі ў мяху цела і павесілі яго на дрэве ў лесе, але змоўчаў, каб не парушаць святасць Страснога пятніцы. Упершыню гэта сведчанне было агучана толькі праз 5 гадоў пасля смерці Вільяма — у 1149 годзе, і не самім сведкам, а яго духоўнікам пасля яго смерці. Другім доказам ен мяркуе зацвярджэнне Левівы, якая сцвярджала, што яе дачка бачыла, як Вільям увайшоў у дом яўрэя. Аднак і гэта сведчанне з’явілася праз 5 гадоў і не было агучана на саборы ў біскупа.

Такім чынам, як піша Ора Лімор, абодва сведчанні з’явіліся праз шмат гадоў пасля падзеі і былі агучаныя не самімі сведкамі, а тымі, хто сцвярджаў, што чуў гэта ад сведак[27]. Развагі ж пра распяцці і крывавым рытуале абапіраюцца на сведчанне хрысціянскай служанкі ў яўрэйскім доме, якая сцвярджала, што мімаходам бачыла ў прыадчыненыя дзверы укрыжаванага хлопчыка. Яна таксама агучыла свае абвінавачванні праз шмат гадоў пасля саміх падзей. Ора Лімор адзначае таксама, што Томас нічога не піша аб якіх-небудзь спробах ўсталяваць асобу чалавека, з якім сышоў Вільям[28].

Прэтэнзіі ў рытуальным забойстве Томас абапірау на меркаванне нейкага ахрышчанага яурэя Теобальда, па словах якога без праліцця чалавечай крыві яўрэі не могуць здабыць свабоду і вярнуцца на радзіму[29].

Выдавец кнігі Томаса Мантэгю Джэймс абвінавачвае ў стварэнні крывавага паклепу Теобальда і нават мяркуе, што ен мог быць забойцам[30]. Гісторык Гэвін Лэнгмюр (англ.), вывучаючы рукапіс, прыйшоў да высновы, што менавіта Томас, выступаючы ў ролі першага ў англійскай гісторыі прыватнага дэтэктыва, абвінаваціў яўрэяў у рытуальным забойстве[31].

У сваім даследаванні Лэнгмюр паказаў, як Томас падтасоўваў факты і сведчанні для фальсіфікацыі высноў[31].

Памяць[правіць | правіць зыходнік]

Распяцце Вільяма — карціна XV стагоддзя ў Царкве Святой Тройцы ў Лоддоне (Норфалк)

У гісторыі памяць аб Вільяме засталася ў выглядзе малюнкаў на алтарных преградах і вітражах, як персанальных, так і калектыўных[17]:

  • Царква Марыі Магдаліны на Сільвер-роўд ў Норыжды
  • Царква Св. Тройцы ў Ладдоні (графства Норфалк)
  • Царква Св. Эдмунда ў Фрытане (графства Норфалк, да 1974 года — графства Суфалк)
  • Царква Усіх Святых у Літчемі
  • Царква Св. Пятра і Паўла ў горадзе Ай (графства Суфалк)
  • Царква Св. Андрэя ў весцы Маркс-Тей (графства Эсэкс)

Сучасныя ацэнкі[правіць | правіць зыходнік]

Абвінавачванне яўрэяў у рытуальным забойстве Вільяма лічыцца першым «крывавым паклепам» у гісторыі Еўропы[8][12]. Навукоўцы мяркуюць, што з’яўленне легенды аб Вільяме Норвічскім было звязана з рэлігійнымі настроямі першых Крыжовых паходаў, з іх акцэнтам на распяцці Хрыста і антыяўрэйскую ідэалогіяй[2][32][33]. Так, гісторык Джэрэмі Коэн адзначае, што апісанне Томасам Манмутскім сцэны катаванняў і забойства хлопчыка мэтанакіравана стварае паралелі з распяццем Хрыста[34].

