Сцюгэ Крумпен

Каталіцкі епіскап Сцюгэ Крумпен
Stygge Krumpen
Надмагільная пліта Сцюгэ Крумпена ў Марыягеры — яго сям’я пабудавала капліцу на тэрыторыі царквы ў манастыры Біргітынер, якая раней належала іх роду.
Епіскап Бёрглума
Царква	Рыма-Каталіцкая Царква
Манарх	Ханс — 1481-1513 Крысціян II — 1513-1523 Фрэдэрык I — 1523-1533 Крысціян III — 1534-1559
Дзейнасць	каталіцкі святар, каталіцкі біскуп
Нараджэнне	1485 Трудсхольм[d], камуна Ранерс, Цэнтральная Ютландыя, Данія, Кальмарская унія
Смерць	21 студзеня 1551 Вібарг, Вібарг, Цэнтральная Ютландыя, Данія, Каралеўства Данія
Пахаванне	Манастыр Біргітынер
Дынастыя	Крумпены
Бацька	Ёрген Крумпен
Маці	Анэ Розэнкранц
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Сцюгэ Крумпен (дацк.: Stygge Krumpen) (пр. 1485 — 21 студзеня 1551) — апошні дацкі каталіцкі епіскап у епархіі Берглума пасля пачатку пераследу Каталіцкай Царквы ў часы прыняцця лютэранства ў Дацкім каралеўстве.

Ён быў сынам Ёргена Крумпена са Скётрупа і Анэ Стугесдатэр Розэнкранц. Ён нарадзіўся ў Скётрупе Хаведгор, цяпер Трудсхольм, размешчаным на поўнач ад Хавндаля, паміж Ранэрсам і Хадсунам у Ютландыі. Ён быў (верагодна, напалову) братам рэйхсмаршала Отэ Крумпена, які быў апошнім мужчынам у родзе Крумпенаў.

Бёрглумскі манастыр.

У 1505 годзе ён паступіў ва ўніверсітэт Ростака, а ў 1513 годзе — стаў магістрам. У 1514 годзе ён быў адпраўлены на служэнне ў царкву Транэб’ерга, у 1515 годзе стаў каралеўскім сакратаром, а ў 1518 годзе атрымаў ліст з інфармацыяй аб тым, што прэлатура ў Ютландыі засталася вакантнай і яму прапаноўваецца яе заняць. У 1517—1518 гадах ён збіраў дадатковыя падаткі для Крысціяна II, у Венскім сісле, а ў 1518 годзе ён асабіста прынёс вялікую колькасць грошаў каралю для яго кампаніі ў Швецыі. Пазней ён стаў епіскапам Бёрглумскай епархіі.

Сцюгэ Крумпен стаў апошнім каталіцкім епіскапам Берглума ў Венскім сісле з 1519 па 1536 год. Фармальна ён быў змешчаны побач са сваім дзядзькам па матчынай лініі, які быў епіскапам з 1486 года, але, па меншай меры, з 1523 года Сцюгэ Крумпен быў бясспрэчным епархіяльным епіскапам. У 1523 годзе, падчас «Вялікай змовы» з мэтай звяржэння Крысціяна II, «стары епіскап» суправаджаў «маладога епіскапа» на сход паўстання ў Хорсенсе.

Сцюгэ Крумпен быў амбіцыйным епіскапам, які хацеў зрабіць сваю епархію адной з самых лепшых у Еўропе. Такім чынам, ён на самай справе быў «чалавекам царквы», як гэта ўспрымалася ў канцы XV стагоддзя. Але ён быў ледзь не адзіным дацкім епіскапам, які больш за ўсё дыстанцаваўся ад патрабаванняў Царквы да ладу жыцця яе іерархаў. Ён жыў свабодным і разгульным жыццём, асабліва ў маёнтках епархіі, такіх як Ваэргор і Себюгор, дзе ён жыў з былой жонкай селяніна Бодэ Дуэ Монкса Эльсебет Гюльдэнсцірнэ, якая была «ведсоверске» Сцюгэ Крумпенс (любоўніцай), хаця некаторыя гісторыкі лічаць, што гэта была клевета Эльсебет і на самой справе ён выконваў цэлібат. Калі каталіцкі епіскап павінен быў жыць у цэлібаце, ён не мог прымусіць сабе выконваць гэты абавязак. У некаторых дацкіх епіскапаў былі «ведсоверске», але не такія знатныя жанчыны, як Эльсебет. У 1518 годзе яе шлюб быў афіцыйна прызнаны несапраўдным (дакумент аб прызнанні шлюбу несапраўдным прыводзіцца цалкам у справе, якую Эльсебет вяла на Танге ў 1540 годзе), і ў 1542 годзе яна зноў выйшла замуж за Эрыка Мортэнсена, калі атрымала спадчыну ад сваіх памерлых братоў.

Сцюгэ Крумпен быў у лютэранскай апазіцыі не вельмі добра згаданы і быў апісаны як епіскап, які любіць грошы, але гэты момант некаторыя гісторыкі таксама лічаць спрэчным. Выбітны эканаміст — жорсткі і дальнабачны, актыўны ва ўсіх абласцях сваёй епархіі, ад фрэсак нават у самых маленькіх цэрквах да спробы стварыць прадпрымальны сучасны гандлёвы горад у Себю. Для яго характэрна, што ён выказваў моцны пратэст супраць некаторых новых законаў Крысціяна ІІ, якія абмяжоўвалі даходы епіскапаў.

