Моўнае гняздо

Моўнае гняздо (моўныя гнёзды) — падыход да выкладання моў, заснаваны на ідэі пагружэння ў мову і накіраваны ў першую чаргу на дзяцей дашкольнага ўзросту. Заключаецца ў тым, што ва ўстановах адукацыі ўсе зносіны выхавацеляў і абслуговага персаналу з дзецьмі вядуцца толькі на роднай мове; такім чынам, дарослыя носьбіты мовы прымаюць удзел у адукацыі дзяцей з іх самага ранняга ўзросту, тым самым ажыццяўляючы перадачу мовы паміж пакаленнямі.

Методыка «моўных гнёздаў» выкарыстоўваецца ў першую чаргу для адраджэння (рэвіталізацыі) моў. Як паказала практыка, дадзеная методыка эфектыўна ў тых выпадках, калі патрабуецца прымаць тэрміновыя меры па захаванню моў малых народаў, асабліва калі зносіны ўнутры сем'яў адбываюцца ўжо не на роднай мове. Адна з праблем, звязаная з гэтай методыкай, заключаецца ў тым, што для яе выкарыстання патрабуюцца высокакваліфікаваныя спецыялісты — як педагогі, так і метадысты.

Гістарычныя звесткі

Асновы методыкі былі распрацаваны ў канцы 1970-х гадоў педагогамі Новай Зеландыі адносна мовы маары ў ходзе кампаніі па адраджэнню гэтай мовы; сутнасць методыкі складалася ў тым, каб дзеці да 6 год знаходзіліся ў (маары: Kōhanga reo («моўным гняздзе»)) — моўным асяроддзі маары. Першае моўнае гняздо было створана ў 1982 годзе ва Уаінуіамаце (зараз гэта раён горада Лоўэр-Хат).

Пасля таго, як методыка паказала сваю эфектыўнасць у Новай Зеландыі, на яе звярнулі ўвагу ў розных краінах. На Гаваях яна была прыменена да гавайскай мовы (кампанія па яе адраджэнні атрымала назву Punana Leo, што азначае «моўнае гняздо» па-гавайску).

У Фінляндыі гэтую методыку пачалі з 1997 года выкарыстоўваць у Саамскім рэгіёне ў праекце па захаванню інары-саамскай і колта-саамскай моў.

Сучаснае выкарыстанне методыкі

Зараз у Фінляндыі ва многіх дзіцячых садках саамскага рэгіёну для вывучэння саамскіх моў выкарыстоўваецца сістэма «моўных гнёздаў». Агульная ідэя гэтай сістэмы заключаецца ў тым, што і выкладанне, і зносіны дзяцей паміж сабой і з выкладчыкамі адбываецца толькі ва ўмовах поўнага моўнага пагружэння ў вывучаную мову. У дашкольных установах Саамскага рэгіёну, у якіх выкарыстоўваецца гэтая сістэма, дзеці гавораць толькі па-саамску. У інары-саамскіх і колта-саамскіх школах у нулявых, першых і другіх класах выкладанне таксама вядзецца толькі на саамскіх мовах, потым, паступова, асобныя прадметы пачынаюць выкладаць на фінскай мове; у шостым класе колькасць прадметаў на фінскай мове дасягае прыкладна паловы ад іх агульнай колькасці; але, у цэлым, з выкладаннем прадметаў на гэтых мовах маюцца істотныя цяжкасці, таму што не хапае выкладчыкаў і вучэбных матэрыялаў. Паўночнасаамская мова больш распаўсюджана ў Фінляндыі ў параўнанні з інары-саамскай і колта-саамскай, таму выкладанне ў школах з вывучэннем паўночнасаамскай мовы звычайна вядзецца з першага па дзявяты клас амаль па ўсіх прадметах; ёсць і гімназіі (у якія паступаюць вучні пасля дзявятага класа) з выкладаннем на паўночнасаамскай мове.

