Алена Георгіеўна Лось

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
(Пасля перасылкі з А. Г. Лось)
Алена Георгіеўна Лось
Фатаграфія
Дата нараджэння 22 студзеня 1933(1933-01-22)
Месца нараджэння
Дата смерці 14 ліпеня 2013(2013-07-14) (80 гадоў)
Месца смерці
Грамадзянства
Род дзейнасці мастачка, графік, ілюстратарка
Вучоба
Член у
Узнагароды
медаль Францыска Скарыны

Алена Георгіеўна Лось (22 студзеня 1933, Вільня, Польшча — 14 ліпеня 2013, Мінск[1]) — беларускі графік.[2]

Біяграфія[правіць | правіць зыходнік]

Нарадзілася ў Вільні, дзе вучыўся яе бацька, ураджэнец Брэстчыны. Неўзабаве сям’я пераехала на радзіму бацькі, які на працягу 7 гадоў працаваў урачом у Лыскаве. Маці Алены свабодна валодала нямецкай і французскай мовамі і навучыла ім дачку. У Лыскаве Алена пайшла ў польскую школу, аднак бацьку перавялі на працу ў новую бальніцу ў Магілёўцы і сям’я пераехала з ім. Пазней сям’я пераехала ў Ружаны, там з маці і бабуляй Алена перажыла 2-ю сусветную вайну. Бацька быў мабілізаваны ў Чырвоную Армію з Мінска, дзе на пачатак вайны знаходзіўся на курсах павышэння кваліфікацыі.[3]

У акупацыю сям’я зведала звычайныя цяжкасці таго часу, але дапамагала веданне маці нямецкай мовы, у доме Лосяў кватэравалі нямецкія ляснічыя. Маці працавала ў бухгалтэрыі лясніцтва, разам з іншымі антыфашыстамі ратавала людзей ад вывазу ў Германію, запісваючы ў рабочыя лясніцтва. Дом Лосяў разам з усёй вуліцай немцы спалілі пад час адступлення[4]. Пасля вызвалення органы НКДБ расследавалі супрацоўніцтва маці з акупантамі, паказанні выратаваных людзей дапамаглі ёй апраўдацца. Адразу пасля вайны маці працавала ў банку, а Алена, пасля ваеннага перапынку ў вучобе, пайшла адразу у 6-ы клас. Бацька пасля вайны ў сям’ю не вярнуўся, жыў у Мінску, але дачцэ дапамагаў.[3]

У 1948 годзе Алена скончыла 9 класаў у Ружанах і разам з маці і бабуляй пераехала ў Вільнюс, паступіла ў апошні клас гімназіі[4]. Даволі хутка вывучыла літоўскую мову[4]. Паступіла ў Дзяржаўны мастацкі інстытут Літоўскай ССР, які скончыла ў 1955 годзе[2][4]. Вучылася ў І. Кузьмінскіса і В. Чэрняўскайтэ[4]. Дыпломная работа — ілюстрацыі да казкі «Граф і прачка» П. Цвіркі[4]. У гады вучобы ў інстытуце, падчас гасцявання ў маскоўскіх сябровак-студэнтак, Алена пазнаёмілася з будучым мужам Гары Якубені[5]. У 1956—1957 гадах працавала ў літоўскіх выдавецтва, але заказаў ёй амаль не давалі, бо не літоўка[5]. Працавала мастаком у Вышэйшай партшколе ЛітССР[5]. У гэты час творы А. Лось убачыла Алена Аладава, дырэктар Дзяржаўнага мастацкага музея Беларусі, і, даведаўшыся, што ў мастачкі няма працы ў Літве, запрасіла яе прыехаць у Мінск[5]. Некаторы час А. Лось жыла ў Вільнюсе, а ў Мінск ездзіла па заказы. Урэшце мастачка пераехала ў Мінск, але яе маці засталася ў Вільнюсе[5]. З 1963 года сябра Беларускага саюза мастакоў[1].

Творчасць[правіць | правіць зыходнік]

Вядома ў асноўным як мастак дзіцячай кнігі[2]. Ілюстравала творы беларускай вуснай народнай творчасці[2]. Працавала таксама ў станковай графіцы і літаграфіі[1].

