Навагрудскі дзяцінец

Крэпасць
Навагрудскі дзяцінец
Краіна	Беларусь

Новагародскі (Навагрудскі) дзяцінец — умацаваная частка старажытнарускага Новагародка (цяпер Навагрудак).

Дзяцінец займаў трохкутны ў плане мыс (110х80 м), цяпер вядомы як Замкавая гара. Быў абнесены па перыметры валам. З падлогавага боку акрамя выскага вала праходзіць глыбокі дугападобны роў. Тут знаходзіўся ў старажытнасці ўезд. Да дзяцінца прымыкаў з заходняга боку ўмацаваны вакольны горад, за якім размяшчаўся адкрыты пасад. Агульная ўмацаваная плошча паселішча перавышала 2,7 га.

Першая дакладная летапісная згадка пра Навагрудак адносіцца да 1044 года, аднак археалагічныя даследаванні паказалі, што першае паселішча на месцы дзяцінца ўзнікла яшчэ ў IX стагоддзі. Спачатку ў XI стагоддзі быў умацаваны дзяцінец, за ім рушыў услед у XII стагоддзі вакольны горад. У адрозненне ад вакольнага горада, у якім размяшчаліся сядзібы багатых феадалаў, у дзяцінцы, па-відаць, знаходзіўся княскі двор з рознымі службамі і селішчамі чэлядзі. У другой палове XIII стагоддзя ў драўляным навагрудскім дзяцінцы была пабудавана каменна-драўляная вежа валынскага тыпу. У эпоху Вялікага Княства Літоўскага на Замкавай гары Навагрудка быў пабудаваны каменны Навагрудскі замак.

Раскопкі ў Навагрудку ў розны час вялі такія археолагі як Ф. Д. Гурэвіч, П. А. Рапапорт, М. А. Ткачоў. Былі выяўленыя шматлікія наземныя і некаторыя паглыбленыя ў зямлю жылыя дамы, рэшткі шкляных вокнаў, а таксама фрэскавая роспіс сцен адной з жылых пабудоў. Сярод знаходак абломкі амфар, зброя, прылады працы, разьбяныя касцяныя вырабы і іншае.

Літаратура

• Зильманович И. Д. Раскопки в детинце Новогрудка в 1962 г. // КСИА. — Вып. 104. — М.: Наука, 1965. — С. 93—98.
• Павлова К. В. Хозяйственные постройки XII—XIII вв. на детинце древнего Новогрудка // КСИА. — Вып. 129. — М.: Наука, 1972. — С. 77—83.
• Малевская М. В. Монументальные сооружения новогрудского детинца XIV—XV вв. (по раскопкам 1968 г.) // КСИА. — Вып. 135. — М.: Наука, 1972. — С. 90—97.
• Гуревич Ф. Д. Некоторые итоги археологического исследования детинца древнего Новогрудка // КСИА. — Вып. 139. — М.: Наука, 1974. — С. 93—99.
• Гуревич Ф. Д. Детинец и окольный город древнерусского Новогрудка в свете археологических работ 1956—1977 гг. // Советская археология. — 1980. — № 4. — С. 87—101.
• Гуревич Ф. Д. Застройка новогрудского детинца XII—XIII вв. // КСИА. — Вып. 179. — М.: Наука, 1984. — С. 53—59.
• Гуревич Ф. Д. Древний Новогрудок (посад — окольный город). — Л.: Наука, 1991. — 159 с.
• Куза А. В. Древнерусские городища X–XIII вв. Свод археологических памятников / Ред. А. К. Зайцев. — М.: Христианское издательство, 1996. — С. 91.
• Загорульский Э. М. Археология Беларуси. Глава 8. Древности белорусских городов — Новогрудок. БГУ, 2001.
• Бубенько Т. С., Метельский А. А. К вопросу о генезисе Новогрудка // Историко-географический журнал. — 2023. — Т. 2, № 3. — С. 6—21.