Яшуны

Яшуны
	Герб
Краіна	Літва
Павет	Віленскі
Раён	Салечніцкі
Сянюнія	Яшунская
Каардынаты	54°26′20″ пн. ш. 25°18′40″ у. д.HGЯO
Насельніцтва	642 чал. (2011);
Часавы пояс	UTC+2, летам UTC+3
	Медыяфайлы на Вікісховішчы

Яшуны^[1], таксама Яшунай^[2] (літ.: Jašiūnai) — мястэчка ў Літве, на рацэ Мерачанка. Цэнтр сянюніі Салечніцкага раёна Віленскага павета. Месціцца за 17 км на паўночны захад ад Салечнікаў, за 18 км ад Вільні.

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Першы пісьмовы ўспамін пра Яшуны як вялікакняжацкае ўладанне датуецца 1402 годам. Мясціна была на ўскраіне Рудніцкай пушчы. Пасля адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформы 1565—1566 годоў Яшуны ўвайшлі ў склад Віленскага павета Віленскага ваяводства^[3]. У пачатку XVI стагоддзя тут збудавалі першы касцёл (існаваў да першай паловы XVII стагоддзя).

На мяжы XVI і XVII стагоддзяў Яшуны перайшлі ў валоданне Радзівілаў. У часы Рэфармацыі тут пачаў дзейнічаць кальвінскі збор. У XVIII стагоддзі збор разабралі, а на яго месцы збудавалі драўляную каталіцкую капліцу (існавала да пачатку XIX стагоддзя).

Пад уладай Расійскай імперыі

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай 1795 года Яшуны апынуліся ў складзе Расійскай імперыі, у Віленскім павеце. У 1811 годзе маёнтак набыў Ігнацій Балінскі, па смерці якога ў 1819 годзе Яшуны перайшлі да яго сына Міхала. У 1824—1828 гадах тут збудавалі новы палац, утварылі парк. Цягам 1820—1830-х гадоў сядзіба Балінскіх была значным культурным асяродкам на Віленшчыне. У маёнтку спыняліся Тамаш Зан, Юльюш Славацкі, Антоній Эдвард Адынец, Юзаф Мяноўскі, Андрэй Бенедыкт Клангевіч і інш. Па смерці Міхала Балінскага (1864) Яшуны перайшлі да яго сына Канстанціна. У XIX стагоддзі ў маёнтку працавала цагельня, з 1886 года — папяровая вытворчасць.

За часамі Першай сусветнай вайны ў 1915 годзе Яшуны занялі войскі Германскай імперыі.

Старая графіка Яшуноў
Капліца, 1833 г.
Сядзіба. Э. Гараздоўскі, 1865 г.
Сядзіба. Н. Орда, 1875 г.
Магіла Яна Снядэцкага, 1878 г.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 года згодна з Трэцяй Устаўной граматай тэрыторыя абвешчана часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. У пачатку студзеня 1919 года тэрыторыя занята Чырвонай Арміяй, з 27 лютага 1919 года — у ЛітБел ССР. З другой паловы сакавіка пад кантролем Польшчы. Таксама на тэрыторыю прэтэндавала Літва. 8 кастрычніка 1920 года пад Яшунамі, пры пераправе цераз Мерачанку, адбылася дзвюхгадзінная бойка паміж польскай Літоўска-беларускай дывізіяй Люцыяна Жалігоўскага. У выніку Яшуны апынуліся ў складзе польскай марыянеткавай Сярэдняй Літвы.

З 1922 года — у складзе Польшчы, у Віленскім павеце Віленскага ваяводства. У беларускай гістарыяграфіі землі вядомыя як Заходняя Беларусь. У 1929 годзе завяршылася будова Касцёла Святога Яна Хрысціцеля.

У другой палове верасня 1939 года Яшуны заняты Чырвонай Арміяй, 10 кастрычніка 1939 года паводле дагавора з СССР тэрыторыя Віленскай вобласці перададзена Літве. З 1940 года ў Літоўскай ССР. У Другую сусветную вайну з чэрвеня 1941 года да ліпеня 1944 года пад акупацыяй Германіі. У 1941 годзе нацысты знішчылі ў мястэчку 575 чалавек, галоўным чынам яўрэяў.