Пасля таго, як ён дапамог ініцыяваць першую змову супраць Крысціяна ІІ у 1522—1523 гадах, а таксама дапамог змясціць караля і ўзвесці ва ўладу яго дзядзьку, яму была дана прастора для манеўру, якую ён хацеў. Фрэдэрык І у 1525 годзе перадаў Сцюгэ Крумпену ліст аб перадачы правоў на Бёрглум і на горад Себю. Такім чынам, Сцюгэ Крумпен стаў адзіным чалавекам у краіне, які валодаў горадам.

У 1533 годзе ў Бёрглумскім манастыры памёр стары епіскап Нільс Сцюгэ, і Сцюгэ Крумпен узяў на сябе абавязкі кіраўніка манастыра прэманстрантаў і тым самым падвоіў яго прыбытак.

З’яўляючыся епіскапам, ён здолеў утрымаць беспарадкі, якія здзяйснялі лютэране, якія выгналі Ёргена Фрыіса з сабора ў Вібарзе з Венскага сісла. Ён выгнаў некалькіх рыма-каталіцкіх святароў, якія сімпатызавалі лютэранству і прама напісаў у епархіяльнай кнізе, што «святары павінны прапаведаваць „без баек“». Гэта не дапамагло яму, бо Фрэдэрык І, які быў адданы Каталіцкай Царкве, нечакана памёр, і Рыксрод не змог абраць новага караля. Сцюгэ Крумпен хацеў, каб наступным каралём стаў малодшы сына караля — Ханс, які выхоўваўся ў каталіцкай пабожнасці. На хаатычным сходзе ў Гаммель Ру ў 1534 годзе, каталіцкае крыло ў дацкай палітыцы было адведзена ў бок, у той час як удзельнікі выбралі новым каралём старэйшага сына караля — герцага Крысціяна, на той момант ужо перакананага лютэраніна.

Увосень 1534 года кароль Крысціян IІI наказаў адданаму яму шкіперу Клементу Андэрсену выступіць з флотам у Венскі сісл і захапіць землі Бёрглумскай епархіі. Вынікам стала спаленне ферм Сцюгэ і ўцёк епіскапа. З восені 1534 года яго месцазнаходжанне было невядомым, але вядома, што ў яго атрымалася накіраваць супраць караля мясцовую арыстакратыю. Ён не ўдзельнічаў у бітве пры Свенструпе, але спрабаваў (паводле прамовы аб прыняцці Даніяй лютэранства ў кастрычніку 1536 года) падбухторваць сялян у Венскім сісле да нападу на мясцовых лютэранска-налаштаваных арыстакратаў.

Ён быў заключаны ў турму і яго епархія была скасавана падчас пераходу Даніі ў лютэранства ў кастрычніку 1536 года. Магчыма, яго нядоўга трымалі ў турме ў Халье, але затым у Сёнерборгу, а адтуль выпусцілі ў чэрвені 1542 года на сходзе ў Одэнсэ. Тут ён падпісаў заяву аб лаяльнасці да караля. Такім чынам, пэўны час ён дзяліў турму з Крысціянам ІІ у замку Сёнерборг.

З першага дня 1543 года ён быў прызначаны пажыццёвым кіраўніком манастыра Асмільд, Шматгадовы вопыт вядзення судовых разглядаў у інтарэсах епархіі даў яму некаторыя магчымасці. Ён вёў справы аб празмернай эксплуатацыі арандаванай зямлі і змог прынесці манастыру шмат грошаў.

Пасля яго смерці ў 1551 годзе, яго адна частка была пахавана ў Марыягеры ў манастыры Біргіцінер, які ўсё яшчэ функцыянаваў і за які яго сям’я заступалася на працягу некалькіх пакаленняў. Таксама тут была пахавана частка яго брата — Отэ Крумпена. На яго надмагіллі знаходзіцца выява глыбока сур’ёзнага, хударлявага і старога мужчыны з епіскапскім пастаралам і Бібліяй і ў цалкам каталіцкім епіскапскім адзенні. Цалкам зразумела, што ён ніколі не выракаўся ад Каталіцкай Царквы і быў апісаны на надмагіллі як апошні каталіцкі епіскап краіны. Пазней яго магілу адкрылі і паказалі муміфікаванага епіскапа. Крысціян VIII палічыў, што для ўшанавання дацкай гісторыі, неабходна замовіць новыя багата ўпрыгожаныя аблачэнні для епіскапа, якога таксама перамяшчалі па царкве і ўшаноўвалі яго памяць. Цяпер у яго ёсць агульная магіла з іншымі памерлымі змагарамі за Царкву з розных склепаў і пахавальных камер на могілках на ўсход ад манастырскай царквы.

У культуры

У 1936 годзе дацкая пісменніца Ціт Енсен апублікавала раман «Сцюгэ Крумпен».

Ён з’яўляецца галоўным злыднем у Адвэнт-Календары TV 2 «Людвіг і Юлемандэн», дзе яго іграе Андрэас Бо Педэрсен.

Таксама з’яўляецца галоўным героем рамана дацкай пісьменніцы Марыі Хелебергс «Стормене», які быў апублікаваны ў 2017 годзе, а таксама быў галоўным героем і ў тэатральным выданні таго ж года, прэм’ера якога адбылася ў студзені 2020 года ў тэатры Венскага сісла.

Літаратура

• Gert Jensen «Stygge Krumpen — biskop og adelsmand»