Вежа ў Столпі

Вежа ў Столпі
	Славутасць
Вежа ў Столпі
	польск.: Wieża w Stołpiu
	; Руіны вежы ў Столпі
	51°10′03″ пн. ш. 23°20′52″ у. д.HGЯO
Краіна	Польшча
Вёска	Столпе
Тып будынка	вежа-данжон
Будаўніцтва	XII—XIII стагоддзі
	Медыяфайлы на Вікісховішчы

Вежа у Столпі (польск.: Wieża w Stołpiu), часам таксама вежа у Стоўп'і, або Стоўпненская вежа — руіны сярэдневяковай вежы ў вёсцы Столпе на Холмшчыне, у 8 кіламетрах ад Хэлма. Самая старая каменная пабудова на тэрыторыі ўсходняй Польшчы, не мае вядомых аналагаў.

Гісторыя[правіць | правіць зыходнік]

Назва Столпе адсылае да слова стоўп (вежа). Як распавядаў першы гісторык Холмшчыны біскуп Суша, быў там калісьці вялікі замак, а пры ім чатыры вежы.^[1]

Паводле праведзеных радыёлагічных аналізаў вугляроду С14, вежа была пабудавана ў канцы XII ст. з часаных блокаў вапняку. Верагодна, яе заклаў князь Данііл Галіцкі пры дарозе да яго стольнага Хэлма на штучна насыпаным узгорку. На карысць гэтага прыводзяць запіс у Рускім летапісе пад 1259 годам пра будаўніцтва князем непадалёк Хэлма абарончых вежаў для ўзмацнення яго абароны. Іх ідэнтыфікуюць як вежы ў Бялавіне і Столпі^[2].

Пасля знішчэння татарамі на мяжы ХIII-XIV стст. яна не адбудоўвалася ў выглядзе абароннага збудавання, хоць магла выкарыстоўвацца для іншых мэтаў. Археалагічныя даследаванні вежы праводзіліся ў XIX ст., 1909—1912 гадах, 1970-х гадах і 2003—2005 гадах.

Архітэктура[правіць | правіць зыходнік]

Вежа мае ў плане форму прамавугольніка (6,6 на 5,7 м) з круглай унутранай прасторай дыяметрам 3-3,6 м, якая пераходзіць у верхніх ярусах у васьмівугольнік. Дагэтуль захаваліся сцены трох ярусаў вежы вышынёй 17 м. Мяркуецца, што вежа пры будаўніцтве мела 4-5 ярусаў. На верхнім ярусе, верагодна, знаходзілася капліца ў форме грэчаскага крыжа з падлогай, пакрытай паліванай пліткай, і вітражамі ў вокнах. Мяркуюць, што вышыня капліцы ўдвая перавышала вышыню ніжніх ярусаў вежы. У сценах верхняга яруса захаваліся скразныя адтуліны, у якія, верагодна, устанаўлівалі бэлькі знешняй абароннай галерэі па тыпу падсябіцця. Каля паўднёвай сцяны вежы знойдзены каменны падмурак будынка (12,5 на 15,4 м). З заходняга боку вежы драўляны памост вёў да крыніцы. Каля 1280-х гадоў вежа выконвала абарончыя функцыі і пагорак, на якім яна ўзведзена, быў абнесены частаколам і ровам.

Капліца-ратонда Спаса на вежы[правіць | правіць зыходнік]

Археалагічныя даследаванні далі падставы меркаваць, што верхнія ярусы неаднаразова перабудоўваліся і выкарыстоўваліся як капліцы. Паліваныя пліткі з яе падлогі аналагічныя плітцы з тэрыторыі замка караля Данілы Раманавіча ў Хэлме. Мяркуюць, што вежа магла знаходзіцца каля манастыры і прызначацца для пражывання паважанай асобы. Такім тварам магла быць Ганна Марыя Ангел — маці князя Данілы Раманавіча, якая завяршыла жыцця ў невядомым манастыры непадалёк ад Хэлма. Даследаванні 1970-х гадоў выявілі існаванне васьміграннай капліцы верхняга яруса з вялікімі чатырма конха мі, арыентаванымі па баках свету, якія надавалі ёй форму грэчаскага крыжа. Верагодна, ярус меў васьміпялёсткавае скляпенне на патоўшчаных рэбрах раннегатычнага тыпу.