Гэтая гісторыя стала мадэллю для абвінавачванняў у будучыні. Любое забойства, у якім маглі западозрыць яурэя, станавілася не простым, а рытуальным. Яно было устроена ў ланцуг аналагічных абвінавачванняў і было калектыўным: «вінаватыя ўсе яубрэі»[35]. У далейшым легенда аб Вільяме атрымала шырокае распаўсюджванне. Так, у Англіі з 1144 г. да выгнання адтуль яурэяў у 1290 годзе вядома па меншай меры 14 паклёпау. Затым праз Францыю паклеп распаўсюдзіўся і на астатнюю сярэднявечную Еўропу[36]. Абвінавачванне яўрэяў у гэтым забойстве на працягу сотняў гадоў падтрымлівала антысемітызм. Сучасныя навукоўцы лічаць, што Вільям, хутчэй за ўсе, быў рэальнай постаццю, што ен сапраўды быў знойдзены мертвым і памер гвалтоўнай смерцю. Усе астатняе — прадмет здагадак і спекуляцый[37].

Каталіцкая царква пасля Другога Ватыканскага сабора прызнала абвінавачванні яўрэяў у рытуальных злачынствах паклепам, і пазней яе епархіі выключылі з спісаў святых некалькі мясцовашанаваных іменаў, якія лічыліся такімі ахвярамі[38]. Аляксандр Мень сцвярджае, што ў іх лік увайшоў таксама Вільям[39]. Каталіцкая энцыклапедыя называе абвінавачванне яўрэяў у рытуальным забойстве Вільяма хлусней — адной з самых прыкметных і катастрафічных у гісторыі[40].

Зноскі

  1. ↑ Паколькі Вільям ня быў кананізаваны афіцыйна, то яго проста выключылі са спісаў мясцовашанаваных святых
  2. ↑ а б Белова О. В., Петрухин В. Я. Миф 3. «Кровь на нас и на детях наших…» Религиозные наветы в книжной и устной традиции славян // «Еврейский миф» в славянской культуре. — Москва; Иерусалим: Мосты культуры / Гешарим, 2008. — С. 215. — 568 с. — ISBN 978-5-93273-262-8.
  3. ↑ а б в Лимор 2006, с. 288.
  4. ↑ Perry, Schweitzer 2002, p. 48.
  5. ↑ Raphael Langham.. William of Norwich (англ.)(недаступная спасылка). The Jewish Historical Society of England. Архівавана з першакрыніцы 1 мая 2013. Праверана 2013-4-24.
  6. ↑ Bennett 2005, p. 119.
  7. ↑ Bennett 2005, p. 123.
  8. ↑ а б Лимор 2006, с. 285.
  9. ↑ St William of Norwich, M.R. James (англ.)(недаступная спасылка). Cambridge University Press. — репринт издания 1896 года. Архівавана з першакрыніцы 1 лістапада 2013. Праверана 2013-4-25.
  10. ↑ Лимор 2006, с. 288-289.
  11. ↑ Кротов Я. Г.. Вильгельм Норвичский(недаступная спасылка). krotov.info. Архівавана з першакрыніцы 8 мая 2013. Праверана 2013-4-24.
  12. ↑ а б Панченко А. А. Кровавый навет // Христовщина и скопчество: фольклор и традиционная культура русских мистических сект Архівавана 2 ліпеня 2014.. — М.: ОГИ, 2004. — С. 161. — 544 с.
  13. ↑ Bennett 2005, p. 119-120.
  14. ↑ а б William of Norwich (англ.). Jewish Encyclopedia (24 красавіка 1906). Праверана 2014-4-8.
  15. ↑ Лимор 2006, с. 283-294.
  16. ↑ Лимор 2006, с. 294.
  17. ↑ а б Зинде Э. Дети навета // Лехаим. — 30 сентября 2012. — № 10 (246).
  18. ↑ Лимор 2006, с. 312.
  19. ↑ Лимор 2006, с. 288-290.
  20. ↑ Лимор 2006, с. 287-288.
  21. ↑ а б Bennett 2005, p. 120.
  22. ↑ Лимор 2006, с. 287.
  23. ↑ Лимор 2006, с. 286-287.
  24. ↑ Bennett 2005, p. 120-121.
  25. ↑ а б Лимор 2006, с. 290.
  26. ↑ Bennett 2005, p. 124-127.
  27. ↑ Лимор 2006, с. 298-299.
  28. ↑ Лимор 2006, с. 299-300.
  29. ↑ Лимор 2006, с. 300-301.
  30. ↑ Лимор 2006, с. 302.
  31. ↑ а б Лимор 2006, с. 292.
  32. ↑ Панченко А. А. К исследованию «еврейской темы» в истории русской словесности: сюжет о ритуальном убийстве // Новое литературное обозрение : журнал. — 2010
  33. ↑ Gillian Bennett, "William of Norwich and the Expulsion of the Jews, " Folklore 116, no. 3 (2005)
  34. ↑ Jeremy Cohen. William of Norwich, Thomas of Monmouth, and The Ritual Murder Accusation // Christ Killers: The Jews and the Passion from the Bible to the Big Screen. — New York: Oxford University Press, 2007. — P. 94-97. — 324 p. — ISBN 978-0195178418.
  35. ↑ Лимор 2006, с. 308.
  36. ↑ Лимор 2006, с. 313.
  37. ↑ Paul Halsall.. Medieval Sourcebook: Thomas of Monmouth: The Life and Miracles of St. William of Norwich, 1173 (англ.)(недаступная спасылка). Internet History Sourcebooks Project. Fordham University (1 кастрычніка 1997). Архівавана з першакрыніцы 14 жніўня 2014. Праверана 2014-8-26.
  38. ↑ Perry, Schweitzer 2002, p. 71.
  39. ↑ Мень А.. Возможно ли иудеохристианство?(недаступная спасылка). Кротов Я.. Архівавана з першакрыніцы 23 сакавіка 2013. Праверана 2013-4-24.
  40. ↑ Webster, D.R. (1912). St. William of Norwich. In The Catholic Encyclopedia. New York: Robert Appleton Company. Retrieved March 23, 2014