Між іншага аформіла кнігі беларускіх народных казак «Ох і залатая табакерка» (1967), «З рога ўсяго многа» (1968)[1]. Ілюстравала кнігі Алеся Якімовіча «Вераб’іныя госці» (1960), Васіля Віткі «Дударык» (1965), Змітрака Бядулі «Скарб» (1966), Авяр’яна Дзеружынскага «Кую-кую ножку» (1967), Ніла Гілевіча «Загадкі» (1971), Уладзіміра Ягоўдзіка «Бабуліна варта» (1999) і дзесяткі іншых беларускіх кніг[1]. Стварыла шэраг ілюстрацый для выданняў «Слова пра паход Ігараў» (1986)[6], ёй жа належыць і афармленне гэтай кнігі[1][2], «Залатая яблынька», «Песні заходнік славян» і «Руслан і Людміла» А. С. Пушкіна, «Канёк-Гарбунок» П. Яршова[7]. Агулам Алена Лось аформіла каля 100 выданняў, першыя з іх выйшлі ў 1960-х, апошнія — у 1990-х гадах[7].

Аўтар серый лінарытаў «Дзеці Белавежы» (1966), «Людзі на Прыпяці» (1973), «Радасць працы» (1976) і іншых[1]. Таксама аўтар цыклу каляровых літаграфій па матывах беларускага фальклору[1], «Ляўкоўскага цыклу» па матывах творчасці Янкі Купалы[7], цыклу «Казкі жыцця» па матывах творчасці Якуба Коласа[7], цыклу па матывах уласных палескіх падарожжаў[1].

Аўтар кнігі для дзяцей пра Палессе «Дзесяць дзён у Барку» (1984)[8].

Спадчына[правіць | правіць зыходнік]

Творы Алены Лось захоўваюцца ў Нацыянальным мастацкім музеі Беларусі, Дзяржаўнай Траццякоўскай галерэі ў Маскве, Музеі-сядзібе «Пружанскі палацык», Літаратурных музеях Янкі Купалы і Якуба Коласа ў Мінску, у Галереі Алены Георгіеўны Лось у Мінскай дзіцячай бібліятэцы № 2, мемарыяльным музеі Аляксандра Пушкіна ў Маскве, фондах Міністэрства культуры Рэспублікі Беларусь і Міністэрства культуры Расійскай Федэрацыі, іншых музеях і галерэях, прыватных калекцыях.[1]

Прызнанне[правіць | правіць зыходнік]

  • Дыплом імя Ф. Скарыны на рэспубліканскім конкурсе «Мастацтва кнігі»[2] (1978) за афармленне кнігі В. Віткі «Ладачкі-ладкі».
  • Дыплом I ступені на Усесаюзным конкурсе кнігі (1978)[2]
  • Медаль Францыска Скарыны (2003)[9]

Зноскі[правіць | правіць зыходнік]

  1. а б в г д е ё ж з і Чыгрын С. Не стала мастачкі…
  2. а б в г д е ё Булахов М. Г. Лось…
  3. а б Шарангович 2011, с. 209..
  4. а б в г д е Шарангович 2011, с. 210..
  5. а б в г д Шарангович 2011, с. 211..
  6. Слова пра паход Ігаравы / Склад. В. А. Чамярыцкі. — Мн.: Маст. літ., 1986.
  7. а б в г Шарангович 2011, с. 208..
  8. Лось А. Дзесяць дзён у Барку (для дашк. узросту). — Мн.: Юнацтва, 1984.
  9. Указ Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь 19 лістапада 2003 г. № 526(недаступная спасылка)

Літаратура[правіць | правіць зыходнік]

  • Беларускі саюз мастакоў, 1938—1998: энцыклапедычны даведнік. — Мн., 1998;
  • Беларуская станковая графіка. — Мн.: Беларусь, 1978. — С. 175, 188, 189, 211, 252;
  • Булахов М. Г. Лось // «Слово о полку Игореве» в литературе, искусстве, науке: Крат. энцикл. слов. — Мн.: Университетское, 1989. — С. 244;
  • Регионы Беларуси: энциклопедия. В 7 т. Брестская область. В 2 кн. — Кн. 2. — Мн., 2009;
  • Художники Советской Белоруссии. — Мн.: Беларусь, 1976. — С. 215;
  • Чыгрын С. Не стала мастачкі Алены Лось. — novychas.info, 16.07.2013;
  • Шарангович Н. Удивительные сны и сказки детства // Нёман. — 2011. — № 2. — С. 207—212.
  • Ягоўдзік У. «Каб не маўчала душа…» [Алена Лось] // Наша вера. № 4. — Мн.: Маці Божая Фацімская. 2007. — С. 67-71;
  • Ягоўдзік У., Шаціла Ю. Алена Лось: Жывапіс, графіка. — Мн.: Марыя Ягоўдзік, 2009.

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]