Цягам 1950—1995 гадоў Яшуны былі цэнтрам сельсавета. З 1990 года ў складзе адноўленай незалежнай Літвы. У 2001 годзе адбылося афіцыйнае зацвярджэнне герба.

Мястэчка на старых здымках
Сядзіба, 1861 г.
Сядзіба, да 1915 г.
Сядзіба. Я. Булгак, 1930 г.
Чыгуначная станцыя, 1915—1918 гг.

Насельніцтва

XIX стагоддзе: 1882 год — 344 чал.; 1885 год — 142 чал.^[4]
XX стагоддзе: 1959 год — 537 чал.; 1970 год — 367 чал.; 1977 год — 540 чал.; ; 1979 год — 725 чал.; 1985 год — 642 чал.; 1986 год — 543 чал.; 1989 год — 506 чал.
XXI стагоддзе: 2001 год — 879 чал.

Інфраструктура

Каля мястэчка дзейнічае аднайменная чыгуначная станцыя.

Славутасці

Касцёл Святога Яна Хрысціцеля (1929)
Могілкі Балінскіх (1830)
Сядзібна-паркавы комплекс Балінскіх (1824)

Вядомыя асобы

У Яшунах пахаваны беларускі паэт, сатырык, журналіст і мастак Іван (Янка) Маразовіч (1895—1937).

Крыніцы

↑ Назва паводле карты да артыкула Заходняя Беларусь // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 7: Застаўка — Кантата / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1998. — Т. 7. — С. 21. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0130-3 (т. 7).
↑ Напісанне ў адпаведнасці з ТКП 187-2009 (03150) «Спосабы і правілы перадачы геаграфічных назваў і тэрмінаў Літоўскай Рэспублікі на беларускую мову»
↑ Вялікі гістарычны атлас Беларусі : у 4 т. / Дзяржаўны камітэт па маёмасці Рэспублікі Беларусь, Рэспубліканскае унітарнае прадпрыемства «Белкартаграфія»; рэдкалегія: В. Л. Насевіч (галоўны рэдактар) [і інш.]. — Мінск: Белкартаграфія. — Т. 1 / [рэд. Л.У. Шклярэвіч]. — 244, [3] с., іл. с. — ISBN 978-985-508-060-3. С. 244.
↑ Яшуны // Географическо-статистический словарь Российской империи. T. 5: Таарджалъ — Яя. — СПб, 1885. — С. 1000.

Літаратура

Jaszuny // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom III: Haag — Kępy (польск.). — Warszawa, 1882. S. 509.

Спасылкі

На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Яшуны

[1] Назва паводле карты да артыкула Заходняя Беларусь // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 7: Застаўка — Кантата / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1998. — Т. 7. — С. 21. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0130-3 (т. 7).

[2] Напісанне ў адпаведнасці з ТКП 187-2009 (03150) «Спосабы і правілы перадачы геаграфічных назваў і тэрмінаў Літоўскай Рэспублікі на беларускую мову»

[atlas1-3] Вялікі гістарычны атлас Беларусі : у 4 т. / Дзяржаўны камітэт па маёмасці Рэспублікі Беларусь, Рэспубліканскае унітарнае прадпрыемства «Белкартаграфія»; рэдкалегія: В. Л. Насевіч (галоўны рэдактар) [і інш.]. — Мінск: Белкартаграфія. — Т. 1 / [рэд. Л.У. Шклярэвіч]. — 244, [3] с., іл. с. — ISBN 978-985-508-060-3. С. 244.

[4] Яшуны // Географическо-статистический словарь Российской империи. T. 5: Таарджалъ — Яя. — СПб, 1885. — С. 1000.

[1]

[2]

[3]

[4]

Слоўнікі і энцыклапедыі	Геаграфічна-статыстычны Расійскай Імперыі · Яўрэйская Бракгаўза і Эфрона
Нарматыўны кантроль	GND: 1135798842 · LNB: 000292071 · VIAF: 3958149844953102960002