Закон аб трох каласках

Закон «аб трох каласках» («Аб пяці каласках», «Аб каласках», «Сем восьмых» або проста «Каласкі») — народная назва рэпрэсіўнага савецкага закона часоў Галадамору. Поўная назва: Пастанова ЦВК і РНК СССР «Аб ахове маёмасці дзяржаўных прадпрыемстваў, калгасаў і кааперацый і ўмацаванні грамадскай (сацыялістычнай) уласнасці» ад 7 жніўня 1932 года.

Акрамя ўласна самога закона існавала таксама тайная інструкцыя па яго ўжыванні. Закон моцна ўдарыў па дабрабыту сялянаў ва Украіне, а таксама закрануў і беларускіх сялянаў, што стала вынікам масавага голаду.

Закон прадугледжваў у якасці меры судовай рэпрэсіі за крадзеж калгаснай і кааператыўнай маёмасці «расстрэл з канфіскацыяй усёй маёмасці і с заменай пры змякчальных абставінах пазбаўленнем волі на тэрмін не ніжэй за 10 гадоў з канфіскацыяй усёй маёмасці». Амністыя ў гэтых выпадках забаранялася. На лета 1933 года па гэтым законе было асуджана 150 000 чалавек. У прыватнасці, асуджалі дзяцей, якія спрабавалі знайсці хоць нейкую ежу.

Гісторыя[правіць | правіць зыходнік]

На пачатку вясны 1932 г. улады паспрабавалі стварыць матэрыяльныя стымулы для працаўнікоў сельскай гаспадаркі шляхам увядзення здзельнай аплаты працы, прыняцця пастановаў аб забеспячэнні маламаёмных калгаснікаў жывёлай і дазволе гандлю па свабодных цэнах на калгасным рынку, але адкрыццё калгасных рынкаў стала адной з прычынаў змяншэння нарыхтовак. Сталін быў перакананы, што сяляне хаваюць хлеб, каб пасля яго прадаць, а мясцовым партыйным кіраўнікам не хапае рашучасці яго адабраць.

З сакавіка 1932 г. райвыканкамам было дазволена заносіць на «чорную дошку» з усімі наступствамі асобныя вёскі. Калгасы, прызнаныя сабатажнікамі, заносіліся на «чорную дошку», што фактычна азначала галодную смерць. У такіх калгасах гандаль забараняўся, з магазінаў забіраліся ўсе тавары, датэрмінова спаганяліся крэдыты і пазыкі, склады з зернем для спажывання апячатваліся, насенны фонд размяркоўваўся паміж іншымі калгасамі, зачыняліся млыны, вялася рашучая барацьба і з памолам на ручных жорнах. ОГПУ прапаноўвалася правесці чыстку гэтых калгасаў ад чужых і контррэвалюцыйных элементаў, партыйныя ячэйкі падлягалі роспуску. Калі і пасля гэтага калгас не выпраўляўся, яго распускалі і ўсю маёмасць канфіскоўвалі.

4 жніўня 1932 г. Іосіф Сталін накіраваў ліст да Лазара Кагановіча, дзе паведамлялася аб вяртанні праекта дэкрэта аб ахове грамадскай маёмасці з папраўкамі і дапаўненнямі, дадзена ўказанне выдаць яго як мага хутчэй. У пункце трэцім прапанавана ОГПУ прыцягваць ўзброеных асоб для аховы чыгуначных грузаў (эшалоны з збожжам) і даць ім права расстрэльваць на месцы асоб, якія замахнуліся на крадзеж чыгуначных грузаў.

7 жніўня 1932 г. з'явілася пастанова УЦВК і СНК СССР «Аб ахове маёмасці дзяржаўных вядомая пад назвай «Закон аб пяці каласках». Крадзеж маёмасці калгасаў каралася расстрэлам, за «змякчальных абставінаў» — пазбаўленнем волі на тэрмін не менш за 10 гадоў. «Законам аб пяці каласках» фактычна людзям было забаронена валоданне ежай.

Ствараюцца палітаддзелы МТС, наладжваецца жорсткі кантроль за фондам заработнай платы і дысцыплінай на прадпрыемствах, праводзіцца партыйная чыстка; масавымі рэпрэсіямі суправаджаецца працэс пашпартызацыі, узмацняецца барацьба з продажам збожжа, мукі або вялікай колькасці хлеба (больш як пуд) калгаснікамі або аднаасобнікамі да выканання плана нарыхтовак. Сяляне, баючыся канфіскацыі хлеба на рынках, перанеслі гандаль на прыватныя кватэры і вялі яго падпольна. Разгортваецца рашучая барацьба «з спекулянцкімі элементамі і сабатажнікамі хлебанарыхтовак» «аж да высялення іх з межаў Беларусі, не спыняючыся перад ужываннем расстрэлаў у дачыненні да больш злосных». Камуністы, якія не забяспечылі выкананне заданняў партыі, падлягалі дэпартацыі разам з кулакамі, хаўруснікамі якіх яны аб’яўляліся, «сабатажнікі, перараджэнцы, якія прыкрываліся партбілетам», падлягалі арышту на 5-10 гадоў турэмнага заняволення і нават расстрэлу.

