Лебяда добрага Генрыха

Лебяда добрага Генрыха
Расліна з кветкамі
Навуковая класіфікацыя
прамежныя рангі Дамен:  Эўкарыёты Царства:  Расліны Аддзел:  Кветкавыя Клас:  Двухдольныя Парадак:  Гваздзікакветныя Сямейства:  Аксамітнікавыя Падсямейства:  Лебядовыя Трыба:  Лебядовыя Род:  Лебяда Від:  Лебяда добрага Генрыха
Міжнародная навуковая назва
Chenopodium bonus-henricus L., 1753
Сістэматыка на Віківідах Выявы на Вікісховішчы NCBI   122298 GRIN   t:10184 IPNI   30117327-2 TPL   kew-2717173

Лебяда добрага Генрыха (Chenopodium bonus-henricus) — шматгадовая травяністая расліна, від роду лебяда (Chenopodium) сямейства Аксамітнікавыя (Amaranthaceae). Раней уключалася ў сямейства Chenopodiaceae. Рудэральная расліна.

Батанічнае апісанне

Батанічная ілюстрацыя з кнігі О. В. Тамэ «Flora von Deutschland, Österreich und der Schweiz», 1885

Травяністая шматсцябловая расліна вышынёй 15-60 см, пакрытая мучністым, часта клейкім, налётам. Сцёблы тоўстыя, малагалінастыя, шчыльна пакрыты лісцем.

Лісце на доўгіх хвосціках, 5-10 см у даўжыню, у ніжняй частцы расліны трохвугольна-коп'епадобнае або стрэлападобнае, у верхняй частцы — яйцападобна-ланцэтнае і ланцэтнае, суцэльнакрайняе, злёгку хвалістае.

Кветкі дробныя, дыяметрам 3-5 мм, зялёнага колеру, з пяццю пялёсткамі, утвараюць коласападобна-мяцёлчатыя суквецці.

Насенне чырванавата-зялёнае, 2-3 мм у дыяметры.

Арэал

Вобласць натуральнага распаўсюджання пакрывае ўсю Еўропу, адкуль расліна была занесена ў многія іншыя рэгіёны свету, у тым ліку ў Амерыку. У Расіі сустракаецца толькі ў лясной зоне еўрапейскай часткі, рэдкая расліна; звычайна расце на смеццевых месцах і ўздоўж дарог, часам сярод пасеваў. На Беларусі вядома з наваколля прыпыначнага пункта Слабада Смалявіцкага раёна; расце каля платоў, на засмечаных мясцінах.

Сінонімы

• Agathophytum bonus-henricus (L.) Moq.
• Agatophyton bonus-henricus (L.) E.H.L.Krause
• Anserina bonus-henricus (L.) Dumort.
• Atriplex bonus-henricus (L.) Crantz
• Blitum bonus-henricus (L.) C.A.Mey.
• Blitum perenne Bubani
• Chenopodium hastatum St.-Lag.
• Chenopodium ruderale Kit. ex Moq.
• Chenopodium ruderale St.-Lag.
• Chenopodium sagittatum Lam.
• Chenopodium spinacifolium Stokes
• Chenopodium triangulare Dulac
• Chenopodium triangularifolia Gilib.
• Orthospermum bonus-henricus (L.) Schur
• Orthosporum bonus-henricus (L.) T.Nees
• Orthosporum unctuosum Montandon

Значэнне і прымяненне

У Сярэдневяковай Еўропе расліна культывавалася як агароднінна, але была выцеснена агародным шпінатам (Spinacia oleracea), які быў завезены з Блізкага Усходу крыжакамі. З тых часоў у англійскай мове адна з назваў расліны — англ.: lincolnshire spinach (лінкальншырскі шпінат). Маладыя парасткі могуць замяніць спаржу (Asparagus officinalis). Суквецці могуць быць выкарыстаны для тушэння замест брокалі.

Расліна выкарыстоўвалася ў народнай медыцыне для лячэння скурных захворванняў, змяшчае жалеза і вітамін С і сапаніны. Лёгкі слабільны, процізапаленчы, проціглісны, антысептычны і абязбольвальны сродак.

Літаратура

• Губанов И. А., Киселёва К. В., Новиков В. С., Тихомиров В. Н. 483. Chenopodium bonus-henricus L. — Марь цельнолистная // Иллюстрированный определитель растений Средней России. В 3-х томах. — М.: Т-во науч. изд. КМК, Ин-т технолог. иссл, 2003. — Т. 2. Покрытосеменные (двудольные: раздельнолепестные). — С. 92. — ISBN 9-87317-128-9.
• Траццякоў Дз. І. Лебяда // Энцыклапедыя прыроды Беларусі. У 5-і т. Т. 3. Катэнарыя — Недайка / Рэдкал. І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ імя Петруся Броўкі, 1984. — С. 143—144. — 588 с., іл. — 10 000 экз.