Літаратура[правіць | правіць зыходнік]

  • Лимор О. Часть девятая. Кровавый навет // Евреи и христиане: полемика и взаимовлияние культур. — Открытый университет Израиля, 2006. — С. 281-313. — ISBN 9789650608378. Архівавана 2 красавіка 2015.
  • McCulloh J. Jewish Ritual Murder: William of Norwich, Thomas of Monmouth, and the Early Dissemination of the Myth // Speculum. — 1997. — Т. 72. — № 3. — С. 698-740. — ISSN 00387134.
  • Miri Rubin. Making of a Martyr: William of Norwich and the Jews // History Today. — London: Andy Patterson, 2010. — Vol. 60.
  • Gillian Bennett. Towards a Revaluation of the Legend of «Saint» William of Norwich and its Place in the Blood Libel Legend // Folklore. — Folklore Enterprises, Ltd., 2005. — Vol. 116. — P. 119-139.
  • Anderson M. D. A Saint at Stake: The Strange Death of William of Norwich. London: Faber, 1964.
  • Gillian Bennett. «Saint» William of Norwich: A Medieval English Ritual Murder Accusation, its Creation and Aftermath // Paper presented at the conference on The Social Consequences of Rumour. — April 2003.
  • Yarrow S. Little St William of Norwich // Saints and Their Communities: Miracle Stories in Twelfth-Century England. — 2006. — P. 122-168. — 258 p. — (Oxford Historical Monographs). — ISBN 978–0–19–928363–7.
  • Langmuir Gavin I. Thomas of Monmouth: Detector of Ritual Murder // Speculum. — 1984. — Vol. 49. — P. 820-846. — ISSN 00387134.
  • Perry M., Schweitzer F. M. Anti-Semitism: Myth and Hate from Antiquity to the Present. — Palgrave Macmillan, 2002. — 309 p. — ISBN 9780312165611.
  • Lotter F. Innocens virgo et Martyr. Thomas von Monmouth und die Verbreitung der Ritualmordlegende im Hochmittelalter // Rainer Erb. Die Legende vom Ritualmord: Zur Geschichte der Blutbeschuldigung gegen Juden. — Metropol Verlag, 1993. — S. 25-72. — ISBN 978-3926893154.
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Вільям_Норвіцкі&oldid=4625471"