Еўрапейскі суд па правах чалавека

Еўрапейскі суд па правах чалавека
Еўрапейскі суд па правах чалавека
	англ.: European Court of Human Rights ; фр.: Cour européenne des droits de l'homme
	; Выява будынка суда, якая выкарыстоўваецца ў якасці эмблемы міжнароднай арганізацыі
Від	міжнародны суд
Інстанцыя	суд апеляцыйнай інстанцыі, суд вышэйшай інстанцыі
Юрысдыкцыя	47 дзяржаў — членаў Савета Еўропы
Орган абскарджання	Вялікая палата Еўрапейскага суда па правах чалавека
Дата заснавання	1959 (першапачаткова) ; 1998 (пастаянны)
Мовы справаводства	англійская, французская
Склад	ПАРЕ выбірае па адным суддзі ад кожнай краіны — члена Савета Еўропы
Правамоцны па	Еўрапейскай канвенцыі аб абароне правоў чалавека і асноўных свабод
Тэрмін службы	9 гадоў
Членаў	47 суддзяў
Кіраўніцтва
Прэзідэнт	Гвіда Раймондзі
Уступіў на пасаду	1 лістапада 2015 года
Зала пасяджэнняў
Месцазнаходжанне	Страсбург, Францыя
Сайт
	echr.coe.int

Еўрапейскі суд па правах чалавека (англ.: European Court of Human Rights, фр.: Cour européenne des droits de l'homme) — міжнародны судовы орган, юрысдыкцыя якога распаўсюджваецца на ўсе дзяржавы-члены Савета Еўропы, якія ратыфікавалі Еўрапейскую Канвенцыю аб абароне Правоў Чалавека і асноўных свабод, і ўключае ўсе пытанні, якія адносяцца да тлумачэння і прымянення Канвенцыі, уключаючы міждзяржаўныя справы і скаргі асобных асоб.

Гісторыя

3 верасня 1953 года ўступіла ў сілу Еўрапейская Канвенцыя аб абароне Правоў Чалавека і асноўных свабод, якая не толькі абвясціла асноўныя Правы Чалавека, але і стварыла спецыяльны механізм іх абароны. Першапачаткова гэты механізм уключаў тры органы, якія неслі адказнасць за забеспячэнне выканання абавязацельстваў, прынятых на сябе дзяржавамі-ўдзельніцамі Канвенцыі: Еўрапейскую камісію па Правах Чалавека, Еўрапейскі суд па Правах Чалавека і Камітэт міністраў Савета Еўропы.
З 1 лістапада 1998 г., па ўступленні ў сілу Пратакола № 11, першыя два з гэтых органаў былі заменены адзіным, стаў дзеючым Еўрапейскі суд па Правах Чалавека. Яго месцазнаходжанне — Палац Правоў Чалавека ў Страсбургу (Францыя), дзе знаходзіцца і сам Савет Еўропы. Згодна з першапачатковай сістэмай усе скаргі, пададзеныя індывідуальнымі заяўнікамі або дзяржавамі-ўдзельніцамі Канвенцыі, станавіліся прадметам папярэдняга разгляду Еўрапейскай камісіі па Правах Чалавека. Яна разглядала пытанне аб іх прымальнасці і пры станоўчым вырашэнні перадавала справы ў Еўрапейскі суд па Правах Чалавека для прыняцця канчатковага, які мае абавязковую сілу рашэння. Калі справа не перадавалася ў Суд, яно вырашалася Камітэтам міністраў.
З 1 кастрычніка 1994 г. заяўнікам было прадастаўлена права самім перадаваць свае справы ў Суд па скаргах, прызнаным Камісіяй прымальнымі. Еўрапейскі суд закліканы забяспечваць няўхільнае захаванне і выкананне нормаў Канвенцыі яе дзяржавамі-ўдзельніцамі. Ён ажыццяўляе гэтую задачу шляхам разгляду і дазволу канкрэтных спраў, прынятых ім да вытворчасці на аснове індывідуальных скаргаў, пададзеных фізічнай асобай, групай асоб або няўрадавай арганізацыяй. Магчыма таксама падача скаргі на парушэнне Канвенцыі дзяржавай-членам Савета Еўропы з боку іншай дзяржавы-члена.
Пачаўшы сваю дзейнасць у 1959 г. Еўрапейскі суд да канца 1998 года (калі ён быў рэфармаваны) прыняў рашэнні па сутнасці ў 837 справах, пераважная большасць з якіх — па скаргах грамадзян.
Першае рашэнне па сутнасці справы суд прыняў у 1960 годзе (Lawless v. Ireland), першае рашэнне па сутнасці на карысць заяўніка — ў 1968 годзе (Neumeister v. Austria). Пасля рэформы Суда ў 1998 г. яго актыўнасць павысілася, і да пачатку 2010 г. суд вынес ужо 12198 рашэнняў па сутнасці, з іх у 10156 канстатаваў парушэнні Канвенцыі або яе пратаколаў.
Ратыфікацыя Еўрапейскай канвенцыі дазваляе ўсім асобам, якія знаходзяцца пад яе юрысдыкцыяй, звяртацца ў Еўрапейскі суд, калі яны лічаць свае правы парушанымі, для абароны правоў і свабод, калі вычарпаны ўсе наяўныя ўнутрыдзяржаўныя сродкі прававой абароны.

