Новая плынь
Новае працягу (лат.: Jaunā strāva) у гісторыі Латвіі ― масавы левы сацыяльна-палітычны рух, які існаваў падчас Першага латышскага нацыянальнага абуджэння (вядучую ролю ў якім гулялі младалатышы пачынаючы з 1850-х і да 1880-х гадоў), вышэйшай кропкай развіцця якога была Рэвалюцыя 1905 года. Удзельнікаў руху называлі «новаплынцамі» (лат.: jaunstrāvnieki).
Гісторыя[правіць | правіць зыходнік]
Зараджэнне Новай плыні звычайна датуецца 1886 годам, калі газета руху Dienas Lapa («Штодзённы лісток») была заснавана Пятэрысам Бісеніксам, які загадваў Рыжскім саюзам працоўных. Пётр Стучка, які пасля ўзначаліў латвійскіх бальшавікоў, стаў рэдактарам Dienas Lapa у 1888 годзе. З 1891 па 1896 год рэдактарамі газеты былі Бісенекс і Райніс. Райніс, які стаў адным з выдатных латышскіх літаратурных дзеячаў, таксама стаў адным з галоўных новаплынцаў. У 1896-97 гг. газета звяртаецца да сацыялізму (Стучка зноў становіцца рэдактарам у гэты час). Міністэрства ўнутраных спраў у 1897 годзе закрывае газету, пасля чаго тая займае больш памяркоўныя пазіцыі пад рэдакцыяй філосафа і публіцыста Петэрыса Залітэ паміж 1899 і 1903 гадамі. Нягледзячы на сваю умеранасць пры Залітэ, газета зноў не праходзіць цэнзуру. Яна адкрываецца паўторна ў 1905 годзе як газета сацыял-дэмакратычнага кшталту да свайго канчатковага закрыцця.[1]
Ацэнкі[правіць | правіць зыходнік]
Гісторык Арведс Швабе апісвае Новую плынь як «першую арганізацыю, звязаную з палітычным абуджэннем латышскага рабочага класа, якая займалася прапагандай сацыялістычных ідэй»[2].
Урбанізацыя прывяла да росту пралетарыяту, які быў добрай глебай для ідэй заходнееўрапейскага сацыялізму, што супала са стратай папулярнасці младалатышэй, чые ідэі былі блізкія да нацыянальнага рамантызму па свайму духу. У гэты час расла адчужанасць паміж буржуа і беднымі, а вядучыя нацыяналісты той эпохі былі арыштаваны і сасланы. У 1893 годзе Райніс кантрабандай прывёз у багажы нямецкую марксісцкую літаратуру ў Латвію : гэта былі працы Карла Маркса, Фрыдрыха Энгельса і Карла Кауцкага. Гэты «багаж з небяспечным зместам», як яго назваў гісторык Улдзіс Германіс, паслужыў семем для стварэння Латвійскай сацыял-дэмакратычнай партыі.[3]