Тры Будрысы
Тры Будрысы (польск.: Trzech Budrysów) — балада Адама Міцкевіча, якая ў жартаўлівай форме тлумачыць збліжэнне Вялікага Княства Літоўскага з Польшчай і паланізацыю літоўскай шляхты. Таксама балада адлюстроўвае жыццёвую пазіцыю паэта: не багацце, а толькі каханне прыносіць шчасце[1]. Напісаная ў канцы 1827 або пачатку 1828 і прысвечана філамату і філарэту Вінцэнту Будрэвічу. Упершыню пабачыла свет у другім томе зборніка паэзіі Міцкевіча (Пецярбург, 1829). Мае падзагаловак «Балада літоўская»[2].
Фадзей Булгарын назваў баладу «ўзорам прастаты апавядання і прыгажосці»[3].
Сюжэт
[правіць | правіць зыходнік]Дзеянне балады адбываецца на Літве XIV стагоддзя, якая развівае сваю моц дзякуючы ваенным дзеянням, якія праводзяцца на некалькіх франтах адначасова. Першая страфа п’есы знаёміць чытача з домам галоўнага героя — старога Будрыса, — які адпраўляе трох сыноў на палі бітвы. Кожны з іх павінен адправіцца ў іншы бок, каб змагацца ў войсках літоўскіх князёў: першы дапаможа Альгерду у барацьбе з рускімі, другі разам са Скіргелам (братам Ягайлы) адправіцца на «ляхаў», а трэці з Кейстутам «разграміць тэўтонаў».
Яны павінны прывезці са сваіх экспедыцый пэўную здабычу: у Расіі гэта «сабаліныя апоны і залатыя заслоны», у Прусіі — «як пяску, там бурштыну, сукны дзіўнага ткання, і там рызы ў ксяндзоў у дыяментах». Самую незвычайную здабычу павінен прывезці той, хто адправіцца на «ляхаў» — гэта будзе нявеста-полька, вартасці якіх стары Будрыс смела праслаўляе перад сынамі.
Такім чынам, трое маладых літоўцаў адпраўляюцца на вайну ў пошуках славы, прыгод і абяцанай бацькам здабычы, пазней турбуючы Будрыса сваёй доўгай адсутнасцю. Урэшце, з экспедыцыі вяртаецца першы з сыноў, прывозячы замест грошай польскую нявесту; неўзабаве пасля яго ў доме бацькі з’яўляецца другі з братоў з ідэнтычнай «здабычай». У фінале балады стары Будрыс, заўважыўшы на даляглядзе трэцяга са сваіх ваяўнічых сыноў, больш не пытаецца пра прывезеныя багацці, рыхтуючы адразу трэцяе вяселле.
Пераклады
[правіць | правіць зыходнік]На рускую мову твор пераклаў Аляксандр Пушкін (1833), на літоўскую — Людвік Адам Дзям’янавіч Юцэвіч (1837)[4] і Петрас Армінас-Трупінеліс (1892), на беларускую — Янка Купала (1913, 1940).
У культуры
[правіць | правіць зыходнік]Станіслаў Манюшка ў 1839 годзе стварыў да балады музыку[5][6]. Польскі мастак Юліуш Косак стварыў да балады дзве карціны.[7][8]
Пазней сваю карціну да балады стварыў літоўскі мастак Джэрард Багданавічус (1901—1986)[9].
Аляксандр Ходзька напісаў на матыў «Трох Будрысаў» сваю баладу «Гербы», у якой распавёў гісторыю прымірэння «Белага Арла» і «Пагоні»[10].
Уладзіслаў Сыракомля напісаў да балады Міцкевіча паэму-працяг «Trzy córki Litwina» («Тры дачкі Літвіна»)[11].
Зноскі
- ↑ „Dėl Tavęs... - Lietuvos teatro, muzikos ir kino muziejus . www.facebook.com. Праверана 10 жніўня 2023.
- ↑ 1. А. Мицкевич. «Trzech Budrysów» / А. С. Пушкин. «Будрыс и его сыновья». Собеседники на пиру [Литературоведческие работы]. lit.wikireading.ru. Праверана 10 жніўня 2023.
- ↑ «Сынъ Отечества и Северный Архивъ» (1829, т. V, с. 113—115)
- ↑ Wyjątki z nowoczesnych poetów polskich. Wilno, 1837
- ↑ Trzech Budrysów : Ballada, Moniuszko, Stanisław (1819-1872) (польск.). polona.pl. Праверана 10 жніўня 2023.
- ↑ Moniuszko Stanisław, Trzech Budrysów Ballada Na Baryton I Orkiestrę. pwm.com.pl. Праверана 10 жніўня 2023.
- ↑ Aukcja dzieła BUDRYS Z LASZKą. sztuka.agraart.pl. Праверана 10 жніўня 2023.
- ↑ Budrysowie (польск.). encyklopedia.interia.pl. Праверана 10 жніўня 2023.
- ↑ Архіўная копія(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 7 лютага 2023. Праверана 7 лютага 2023.
- ↑ Chodzka Aleksander. Poezye. Petersburg, 1829. Пераклад Кастуся Цвіркі: Філаматы і філарэты, 1998, с. 344
- ↑ Кондратовичъ, Л. Избранныя стихотворенія Людвига Кондратовича (Владислава Сырокомля) — Москва: В. М. Лавровъ и В. А. Федотовъ, 1879. — Т. 1. — 462 с. — с. 333