Азія

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Азія
Выява
Названа ад Азія
Этнахаронім Aziaat, ázsiai, Asian, asiatisch, Asiatique, asiatico, asiatica, asiatici, asiatiche, asiáticu, asiática, asiáticos, asiátiques, азиаты, Aziano, एशियाई і آسيوي
Часавы пояс NPT[d], Sri Lanka Standard Time[d], Philippine Standard Time[d], Магаданскі час, AMT[d], HKT[d], Indian Standard Time[d], VLAT, KST[d], JST[d], BTT[d], UTC+6, time in China[d], DAZD, YEKT, IRKT, YAKT, Час у Азербайджане, ізраільскі стандартны час[d], IRDT[d], KRAT, NST[d], WIB[d], WITA[d], ASEAN Common Time[d], WPM[d], PKT[d], Bangladesh Standard Time[d] і Singapore Standard Time[d]
Знаходзіцца ў межах геаграфічнага аб'екта Усходняе паўшар'е
Геаданыя Data:Asia Flickr.map
Найвышэйшы пункт Джамалунгма
Найніжэйшы пункт Мёртвае мора
Колькасць насельніцтва
  • 4 164 252 000 чал. (2011)
Мяжуе з Еўропа і Афрыка
Вывучаецца ў Asian studies[d] і усходазнаўства
Плошча
  • 44 614 500 км²
Выява карты
Дамен верхняга ўзроўня .asia
Геаграфія тэмы геаграфія Азіі[d]
Эканоміка тэмы эканоміка Азіі[d]
Дэмаграфія тэмы demographics of Asia[d]
Колькасць дзяцей, якія не вучацца ў школе 143 000 000[1]
Катэгорыя для знятых тут фільмаў Category:Films shot in Asia[d]
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы
Азія на карце свету

Азія — найбольшая па плошчы частка свету, разам з Еўропай утварае мацярык Еўразію. Плошча — каля 43,4 млн км². Насельніцтва — 3720 млн чал. (2001) (у Азіі пражывае найбольшая колькасць людзей).

Змяшчаецца ў асноўным ва ўсходнім паўшар’і (выключэннем з’яўляецца Чукоцкі паўвостраў), на поўнач ад экватара. Мяжу з Еўропай звычайна праводзяць па ўсходнім падножжы Уральскіх гор, Мугаджарах, рацэ Эмба, далей па Каспійскім моры, рацэ Кура, Сурамійскім перавалы, рацэ Рыёні, па Чорным і Мармуровым моры, пралівах Басфор і Дарданелы. З Афрыкай Азія злучаная Суэцкім каналам, ад Паўночнай Амерыкі яе аддзяляе вузкі Берынгаў праліў. Геаграфічныя каардынаты крайніх пунктаў гл. у раздзеле «Асноўныя звесткі».

Зялёная вобласць — Еўропа; пурпурная/шэрая — Азія; A/B/C — альтэрнатыўныя азначэнні меж

Тры дадатковыя лініі меж на карце дэманструюць альтэрнатыўныя, большай часткай негеаграфічныя, азначэнні меж:

Геапалітычная мяжа Азіі некалькі адрозніваецца ад прыроднай. Яе праводзяць па ўсходніх межах Архангельскай вобласці, рэспублікі Комі, Свярдлоўскай і Курганскай абласцей, па мяжы Расіі і Казахстана. На Каўказе геапалітычная мяжа Азіі супадае з расійска-азербайджанскай і расійска-грузінскай межамі.

Азія амываецца Паўночным Ледавітым, Індыйскім і Ціхім акіянамі, а таксама — на захадзе — унутранамацярыковымі морамі Атлантычнага акіяна (Азоўскім, Чорным, Мармуровым, Эгейскім, Міжземным). Пры гэтым маюцца шырокія вобласці ўнутранага сцёку — басейны Каспійскага і Аральскага мора, азёры Балхаш і інш. Возера Байкал якое па аб’ёме змяшчэння прэснай вады перасягае ўсе азёры свету; у Байкале засяроджанае 20 % сусветных запасаў прэснай вады (без уліку леднікоў). Мёртвае мора з’яўляецца найглыбокай у свеце тэктанічнай западзінай (-405 метраў ніжэй узроўню мардуючы). Узбярэжжа Азіі ў цэлым раздзелена адносна слаба, вылучаюцца буйныя паўастравы — Малая Азія, Аравійскі, Індастан, Карэйскі, Камчатка, Чукотка, Таймыр і інш. Каля берагоў Азіі — буйныя астравы (Вялікія Зондскія, Новасібірскія, Сахалін, Паўночная Зямля, Тайвань, Філіпінскія, Хайнань, Шры-Ланка, Японскія і інш.), якія займаюць у сукупнасці плошчу больш 2 млн км²(2).