Згодна з меркаваннем Аннікі Пасанен, кіраўніка праграмы «моўных гнёздаў» у Саамскім рэгіёне Фінляндыі, захаванне і адраджэнне моў нацыянальных меншасцяў магчыма толькі ў тых выпадках, калі гэтая методыка будзе прымяняцца як у дашкольных установах, так і ў школах. Пасанен лічыць, што сітуацыю з Саамскімі мовамі ў Фінляндыі магчыма назваць дастаткова добрай, асабліва ў параўнанні з Расіяй, паколькі дзеці, нават калі ў іх няма магчымасці асвоіць мову дома, маюць такую магчымасць у дзіцячым садку, а потым у школе, пры гэтым, паколькі мова выкарыстоўваецца для выкладання, яна з'яўляецца менавіта мовай зносін, а не толькі вывучэння. У Расіі, на думку Пасанен, сітуацыя значна горшая, паколькі выкладанне моў, як саамскай, так і іншых моў нацыянальных меншасцяў, альбо не вядзецца, альбо вядзецца як вучэбны прадмет з акцэнтам на вывучэнне граматыкі, гэта значыць паводле неэфетыўных методык, у якіх размоўным навыкам надаецца мала ўвагі і мова застаецца толькі аб'ектам выкладання, не становячыся сродкам дзеяння; дзеці ж могуць эфектыўна вывучыць мову толькі тады, калі гэта адбываецца натуральным чынам і калі гэта ім цікава. Дзвюх гадзін вывучэння, якія адводзяцца на вывучэння роднай мовы ў многіх рэгіёнах пражывання нацыянальных меншасцяў у Расіі, для выжывання фіна-вугорскіх моў, паводле меркавання Пасанен, цалкам недастаткова, а нізкі статус роднай мовы ў школе, па яе словах, з'яўляецца для дзяцей моцным сігналам, што «на роднай мове можна пець падчас канцэрта, але мовай адукацыі, цывілізацыі з'яўляецца руская мова».

У жніўні 2009 года урад Аўстраліі аб'явіў аб нацыянальнай праграме па захаванню моў карэнных народаў, заснаваных на прынцыпе моўных гнёздаў.

У Расіі методыку выкладання роднай мовы паводле методыкі моўных гнёздаў пачалі засвойваць ў Карэліі ў 2000 годзе. Акрамя таго, на Таймыры быў распачаты праект па адраджэнню энецкай мовы. Дапамогай расійскім педагогам у арганізацыі выкладання фіна-вугорскіх і самадзійскіх моў па гэтай методыцы займаецца Грамадства «Фінляндыя-Расія». Аб тым, што гэтую методыку магчыма выкарыстоўваць для выратавання фіна-вугорскіх моў, гаварыла і прэзідэнт Фінляндыі Тарья Халанен у 2008 годзе на V Сусветным кангрэсе фіна-вугорскіх народаў.

З паспяховых рэалізацый гэтай методыкі ў Расіі магчыма назваць адкрыццё ў двух дзіцячых садках Петразаводска груп — адна з карэльскай, другая з вепскай мовай (2009), а таксама адкрыццё груп з мовай комі ў Рэспубліцы Комі (2011).

Разам з тым, укараненне методыкі ў Расіі выклікала неадназначную рэакцыю. У прыватнасці, расійска-фінляндская працоўная група па аналізу методыкі «моўнага гнязда» палічыла, што ва ўмовах расійскага поліэтнічнага грамадства выкарыстанне гэтай методыкі немэтазгодная і замест яе трэба развіваць «канцэпцыю стуктуравання моўнага асяроддзя».

Гл. таксама

• Witaj

Літаратура

• Annika Pasanen. Kielipesä ja revitalisaatio/ Karjalaisten ja inarsaameiaisten kielipesätoiminta: Pro gradu tutukielma (фін.) / Ohjaaja: Riho Grünthal. — Helsinki: Helsingin ylopisto, 2003. — 122 p.

Спасылкі

• Marina Tolstyh.. Kielipesä Kalevalassa voi heikentyä (фін.). Karjalan Sanomat // сацт Інфармацыйнага цэнтра Finugor (8 снежня 2008). Архівавана з першакрыніцы 5 красавіка 2013. Праверана 23 сакавіка 2013.