Бёрда (ткацтва)
Бёрда, бярдо (фінск.: pirta, kaide, piirta, piirto, руск.: бёрдо, укр.: бердо, балг.: бърдо, сербахарв.: бр̏до, славенск.: brdȯ, славацк.: brdo, чэшск.: brdo, польск.: bardo) — адно з асноўных рабочых прыстасаванняў ткацкага станка, частка набіліц. Mae выгляд грэбня з вузкімі металічнымі пласцінкамі, замацаванымі ў драўляных або металічных планках. Служыць для раўнамернага размеркавання ніткі асновы, якая праходзіць паміж пласцінкамі па шырыні тканіны і для ўшчыльнення нітак утку — шляхам падбівання адной да адной, што дазваляе ткаць шчыльнае і сіметрычнае адносна цэнтру палатно. Бёрда не варта змешваць з нітамі (рэмізкай) — прыладай для ўтварэння зеву ў нітках асновы.
Гісторыя
[правіць | правіць зыходнік]Археалагічныя матэрыялы сведчаць пра тое, што ўжо ў старажытнасці (X — XIII стагоддзе) сустракаліся шырокія (да 1 м) бёрды[1]. Вядомае са старажытных часоў: беларускае слова «бёрда» паходзіць ад праслав.: *bьr̥do. Спачатку бёрда мела выгляд простай дошчачкі, якой ушчыльнялі нітку ўтку, пасля яно набыло форму грэбня, а яшчэ пазней — сучаснага берда з двума рамкамі. Гістарычна бёрда выраблялі са сцёблаў трыснягу[2][3] (гэта пакінула адбітак у англійскай тэрміналогіі: англ.: reed азначае як «трыснёг», так і «бёрда», падобна і ў беларускай мове зубцы бёрда называлі тросць, трысцё, трасціны, трасцінкі, трастка або пруцікі[4][5][6]). Захаваліся звесткі, што на Беларусі бёрды рабілі з клёну[6]. Сучасныя бёрды вырабляюць са сталёвага нержавеючага дроту, сплясканага вальцаваннем[7].
Апісанне
[правіць | правіць зыходнік]Звычайна бёрда ўяўляе сабой плоскую дошчачку з некалькімі дзясяткамі вертыкальных шчылін-зубцоў. Зубцы вырабляліся з падабенства дранкі (тонкіх драўляных трэсак), аднолькавай таўшчыні і правільнай формы, змацаваных на канцах з дапамогай палачак, даўжыня якіх была роўная даўжыні бярда. Яны былі размешчаны на аднолькавай адлегласці адзін ад аднаго, роўнай таўшчыні ніткі, якая выкарыстоўвалася для асновы. Бёрда ўстаўляецца ў паглыбленне ніжняга бруска набіліц і прыціскаецца зверху верхнім бруском. Паміж зубцамі бёрда праходзяць ніткі асновы. Сама планка, у якую ўстаўляюцца трысцінкі бёрда, звалася абердзіца, бердзіца[8], або бердзік[9]
Бёрды сучасных станкоў усталёўваюцца ў верхняй частцы набіліц, фіксуюцца прыціскной планкай са шрубамі. Ад частаты размяшчэння зубоў (ад 2,5 да 40 зубоў на 1 см) залежыць шчыльнасць асновы, то ёсць лік нітак на адзінку шырыні тканіны.
Даўжыня планак бёрда залежыць ад тыпу тканін і тыпу станка. У берда механізаванага баваўнянага станка іх даўжыня складае каля 90 мм[10].
Бёрдам ушчыльняюць уточную нітку: пасля пракладкі утку праз зеў нітак асновы майстар цягне раму набіліц на сябе, прыбіваючы зубцамі бёрда ўточную нітку да пракладзенай раней. У механічных станках рухі набіліц ажыццяўляюцца аўтаматычна, з дапамогай далучаных да валу шатуноў (прымяняюцца таксама кулісны, эксцэнтрыкавы і кулачковы механізмы).
Прымаўкі
[правіць | правіць зыходнік]- У бёрда кідаюць, ды з бёрда не вынімаюць — не ўсё зробленае можна зрабіць нанова[11].
- у бёрда кідаюць ды ніткі счытаюць — у многіх справах патрэбны дакладны падлік[12].
- як у бёрда — моцна кашляць[13].
- не ўсё ў бердзе — размоўны выраз пра дурнаватага чалавека з дзівацтвамі[14]
Прафесія
[правіць | правіць зыходнік]Майстар па вырабу бёрдаў называўся бёрдачнік, бёрдашнік, бярда́шнік, бярдзе́чнік або берднік[15].
Крыніцы
[правіць | правіць зыходнік]- ↑ Левинсон-Нечаева М. Н. Ткачество // Очерки по истории русской деревни X—XIII вв. Труды ГИМ, 33, — М., 1959. С. 77
- ↑ «Reed.» The Oxford English Dictionary. 2nd ed. 1989.
- ↑ The Mechanism of Weaving - Thomas William Fox - Google Books(недаступная спасылка). web.archive.org (14 сакавіка 2017). Архівавана з першакрыніцы 14 сакавіка 2017. Праверана 17 верасня 2024.
- ↑ Слоўнік беларускіх гаворак паўночна-заходняй Беларусі і яе пагранічча (1984). Том 4. П-С. Ю. Ф. Мацкевіч
- ↑ Палескі слоўнік: Лельчыцкі раён (2000). І. М. Кучук, А. К. Малюк
- ↑ а б Слоўнік беларускіх гаворак паўночна-заходняй Беларусі і яе пагранічча (1986). Том 5. С-Я. Ю. Ф. Мацкевіч
- ↑ Weave - Wendy Cartwright - Google Books(недаступная спасылка). web.archive.org (14 сакавіка 2017). Архівавана з першакрыніцы 14 сакавіка 2017. Праверана 17 верасня 2024.
- ↑ Слоўнік гаворак цэнтральных раёнаў Беларусі (1990). Том 1. А-П. Е. С. Мяцельская
- ↑ Слоўнік гаворак цэнтральных раёнаў Беларусі (1990). Том 1. А-П. Е. С. Мяцельская
- ↑ Ring frames ; Cotton mules ; Twisters ; Spoolers ; Beam warpers ; Slashers ... - International Textbook Company, International Correspondence Schools - Google Books(недаступная спасылка). web.archive.org (14 сакавіка 2017). Архівавана з першакрыніцы 14 сакавіка 2017. Праверана 17 верасня 2024.
- ↑ Народнае мудраслоўе (2002). Г. Ф. Юрчанка
- ↑ Народнае мудраслоўе (2002). Г. Ф. Юрчанка
- ↑ Народнае мудраслоўе (2002). Г. Ф. Юрчанка
- ↑ Малы руска-беларускі слоўнік прыказак, прымавак і фразем (1991). З. Ф. Санько
- ↑ Чалавек. Тэматычны слоўнік (2006)
Літаратура
[правіць | правіць зыходнік]- Бёрда // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 3: Беларусы — Варанец / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1996. — Т. 3. — С. 136. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0068-4 (т. 3).
- Бежкович А. С. [и др.] Хозяйство и быт русских крестьян. — М.: Советская Россия, 1959. — с.98.
- Восточно-славянский этнографический сборник. — М.: Изд-во АН СССР. — Лебедева Н. И. Прядение и ткачество восточных славян в XX в. — Т.30. — С.516.
- Vuorela T. Kansatieteen sanasto. — SKS. — Helsinki, 1964. [Этнографический словарь] — с.155.
Спасылкі
[правіць | правіць зыходнік] Слоўнікі і энцыклапедыі |
|---|
