Кечуа (народ)

	Кечуа ; (Runakuna, Nunakuna)
Агульная колькасць	11 млн
Рэгіёны пражывання	Паўднёвая Амерыка; Перу — 3500 тыс. ; Эквадор — 2568 тыс. ; Балівія — 2910 тыс. ;
Мова	Мова кечуа
Рэлігія	анімізм, політэізм, каталіцызм
Блізкія этнічныя групы	аймара, каньяры

Ке́чуа (саманазва Runakuna або Nunakuna, літаральна «народ») — паўднёваамерыканскі народ, этнічныя групы індзейцаў, якія размаўляюць на мове кечуа. Жывуць пераважна ў такіх краінах, як Перу, Эквадор і Балівія. Агульная колькасць — каля 11 млн чалавек.

Паходжанне[правіць | правіць зыходнік]

Звычайна ў якасці кечуа вызначаюць прадстаўнікоў розных індзейскіх груп, якія размаўляюць на мове кечуа. Аднак мова кечуа славіцца разнастайнасцю гаворак і дыялектаў, так што яе часам прапаноўваюць лічыць моўнай сям'ёй^[1] (гл. Генеалагічная класіфікацыя моў). Падобна гэтаму існуе значная рэгіянальная, культурная і гістарычная разнастайнасць паміж групамі кечуа. Сучасныя генетычныя даследаванні выявілі розніцу ў іх паходжанні^[2]. Такім чынам праблема фарміравання сучасных кечуа раскрываецца праз генеалогію і распаўсюджанне мовы кечуа.

Андска-ціхаакіянскі рэгіён Паўднёвай Амерыкі — адзін са старажытнейшых, дзе ўзнікла цывілізацыя. Пытанне пра першасныя мовы яе носьбітаў застаецца спрэчным. Мяркуецца, што мова кечуа магла вылучыцца ўжо ў 3 тысячагоддзі да н. э.^[3] У наш час існуюць 2 асноўныя гіпотэзы пра месца першапачатковага яе ўжывання^[4]:

Горныя вобласці Перу вакол Куска
Прыбярэжныя раёны паўночнага Перу

Яна пачала распаўсюджвацца за межы свайго паходжання ў выніку міграцый, развіцця гандлёвых і культурных сувязяў каля 2 тысяч гадоў таму^[5]. Вядома, што кечуа карысталіся насельнікі Уанка^[6]. Пасля ўсталявання дзяржавы інкаў кечуа стала галоўнай мовай імперыі. Нават пасля іспанскага заваявання яна да паўстання Тупака Амару II з’яўлялася лінгва франка на захадзе Паўднёвай Амерыкі, ужывалася гандлярамі, прадстаўнікамі адміністрацыі і касцёла. Засваенне мовы кечуа і разам з ёй — пэўных культурных рыс спрыяла фарміраванню народа кечуа.

Асноўныя групы кечуа[правіць | правіць зыходнік]

У наш час не існуе адзінай класіфікацыі груп кечуа. Яны могуць падзяляцца па краіне і рэгіёну паходжання, дыялекту, гістарычнай тоеснасці і г. д. Толькі ў моўных адносінах вылучаюць каля 46 буйных груп^[7].

Найбольш адметнымі сучаснымі культурнымі групамі кечуа з’яўляюцца:

Амба-Паска, што насяляюць цэнтральныя горныя раёны Перу. Агульная колькасць (2017 г.) - каля 115 000 чал.^[8] Вылучаюцца дзякуючы адзінаму дыялекту. Займаюцца земляробствам, жывёлагадоўляй, здабычай карысных выкапняў. Культура гэтай групы вельмі крэалізавана. Большасць вернікаў — каталікі, якія захоўваюць анімістычныя вераванні^[9].
Куска — адна з найбуйнейшых груп кечуа. Насяляе рэгіён Куска ў Перу. Налічвае больш за 2 млн чал.^[10] Гісторыя фарміравання гэтай групы пачалася болей за 1000 гадоў таму^[11]. У перыяд існавання дзяржавы інкаў рэгіён Куска займаў цэнтральнае эканамічнае і палітычнае становішча. Куска захавалі многія традыцыйныя заняткі, фальклор і рамёствы часоў дзяржавы інкаў.
Уанка — нашчадкі культуры Уанка (Перу)^[12]. Падзяляюцца на паўночную і паўднёвую дыялектныя групы.
Кахамарка насяляюць рэгіён Кахамарка ў Перу. Насельніцтва пачало інтэгравацца з узнікненнем цывілізацыі ў 1 тысячагоддзі да н. э.^[13] Доўгі час тут захоўваліся іншыя моўныя групы. У нашы дні размаўляюць на 3 асобных дыялектах^[14]. Для кахамарка характэрна захаванне тоеснасці не толькі праз мову, але заняткі і вопратку^[15].
Паўднёвыя балівійцы — адна з найбуйнейшых дыялектных груп, якая налічывае болей за 1,5 млн чалавек^[16]. Жывуць у Балівіі і Аргенціне.
Кічва — паўночная дыялектная група ў Эквадоры і Перу. Налічвае каля 2,5 млн чал.^[17] Мова кечуа была прынята продкамі кічва ў эпоху дзяржавы інкаў і пасля іспанскага заваявання.
Інга жывуць на поўдні Калумбіі. Атаясняюць сябе з інкамі^[18]. Размаўляюць на паўночным дыялекце інга кічва. Характэрны білінгвізм^[19].
Каньяры — насельнікі поўдню Эквадора, якія атаясняюць сябе са старажытным народам, што панаваў да заваявання інкаў, аднак размаўляюць на некалькіх дыялектах мовы кечуа.

Выдатныя прадстаўнікі[правіць | правіць зыходнік]

Бенджамін Брат — амерыканскі акцёр
Дыега Кіспэ Ціта — выдатны лацінаамерыканскі мастак XVII ст.
Альянта Умала — прэзідэнт Перу

Зноскі[правіць | правіць зыходнік]

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]

На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Кечуа (народ)
Indigenous Peoples of the World — The Quichua
Quechua: Countries and Their Cultures
The Quechua: Guardians of the Potato
History of the Quechua-Speaking People
Traditional Quechua Clothing Архівавана 11 жніўня 2017.

[1] Quechua Origins and Diversity

[2] The Genetic History of Peruvian Quechua-Lamistas and Chankas: Uniparental DNA Patterns among Autochthonous Amazonian and Andean Populations

[3] Quechua About World Languages

[4] Quechuistics:The language of the Inka

[5] Quechua: The cultural heart of the Andes

[6] Quechua Archives - Intercontinental Cry

[7] Quechua - UCLA Language Materials Project Архівавана 31 студзеня 2018.

[8] Quechua, Ambo-Pasco in Peru

[9] Quechua de Ambo-Pasco

[10] Quechua, Cuzco in Peru

[11] Kingdoms of the Incas

[12] The story of The Huancas

[13] Chavin Civilization

[14] Quechua, Cajamarca

[15] Quechua de Cajamarca

[16] Quechua, South Bolivian in Bolivia

[17] Indigenous Peoples of the World — The Quichua

[18] Гл.: Michael A. Malpass, Sonia Alconini, Distant Provinces in the Inka Empire: Toward a Deeper Understanding of Inka Imperialism

[19] Inga Archives - Intercontinental Cry

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]