Склад Суда

У артыкуле 20 Канвенцыі вызначаецца колькасць суддзяў Суда, якая роўная ліку Высокіх Дагаворных Бакоў Канвенцыі. Суддзі засядаюць у Судзе ў асабістай якасці, павінны адпавядаць наступным крытэрам:

Суддзі павінны валодаць высокімі маральнымі якасцямі і задавальняць патрабаванням, што прад’яўляюцца пры назначэнні на высокія судовыя пасады, або быць юрыстамі з прызнаным аўтарытэтам.
На працягу ўсяго тэрміну суддзі не павінны ажыццяўляць ніякай дзейнасці, што з’яўляецца «несумяшчальнай з іх незалежнасцю, бесстароннасцю або з патрабаваннямі, выцякаючымі з пастаяннай асновы». Усе пытанні, якія ўзнікаюць у сувязі з прымяненнем гэтага пункта, вырашаюцца Судом.
Парламенцкая асамблея Савета Еўропы абірае суддзяў у Еўрапейскі суд тэрмінам на 6 гадоў. Суддзі могуць быць перавыбраны.
Суддзя можа быць вызвалены ад пасады, калі рашэнне аб яго неадпаведнасці ўстаноўленым патрабаванням будзе прынятая іншымі суддзямі большасцю ў ²⁄₃ галасоў (артыкул 24).

Структура і юрысдыкцыя Суда

Артыкул 27 Канвенцыі прадугледжвае стварэнне ў рамках Суда 3 розных тыпаў органаў: камісій, палат і Вялікі Палаты.

Камісія ў склад якой уваходзяць 3 суддзі, можа абвясціць непрымальнай ці выключыць яе з спісу спраў індывідуальную скаргу, калі такое рашэнне можа быць праняты без дадатковага вывучэння. Кожнае такое рашэнне яўляецца канчатковым і асоба, яка звярнулася з заявай, не можа патрабаваць яго перагляду.
У палатах на другім узроўні арганізацыйнай структуры Суда ажыццяўляецца вялікая частка яго працы. У склад палаты ўваходзяць 7 суддзяў, уключаючы члена Палаты «ex officio» — суддзю, які быў абраны ад дзяржавы-ўдзельніка, ці асобу, яка назначаецца для ўдзелу ў пасяджэннях у выпадку адсутнасці такога суддзі.

Акрамя стварэння камісій, аб якіх гаварылася вышэй, Палата выносіць пастановы аб прымальнасці міждзяржаўных і індывідуальных заяў, якія не былі прызнаныя непрымальнымі ў камісіях. Як правіла, палата прымае рашэнне аб прымальнасці асобна ад рашэння па сутнасці.

Вялікая палата — трэці ўзровень, на якім ажыццяўляецца работа Суда. У склад Вялікай палаты ўваходзяць 17 суддзяў. Акрамя члена Вялікай палаты па пасадзе, які засядае на тых жа ўмовах, якія вызначаюцца па адносінах да сябра палаты па пасадзе, пункт 3 артыкула 27 таксама прылічае ў склад Вялікай палаты Старшыню Суда, намеснікаў Старшыні, старшыняў палат і іншых суддзяў, якія вызначаюцца ў адпаведнасці з рэгламентам Суда.

Вялікая палата ўпаўнаважаная разглядаць толькі тыя справы, якія былі перададзеныя ёй, і толькі ў трох выпадках. Згодна з артыкулам 30, палата можа адмовіцца ад сваёй юрысдыкцыі на карысць Вялікай палаты пры наступных абставінах:

калі справа, якое знаходзіцца на разглядзе Палаты, падымае сур’ёзнае пытанне, якое датычыцца тлумачэння Канвенцыі або Пратаколаў да яе;
калі рашэнне пытання, якое яна разглядае, можа ўвайсці ў супярэчнасць з рашэннем, вынесеным Судом пастановай раней;
калі адзін з бакоў не пярэчыць гэтаму.