У аснове Азіі ляжаць чатыры вялізных платформы — Аравійская, Індыйская, Кітайская і Сібірская. Да 3/4 тэрыторыі гэтай часткі свету займаюць горы і плоскагор’і. Усходняя Азія — раён актыўнага вулканізма. Азія багатая разнастайнымі карыснымі выкапнямі (асабліва — паліўна-энергетычнай сыравінай).

На тэрыторыі Азіі прадстаўленыя амаль усе тыпы клімату — ад арктычнага на крайняй поўначы да экватарыяльнага на паўднёва-усходзе. Ва Усходняй і Паўднёва-Усходняй Азіі клімат мусонны (у межах Азіі знаходзіцца самае вільготнае месца Зямлі), у той час як ва Усходняй Сібіры — рэзка кантынентальны, а на раўнінах Цэнтральнай, Сярэдняй і Заходняй Азіі — паўпустынны і пустынны. Важную ролю ў жыцці поўначы Азіі гуляе вечная мерзлата, якая пакрывае звыш 10 млн км².

На тэрыторыі Азіі да цяперашняга часу поўнасцю або часткова размешчанае 51 дзяржава. У межах Азіі — вялікая частка тэрыторыі Расійскай Федэрацыі.

Фізіка-геаграфічнае раянаванне[правіць | правіць зыходнік]

У Азіі прынята вылучаць наступныя фізіка-геаграфічныя раёны:

Насельніцтва[правіць | правіць зыходнік]

Для Азіі характэрныя вельмі высокія сярэднегадавыя тэмпы росту колькасці насельніцтва (па гэтым паказчыку Азія саступае толькі Афрыцы); у апошні час яны, аднак, некалькі знізіліся і складаюць 1,3 %. У Азіі пражывае больш за 60 % усяго чалавецтва. У сукупнасці Кітай і Індыя даюць 40 % сусветнай колькасці насельніцтва. 6 дзяржаў маюць больш за 100 млн жых. (апроч названых вышэй — Інданезія, Пакістан, Бангладэш і Японія).

У Азіі жывуць прадстаўнікі трох галоўных рас чалавецтва — мангалоіднай (кітайцы і інш.), еўрапеоіднай (народы Заходняй Азіі) і экватарыяльнай (некаторыя народы Паўднёвай і Паўднёваўсходняй Азіі). Этнічны склад насельніцтва Азіі вельмі разнастайны.

У Азіі зарадзіліся шматлікія старажытныя цывілізацыі — кітайская, індыйская, сярэднеазіяцкая, вавілонская і інш. Спрыяльныя для земляробства раёны Паўднёвай і Паўднёва-Усходняй Азіі далі пачатак шматлікім сучасным народам.

Асноўныя звесткі[правіць | правіць зыходнік]

Плошча: 43475 тыс. км² (уключаючы астравы)
Плошча астравоў: 2000 тыс. км²
Сярэдняя вышыня над узроўням мора: 960 метраў
Найбольшая вышыня над узроўням мора: 8 848 метраў (г. Эверэст)
Найменшая вышыня над узроўням мора: −405 метраў (узровень Мёртвага мора)
Самы паўночны пункт: мыс Чэлюскін
77° 43' пн. ш.
104° 18' у. д.
Самы паўднёвы пункт: мыс Піай
1° 16' пн. ш.
103° 30' у. д.
Самы заходні пункт: мыс Баба
39° 29' пн. ш.
26° 04' у. д
Самы ўсходні пункт: мыс Дзяжнёва
66° 05' пн. ш.
169° 40' з. д.

Гл. таксама[правіць | правіць зыходнік]

Зноскі