Тры народныя прынцыпы
Тры народныя прынцыпы (Саньмінь, кіт. трад. 三民主義, кіт. спр. 三民主义, піньінь Sān Mín Zhǔyì) — палітычная дактрына, створаная і распрацаваная кітайскім палітычным дзеячам і філосафам Сунь Ятсенам напачатку XX стагоддзя.
Асноўная ідэя Трох народных прынцыпаў — пераўтварэнне Кітая ў дэмакратычную, магутную і квітнеючую дзяржаву. З’яўляецца афіцыйнай ідэалогіяй тайваньскай (кітайскай) партыі Гаміньдан і ўзгадваецца ў канстытуцыі Кітайскай Рэспублікі (Тайвань), а таксама ў дзяржаўным гімне гэтай краіны.
Прынцыпы[правіць | правіць зыходнік]
Нацыяналізм («Мінцзу»)[правіць | правіць зыходнік]
У часы, калі Сунь Ятсен актыўна распрацоўваў сваю палітычную тэорыю, Кітай знаходзіўся пад уладай маньчжурскай дынастыі Цын і пакутаваў ад нераўнапраўных дамоваў з Еўрапейскімі дзяржавамі, пры гэтым нацыяналізм этнічных ханьцаў быў практычна неразвіты, нягледзячы на тое, што іх ў Цынскай Імперыі была большасць. Сунь Ятсен лічыў, что кітайцы павінны зрынуць маньчжурскую манархію і ўзначаліць саюз пяці народаў Кітая (ханьцы, маньчжуры, манголы, уйгуры, тыбетцы), а таксама як мага хутчэй пазбавіцца прыгнятальніцкіх дамоваў з іншаземцамі і паступова стаць новай сусветнай дзяржавай. Вельмі дакладна гэты прынцып (民族主義, Mínzú Zhǔyì) дэманструе ранні сцяг Кітайскай Рэспублікі (1912—1928) – ён складаецца з пяці гарызантальных палос розных колераў, якія сімвалізуюць асноўныя пяць кітайскіх народаў.
Народаўладдзе («Міньцюань»)[правіць | правіць зыходнік]
Прынцып Народаўладдзя (民權主義, Mínquán Zhǔyì), які часта перакладаюць як Прынцып Дэмакратыі, ва ўяўленні Сунь Ятсена значыць, што Кітай павінны развіваць як форму ўлады дэмакратыю заходняга тыпу. Пры гэтым, філосаф унёс у звыклую тэорыю свае змены, кіруючыся кітайскімі традыцыямі і нормамі. Напрыклад, да звычайных для дэмакратычнай дзяржавы заканадаўчай, выканаўчай і судовай уладаў ён дадаў кантрольную і экзаменацыйную ўлады, асноўнай функцыяй якіх з'яўляецца нагляд за якасцю працы дзяржаўных служачых.
Сунь асабліва вызначыў «Чатыры народных права» – асноўныя палітычныя правы, якія гарантуюцца ўсім грамадзянам рэспублікі. Асноўным інструментам народнай улады выступае Нацыянальны Сход – парламент, у які грамадзяне дзяржавы абіраюць сваіх прадстаўнікоў. З ім і звязаны «Чатыры народных права» – гэта права на выбары, права на рэферэндум, права на адкліканне (народнага прадстаўніка, дэпутата) і права на заканадаўчую ініцыятыву.
Народны дабрабыт («Міньшэнь»)[правіць | правіць зыходнік]
Прынцып Народнага дабрабыту (民生主義, Mínshēng Zhǔyì), які таксама называюць Прынцыпам Сацыялізма. Усведамляючы недахопы нерэгуляванага капіталізма, Сунь Ятсен прапаноўвае ўкараніць у эканоміцы некаторцыя асаблівасці сацыялістычных дзяржаў. Так, ён пісаў, што ідэальны кітайскі ўрад павінны паклапаціцца аб забеспячэнні кожнага грамадзяніна чатырма асноўнымі сродкамі для існавання: ежай, адзеннем, жыллём і транспартам.
Спадчына[правіць | правіць зыходнік]
 |
Тры народныя прынцыпы былі абвешчаны афіцыйнай ідэалогіяй партыі Гаміньдан і Кітайскай Рэспублікі падчас кіраўніцтва Чан Кайшы, Рэарганізаванага нацыянальнага урада (урад Ван Цзінвэя) і паслужылі асновай для праграмы Камуністычнай Партыі Кітая у якасці "стадыі старой дэмакратыі". Гаміньдан і Камуністычная Партыя маюць у асноўным адно разуменне прынцыпа нацыяналізма, але маюць розныя погляды на прынцыпы народаўладдзя і народнага дабрабыту. Пра-японскі калабарацыянісцкі ўрад разглядаў нацыяналізм як антыімперыялізм і паназіятызм у кааперацыі з Японскай імперыяй.