11 жніўня 1932 Сталін у лісце да Кагановіча патрабаваў накіраваць адмысловы ліст ЦК ВКП(б) да партыйных і судова-карных органаў аб прымяненні закона аб ахове грамадскай уласнасці і барацьбе супраць спекулянтаў. Там ён падкрэсліваў, што «самае галоўнае цяпер — Украіна», паколькі справы ва Украіне вельмі кепскія.

Па стане на 14 верасня пасля прыняцця закона ад 7 жніўня Наркамюст УССР дакладной запісцы канстатаваў пра 250 расстрэльных выракаў. Улады ўтойвалі сапраўдную карціну пра голад. Факты жабрацтва кваліфікаваліся бальшавікамі як дыверсіі класавага ворагу і агентаў Польшчы з мэтай агітацыі супраць савецкай улады.

З лета 1933 г. сігналы з месцаў у Мінск пра голад сталі масавымі. Ва Уздзенскім раёне па 8 калгасах налічвалася 1290 чалавек, якім патрабавалася дапамога хлебам. Аналагічнае становічша склалася ў Ушацкім раёне, дзе «многія калгаснікі ўжо зараз не маюць хлеба і сілкуюцца рознымі сурагатамі». У цяжкім становішчы, адпаведна дакладной з Жыткавіцкага раёна, знаходзіліся 33 калгасы, альбо каля 4,5 тыс. чалавек. Па 68 калгасах зоны Клімавіцкай МТС з 4200 сем’яў 3000 не мелі ўвогуле ніякіх прадуктаў. Пачаліся першыя даклады аб асобных выпадках канібалізма.

На 25 красавіка 1934 г. абсалютную бальшыню з З500 справаў, якія знаходзіліся на разглядзе ў Жыткавіцкім нарсудзе складалі справы аб крадзяжы жывёлы і прадуктаў харчавання.

У лістападзе 1934 года пленум партыі прыняў рашэнне аб адмене з 1 студзеня 1935 г. карткавай сістэмы на хлеб і некаторыя прадукты. Становішча ў беларускай вёсцы па-ранейшаму заставалася складаным. А ў 1936 г. краіна зноў была на мяжы масавага голаду.

У ліпені 1936 г. генпракурор СССР А. Я. Вышынскі падрыхтаваў дакладную запіску: пракуратура СССР праверыла 115 тысяч прысудаў, вынесеных па «указу 7-8», і больш чым у 91 тыс. выпадкаў прымяненне гэтага ўказа было прызнана няправільным і злачынным. На падставе гэтых праверак Вышынскі ў 1936 г. прапаноўваў рэабілітаваць 37 тысяч незаконна расстраляных чалавек (усяго па гэтым законе ў 1932-1939 гг. было асуджана 183 тысяч чалавек). Пра рэабілітацыю было загадана забыць, а следчыя і суддзі, якія дапусцілі «перагібы», самі былі рэпрэсаваныя.

Вынікі[правіць | правіць зыходнік]

Аналіз 20000 спраў паказвае, што сярод асуджаных было 83% калгаснікаў і сялян-аднаасобнікаў і толькі 15% - «кулацкіх-заможных элементаў». Такім чынам, гэты закон быў накіраваны супраць сялян, якія, ратуючы дзяцей ад галоднай смерці, вымушаныя былі несці дадому з гумна або поля кілаграм або два збожжа, імі ж выгадаванага^[1].

Паводле падлікаў украінскага навукоўца Віктара Гудзя, кандыдата гістарычных навук і дацэнта Мелітопальскага дзяржаўнага педагагічнага ўніверсітэту імя Багдана Хмяльніцкага, у 1932—1934 гг. у Беларусі голадам і рэпрэсіямі было знішчана ад 100 да 500 тысяч чалавек. Так, паводле навукоўца, напрыклад, у адным толькі Нараўлянскім раёне Гомельскай вобласці, якая найбольш пацярпела ад Галадамору, за 1932—1933 ёсць дадзеныя пра загібель тысячы сялян.

Глядзіце таксама[правіць | правіць зыходнік]

Зноскі

↑ Ивницкий Н. А. Репрессивная политика советской власти в деревне (1928—1933 гг.) РАН. Ин-т рос. истории, Университет г. Торонто (Канада). — М., 2000. — 350 с. — Библиогр. в примеч. Указ. имен: с. 345—349

Літаратура[правіць | правіць зыходнік]

Н. Р. РОМАНЕЦЬ «ЗАКОН ПРО П‘ЯТЬ КОЛОСКІВ»: ОСОБЛИВОСТІ ЗАСТОСУВАННЯ В УКРАЇНІ(недаступная спасылка)
Гусар Ю. Крапплею серця падали сльози. Сага «Про п'ять колосків» / Юхим Гусар // Чернівці: видавництво «Місто», 2014. — 36 с., іл.

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]

[1] Ивницкий Н. А. Репрессивная политика советской власти в деревне (1928—1933 гг.) РАН. Ин-т рос. истории, Университет г. Торонто (Канада). — М., 2000. — 350 с. — Библиогр. в примеч. Указ. имен: с. 345—349

[1]