Усеагульная гісторыя (Палібій)

Усеагульная гісторыя
стар.-грэч.: Ιστορίαι
Аўтар	Палібій
Мова арыгінала	старажытнагрэчаская мова
Дата напісання	II стагоддзе да н.э.

«Вялікадушнасць Сцыпіёна» — адзін з сюжэтаў Палібія, які атрымаў сотні мастацкіх увасабленняў

«Усеагульная гісторыя» (Ἰστορίαι) — сачыненне Палібія на кайнэ ў сарака кнігах (уключаючы адну кнігу паказальнікаў), асноўная крыніца па гісторыі Міжземнамор'я ў эпоху пунічных войнаў, з 220 па 146 гады да н.э. Цалкам захаваліся толькі кнігі з першай па пятую, апублікаваныя не пазней за 150 год да н.э. Астатнія кнігі вядомыя ў больш-менш падрабязных пераказваннях візантыйскіх энцыклапедыстаў X стагоддзя.

Пры аднаўленні падзей апошняга паўстагоддзя Палібій, які за сваё жыццё наведаў шматлікія гарады і краіны, галоўным чынам давяраў гутаркам з іх сведкамі:

«За пачатак неабходна прыняць час, нікім не аспрэчаны і ўсім вядомы, такі, падзеі якога могуць быць зразумелымі самі па сабе, хоць можна крануць і больш далёкі час і згадаць у нешматлікіх словах пра падзеі прамежкавыя. Калі пачатак невядомы або, прынамсі, сумніўны, тады і наступны выклад не можа быць успрыняты з даверам.»

Вырашыўшы абмежавацца часамі, пра якія яшчэ захоўвалася адносна свежая памяць, Палібій пачаў сваё апавяданне з 220 года (заваяванне Іспаніі Ганібалам), плануючы давесці яго да першай бітвы пры Підне (168 год) Па меры працы над «Гісторыяй» ён вырашыў прадоўжыць апісанне на 20 гадоў, давядучы сваё апавяданне да разбурэння Карфагена ў 146 годзе. Аўтар ставіў перад сабой задачу даць зразумець чытачам, «якім чынам і пры якіх грамадскіх установах амаль увесь вядомы свет падпаў пад адзіную ўладу рымлян на працягу няпоўных 53 гадоў».

Палібій назваў сваю «Гісторыю» ўсеагульнай зыходзячы з таго, што ў перыяд яго жыцця ўсё Міжземнамор'е аб'ядналася пад рымскай гегемоніяй:

«Раней падзеі на зямлі здзяйсняліся як бы разрознена, бо кожная з іх мела сваё асобнае месца, асобныя мэты і канец. Пачынаючы ж з гэтага часу гісторыя становіцца як бы суцэльнай, падзеі Італіі і Лівіі пераплятаюцца з азіяцкімі і элінскімі, і ўсе зводзяцца да аднаго канца.»

Палібій сурова крытыкуе сваіх папярэднікаў (асабліва Філарха) за захапленне анекдотамі і перабольшанні. Яго багаты канцылярызмамі і самапаўторамі стыль нават у антычнасці ўспрымаўся як цяжкі. Ён нярэдка ўпадае ў маралізатарства і шануе гісторыю з дыдактычных меркаванняў. Дзіянісій Галікарнаскі адносіць Палібія да тых пісьменнікаў, чые сачыненні ніхто не змог дачытаць да канца. Менавіта па гэтай прычыне, верагодна, асноўная іх частка не захавалася.

Палібій першым у старажытным свеце сфармуляваў цэласную гісторыяграфічную канцэпцыю. Рухаючай сілай гісторыі ён лічыў Фартуну, або Цюхэ, якая спрыяе рымлянам за іх дабрадзейнасці і доблесць. Рука Фартуны можа праяўляцца як у выпадковым шанцаванні, так і ў мудрым прадбачанні найлепшага развіцця падзей.

Тытульны аркуш лацінскага выдання 1548 года

Сярэднявечныя кніжнікі не былі знаёмы з сачыненнем Палібія. У навуковы абарот яно было ўведзена ў эпоху Адраджэння. Каласальны ўплыў на гісторыю палітычнай думкі аказаў апісаны Палібіем кругазварот палітычных формаў. Аптымальным дзяржаўным ладам ён лічыў старажытнарымскі, які спалучаў у сабе элементы манархіі, алігархіі і дэмакратыі. У эпоху Асветніцтва паліталагічныя выкладкі Палібія былі падняты на шчыт Мантэск’ё, ад якога адпаведнае вучэнне ўспрынялі айцы-заснавальнікі ЗША.

Выданні

• У серыі «Loeb classical library» «Гісторыя» выдадзена ў 6 тамах (№ 128, 137, 138, 159, 160, 161); англійскі пераклад анлайн.
• У серыі «Collection Budé» пакуль выдадзены 8 тамоў: пераклад кніг I—IV і VII—XVI.

Спасылкі

• Інкунабула з лацінскім тэкстам Палібія (1498)