Трупны сінод

Трупны сінод (лац.: synodus horrenda — «жудасны сінод») — які адбыўся ў студзені 897 года ў Латэране царкоўны трыбунал над эксгумаваным трупам папы Фармозы. Гэта падзея, адна з самых неадназначных у гісторыі папства, выклікала раскол у царкве і дэстабілізавала Рымскі пантыфікат на мяжы IX і X стагоддзяў.

Перадумовы

У IX—X стагоддзях папства перажывала цяжкі палітычны і маральны крызіс. Пры адсутнасці надзейнай эканамічнай і палітычнай апоры пантыфік ператвараўся ў марыянэтку уладароў тускулумскіх, спалецкіх, неапалітанскі і беневенцкіх, кожны з якіх імкнуўся да прырашчэння свайго дамена і падвяргаў Папскую вобласць драпежніцкім набегам. Асабліва зацяты былі апетыты маркграф Спалета з дому Гвіданідаў.

За 93 гады з 872 па 965 год на папскім троне змянілася 24 пантыфіка. У сярэднім кожны пантыфікат доўжыўся тры-чатыры гады. Вядучыя сенатарскія фаміліі Рыма, якія прадстаўлялі інтарэсы феадальных дамоў Італіі, шляхам інтрыг і махінацый прыводзілі ў Латэран сваіх стаўленікаў і ўхілялі іх у выпадку неабходнасці. Беднасць і урыўкавасць звестак пра пап таго часу спрыялі ўзнікненню самых неверагодных легенд — напрыклад, пра тое, што адзін час папам была жанчына.

Папа Фармоз (891—896), каранаваў пад прымусам у 892 годзе імператара Ламберта Спалецкага, распачаў спробу супрацьпаставіць яго ўплыву аднаго з апошніх Каралінгаў, Арнульфа Карынтыйскага. Ён заклікаў Арнульфа ў Рым, вянчаў яго на імператарскі трон і спрабаваў схіліць да ўварвання ва ўладанні маркграфаў спалецкіх. Па дарозе ў Рым Арнульф паспеў аблажыць у Павіі і выцесніць адтуль бацьку Ламберта Гвіда III, каранаванага імператарам яшчэ папярэднікам Фармозы. Гвіда памёр, спрабуючы мабілізаваць сваіх прыхільнікаў у Ламбардыі. Нягледзячы на шматабяцальны пачатак, раптоўная хвароба і смерць як Арнульфа, так і Фармозы паклала канец іх антыгвіданіцкім справам.

Судзілішча

Пасля смерці Фармозы прыхільнікі Гвіданідаў ліквідавалі яго пераемніка Баніфацыя VI і паставілі папам маладога Стэфана. Гэта быў атожылак Спалецкага дома, пастаўлены Фармозам у біскупы лацінскага горада Ананьі. У студзені 897 года ў Рым прыбылі Ламберт і яго стрыечны брат Гвіда IV. Мяркуецца, што менавіта яны запатрабавалі эксгумаваць труп памерлага за дзевяць месяцаў да гэтага Фармозы і аддаць яго суду. Стэфан і сам быў зацікаўлены ў аб’яўленні пастаноў Фармозы нікчэмнымі, бо сярод такіх аказвалася і яго рашэнне аб становішчы Стэфана ў біскупы. Што Нікейскі сабор забараняў біскупам пераходзіць з кафедры на кафедру; адпаведна, рымскім біскупам не мог быць абраны біскуп іншага горада.

Судовае пасяджэнне, падобнага якому не адшукаць у аналах «вечнага горада», разгарнулася ў Латэранскай базіліцы. Папа загадаў пасадзіць на трон напаўразкладзены труп свайго папярэдніка і падвергнуў яго пасмяротнаму допыту, падчас якога за нябожчыка адказваў, пераймаючы яго голас, дыякан, які схаваўся за тронам. Фармозу ставіліся ўсе тыя абвінавачванні, якія вылучаў супраць яго яшчэ Ян VIII, а менавіта: вераломства, пераход з адной епіскапскай кафедры (Порта) на іншую (Рым) у абыход устаноўленага Нікейскім саборам забароны, а таксама ўчыненне ім, свецкім, рэлігійных сакрамэнтаў. Акрамя таго, Фармозу ставілася ў віну вянчанне на царства «незаконнанароджанага» Арнульфа пры жыцці законных імператараў Гвіда і Ламберта.