Умовы падачы скаргаў

Заяўніку неабавязкова яўляцца грамадзянінам дзяржавы — члена Савета Еўропы або наогул грамадзянінам дзяржавы, на якое ён падае скаргу. Часцей за ўсё пры разглядзе скаргаў Суду прыходзіцца мець справу з так званымі прамымі (непасрэднымі) ахвярамі: звяртаецца асоба само непасрэдна ўжо стала ахвярай парушэння яго права. Акрамя гэтага, у практыцы Еўрапейскага суда існуюць і іншыя паняцці ахвяры. Асоба можа быць прызнана патэнцыйнай ахвярай у выпадку, калі яно падвяргаецца рэальнаму рызыку прымянення да яго заканадаўства, што супярэчыць Еўрапейскай Канвенцыі, і яго правы, замацаваныя ў Канвенцыі, будуць парушаныя. У дадзеным выпадку вельмі важна паказаць, чаму да заяўніка дастасавальныя палажэнне заканадаўства, пры якіх абставінах існуе рэальны рызыка такога прымянення. Ускосная ахвяра: у практыцы Еўрапейскага Суда прызнана, што асоба можа адчуваць парушэнне сваіх асабістых правоў і з-за таго, што парушаныя правы іншага. Таму ў пэўных абставінах асоба можа падаць скаргу аб парушэнні сваіх правоў нягледзячы на тое, што само непасрэдна не перажываў шкоды. Для гэтага неабходна, каб у гэтай асобы з непасрэднай ахвярай была вельмі блізкая сувязь (роднасная ці іншая). Найбольш распаўсюджаным прыкладам будзе яўляцца зварот сваякоў асобы па віне дзяржаўных органаў або па прычыне не забеспячэння імі належнай абароны права на жыццё, а сваякі ў гэтым выпадку маюць маральныя пакуты і нясуць матэрыяльныя страты.

Скарга павінна быць пададзеная не пазней чым праз 6 месяцаў пасля канчатковага разгляду пытання кампетэнтным дзяржаўным органам. Гэты тэрмін аднаўленню не падлягае.^[1]
Скардзіцца можна толькі на тыя парушэнні, якія мелі месца пасля даты ратыфікацыі Канвенцыі дзяржавай.
Скаргі, якія накіроўваюцца ў Еўрапейскі суд, павінны дакранацца падзей, за якія нясе адказнасць дзяржаўная ўлада. Скаргі супраць прыватных асоб і арганізацый Еўрапейскім судом не прымаюцца да разгляду.
Для таго, каб скарга была прызнаная прымальнай па сутнасці, заяўнікам павінны быць вычарпаны ўсе ўнутрыдзяржаўныя сродкі абароны свайго права, і перш за ўсё судовыя сродкі такой абароны. Вычарпаным ўнутраных сродкаў прававой абароны будзе праходжанне заяўнікам дастаткова першай і касацыйнай інстанцый. Наглядная інстанцыя не прызнаецца эфектыўным сродкам прававой абароны, так як заяўнік не валодае правам самастойна ініцыяваць працэдуру судовага разгляду па сваёй справе, а можа толькі прасіць ўпаўнаважаная асоба аб гэтым.

Перш, чым скарга будзе пададзеная ў Суд, неабходна строгае захаванне некалькіх абавязковых умоў.

Прадметам скаргі могуць быць толькі правы і свабоды, які гарантуюцца Канвенцыяй або яе Пратаколамі. Пералік гэтых правоў досыць шырокі, але ў ім адсутнічаюць некаторыя правы, вядомыя найноўшаму канстытуцыйнаму заканадаўству (Канстытуцыя дзяржавы з якой грамадзянін); ахоплівае ўсе Правы Чалавека, пра якія гаворыць Канвенцыя, называе і некаторыя іншыя. Напрыклад, права на працу, права на сацыяльнае забеспячэнне і інш.. Гэтыя правы замацаваныя ў іншай Канвенцыі Савета Еўропы — Еўрапейскай сацыяльнай хартыі, аднак юрысдыкцыя Еўрапейскага суда заснаваная выключна на Канвенцыі аб абароне Правоў Чалавека і асноўных свабод.
Згодна з артыкулам 34 Еўрапейскай Канвенцыі аб абароне Правоў Чалавека і асноўных свабод, Суд можа прымаць скаргі ад любога фізічнай асобы, любы няўрадавай арганізацыі або любой групы прыватных асоб, якія сцвярджаюць, што з’явіліся ахвярамі парушэнні з боку дзяржавы-удзельніцы Канвенцыі (яны называюцца ў Канвенцыі Высокімі Дагаворнымі Бакамі) іх правоў, прызнаных у сапраўднай Канвенцыі або ў пратаколах да яе.

Месцазнаходжанне

Адрас Еўрапейскага суда па правах чалавека:

The Registrar

European Court of Human Rights

Council of Europe

F-67075 Strasbourg Cedex

France-Францыя

Tel : +33 (0)3 88 41 20 18

Fax : +33 (0)3 88 41 27 30

Зноскі

↑ Як падаць скаргу ў ЕСПЧ?

Літаратура

упорядник Куян І. А., «Суд. Зразки документів (заяви, позовні заяви, скарги, клопотання до судів, господарських судів; порядок звернення до Європейського Суду з прав людини): Практичний посібник», довідкове видання 2-е доповнене і перероблене, «Оріяни», м. Київ, 2002 р. ISBN 966-7373-70-3;
отв. ред. докт. юр. наук проф. Тункин Г. И., «Международное право», изд. «Юридическая литература», г. Москва, 1974 г.

Спасылкі

[1] Як падаць скаргу ў ЕСПЧ?

[1]