Каранальныя выкіды масы

Каранальны выкід масы (англ.: coronal mass ejection, скар. CME) — выкід рэчыва з сонечнай кароны. Назіранне каранальных выкідаў масы з паверхні Зямлі абцяжарана. Па-відаць, першае назіранне каранальных выкідаў у бачным дыяпазоне даўжынь хваль было выканана ў пачатку 1970-х гадоў з дапамогай каранографа, усталяванага на сёмай арбітальнай сонечнай абсерваторыі. Так як засланяючы дыск каранографа выразае з поля зроку прыбора яркі дыск Сонца, то назіранні крыніцы каранальнага выкіду на паверхні Сонца з дапамогай каранографа аказваюцца немагчымым, і здагадкі аб магчымай яго крыніцы робяцца на аснове назіранняў іншымі прыборамі ў іншых дыяпазонах хваль. Гэтая прынцыповая цяжкасць прыводзіць да таго, што па назіраннях са спадарожніка паблізу Зямлі ў шэрагу выпадкаў аказваецца немагчымым вызначыць кірунак руху выкіду: рухаецца ён да Зямлі або ад Зямлі. Для пераадолення гэтай цяжкасці ў цяперашні час выкарыстоўваецца пара касмічных апаратаў праекта STEREO, якія разведзеныя на вялікія вуглы па арбіце Зямлі.

У адрозненне ад сонечных успышак, падчас якіх магнітная энергія, назапашаная ў актыўных абласцях на Сонцы, рэалізуецца ў асноўным у выглядзе электрамагнітнага выпраменьвання, падчас каранальных выкідаў масы гэтая энергія расходуецца на паскарэнне велізарных мас рэчыва. Каранальныя выкіды масы, якія магчыма назіраць толькі па-за сонечнага дыска (па-за засланяючага дыска каранографа), часта супастаўляюць з сонечнымі ўспышкамі, якія назіраюцца на сонечным дыску. Так як такое супастаўленне неадназначна, то існуе 2 пункты гледжання аб сувязі гэтых з’яў. Згодна з больш раннім пунктам гледжання, каранальныя выкіды масы і сонечныя ўспышкі з’яўляюцца рознымі праявамі аднаго і таго ж працэсу. Згодна з другім пунктам гледжання, гэтыя з’явы могуць мець агульную крыніцу энергіі, і калі назапашанай у крыніцы энергіі досыць на рэалізацыю 2 з’яў, яны ўзнікаюць у блізкіх па часе і прасторы інтэрвалах. Аднак існуе шэраг назіранняў, калі каранальныя выкіды масы рэгіструюцца без якіх-небудзь з’яў на сонечным дыску, у тым ліку і без сонечных успышак

Выкід уключае ў сябе плазму, якая складаецца ў асноўным з электронаў і пратонаў разам з невялікай колькасцю больш цяжкіх элементаў — гелію, кіслароду, жалеза і іншых. Некаторыя іоны часта маюць больш нізкія станы іанізацыі (напрыклад, аднаразова іанізаваныя атамы гелію), чым навакольная спакойная плазма кароны, што паказвае на тое, што значная частка масы выкіду можа быць паскорана з абласцей з больш нізкай тэмпературай, гэта значыць з узроўню храмасферы. Характэрнай асаблівасцю выкіду з’яўляецца тое, што агульная тапалогія выкіду мае форму гіганцкай пятлі, абедзве або адна аснова якой замацаваны за сонечную атмасферу, а магнітнае поле ў выкідзе, як правіла, вышэй, чым у спакойным сонечным ветры, і прадстаўляе сабой скручаныя ў джгут магнітныя сілавыя лініі.

Адрозніваюць таксама каранальны выкід ў міжпланетнай прасторы (англ.: interplanetary coronal mass ejection, сокр. ICME). Адной з разнавіднасцей такога выкіду з’яўляецца магнітнае воблака. Калі выкід дасягае Зямлі, ён можа аказаць моцны ўплыў на яе магнітасферу, выклікаючы розныя эфекты касмічнага надвор’я. Сярод магчымых эфектаў — палярныя ззянні, магнітныя буры, парушэнні ў працы электраабсталявання, пагоршанне ўмоў распаўсюджвання радыёхваль.

Літаратура

• Brueckner G. E. The Behaviour of the Outer Solar Corona (3R_☉ to 10R_☉ during a Large Solar Flare Observed from OSO-7 in White Light (англ.) // Gordon Newkirk Jr. (ed.), Coronal Disturbances, IAU Symposium no. 57, held at Surfers Paradise, Queensland, Australia, 7—11 September, 1973, pp. 333—334, Reidel, Dordrecht; Boston. — 1974.
• Rainer Schwenn. Space Weather: The Solar Perspective (англ.) // Living Rev. Solar Phys., 3, (2006), 2. [Онлайн-статья]. — 2006—2010.
• Корональные выбросы массы Архівавана 7 лістапада 2012.. Энциклопедия Солнца. Лаборатория рентгеновской астрономии Солнца, ФИАН (ТЕСИС).