Па выніках сінода абранне Фармозы было абвешчана несапраўдным, яго ўказы адменены, а пальцы, якімі ён бласлаўляў народ, былі адсечаныя. Цела Фармоза, пазбаўленае адзення, без якіх-небудзь знакаў Папскай годнасці, правалаклі па вуліцах «вечнага горада» і закапалі ў брацкай магіле для чужакоў. Пазней яно было выкапана (верагодна, могілкавымі злодзеямі, якія чакалі багатай нажывы) і з прымацаваным грузам скінута ў Тыбр.

Наступствы

Падчас глумлення над трупам Фармозы Латэранскі храм узрушыў землятрус, што выклікала яго частковае абвальванне. Гэты знак абудзіў ў рымлянах поўны глыбокай пашаны жах і ўзбудзіла ўсеагульнае абурэньне супраць абразіцеляў Фармозы. Пайшлі чуткі, што вылаўленае з Тыбра цела пантыфіка стала тварыць цудоўныя вылячэнні, як пра тое апавядае Ліутпранд:

Наколькі вялікія былі аўтарытэт і набожнасць папы Фармозы, мы можам заключыць з таго, што калі пазней ён быў знойдзены рыбакамі і аднесены ў царкву блажэннага князя апостала Пятра, яго, які ляжыць у труне, паважліва віталі выявы святых. Я часта чуў пра гэта ад найбольш набожных мужоў горада Рыма.

Рымская чэрнь узбунтавалася, папа Стэфан быў зняволены ў цямніцу і там задушаны, яго пераемнік Тэадор II рэабілітаваў Фармозу і з ушанаваннямі перапахаваў убранае ў папскія рызы цела пантыфіка. Годам пазней папа Ян IX з адабрэння Ламберта Спалецкага забараніў надалей судзіць нябожчыкаў, падвергнуў трупны сабор фармальнаму асуджэнню і загадаў спаліць усе датычныя да яго дакументы.

Аднак антыфармазоўская партыя не лічыла сябе пераможанай і вылучыла на рымскую кафедру кандыдатуру патрыцыя Сергія, які прымаў у падрыхтоўцы і правядзенні злашчаснага сабора самы дзейны ўдзел. Усіх пераемнікаў Стэфана Сергій лічыў антыпапамі. Чахарда ў Латэране працягвалася з 896 па 904 год, і ўвесь гэты час за кулісамі ішла барацьба паміж прыхільнікамі і супернікамі Фармозы, пра якую вартых даверу крыніц захавалася вельмі мала. Больш падрабязную інфармацыю паведамляюць пра гэты перыяд Ліутпранд Крэмонскі і Рэгінон Прумскі. За гэты час на папскім троне змянілася сем пап (не лічачы аднаго антыпапы), якія па чарзе аддавалі сваіх папярэднікаў на анафему. Некаторыя (як, напрыклад, Тэадор II і Раман) паміралі пры нявысветленых абставінах ўсяго праз некалькі тыдняў пасля абрання, што кідала на папскі пасад вельмі злавесны водбліск.

Кропку ў гісторыі трупнага сабора паставіў Сергій III (904—911), які нарэшце авалодаў Рымам дзякуючы ўзброенай дапамогі тускуламскага каміта Тэафілакта і камерынскага маркграфа Альберыха. Сваіх папярэднікаў — папу Льва V і антыпапу Хрыстафора — ён распарадзіўся затрымаць і забіць. Сергій адмяніў рашэнні Тэадора II і Яна IX, падвергнуў Фармозу новаму ганьбаванню і загадаў выгравіраваць на надмагіллі Стэфана хвалебную эпітафію. З гэтага «бязбожнага і крыважэрнага» пантыфіка ў Рыме пачаўся не менш скандальны перыяд парнакратыі.

Літаратура

Philippe Levillain. The Papacy: an Encyclopaedia. Routledge, 2002. ISBN 0415922305.
F. Donald Logan. A History of the Church in the Middle Ages. Routledge, 2002. ISBN 0415132886.
Mann, Horace K. The Lives of the Popes in the Early Middle Ages. Vol 4. London: K.Paul, Trench, Trubner, 1910. Pp. 42-72.
Joseph Duhr, "La concile de Ravenne in 898: la réhabilitation du pape Formose, " Recherches de science religieuse 22 (1932).

Спасылкі

«Папа».Раздзел з вершаванага рамана Р. Браўнінга «Кальцо і кніга» (1868-69), прысвечаны Трупнаму сіноду.