Генацыд джунгараў

Генацыд джунгараў
Краіна	Джунгарскае ханства
Месцазнаходжанне	Джунгарскае ханства
Дата пачатку	1755
Дата заканчэння	1758
Колькасць загінулых	540 000 ± 100 000 чал.
Мэта	джунгары[d]

Генацыд джунгараў (кіт. трад. 準噶爾滅族, літаральна: вынішчэнне джунгарскага племені) — масавае знішчэнне айрацкага насельніцтва. Імператар Цяньлун загадаў здзейсніць генацыд з прычыны паўстання джунгараў пад кіраўніцтвам Амурсаны. Генацыд учынены маньчжурскімі военачальнікамі цынскай арміі і падтрыманы ўйгурамі, якія паўсталі супраць джунгарскага ўладарства.

Джунгарскае ханства было канфедэрацыяй некалькіх айрат-мангольскіх плямён, якія вызнавалі тыбецкі будызм. Дзяржава заснавана ў першай палове XVII стагоддзя і была апошняй вялікай качавой імперыяй у Азіі. Пасля генацыду карэннага насельніцтва Джунгарыі цынскі ўрад пачаў перасяляць туды кітайцаў-хань, хуэй, уйгураў і васьмісцяжныя войскі.

Перадгісторыя

Лідар джунгараў Амурсана

Больш за паўстагоддзя джунгары і маньчжуры перыядычна ваявалі за гегемонію ў Халсе і кантроль над Тыбетам.

Джунгары насялялі тэрыторыі ад заходняга канца Вялікай Кітайскай сцяны да сучаснага ўсходняга Казахстана і ад сучаснага паўночнага Кыргызстана да Паўднёвай Сібіры (большай часткай размешчаныя ў сучасным Сіньцзяне). Створаная імі качавая імперыя была апошняй рэальнай знешняй пагрозай Кітаю з пачатку XVII стагоддзя да сярэдзіны XVIII стагоддзя. Яны здолелі ўвесці агульнаімперскую сістэму законаў і правіл, каб пашырыць ужыванне айрацкай мовы ў рэгіёне.

У выніку некалькіх войн, якія пачаліся яшчэ ў 1680-я гады, джунгары ўрэшце былі заваяваны маньчжурскай Імперыяй Цын у канцы 1750-х гадоў. Пасля заваявання Джунгарыі, цынскі ўрад планаваў падзяліць яе на чатыры ўлусы, у кожным меў быць свой кіраўнік. Амурсана, які раней выступаў на баку маньчжураў і адчуваў сябе падманутым імперыяй Цын, скасаваў дамоўленасці і паўстаў, ён хацеў быць лідарам аб’яднанай джунгарскай нацыі. Разгневаны імператар Цяньлун выдаў загад пра знішчэнне ўсяго джунгарскага насельніцтва. Маньчжурскія сцяжныя войскі маглі ўзяць джунгарскіх жанчын і дзяцей як рабоў, астатніх джунгараў наказана было забіць.

Наён Халхі Чынгунжаў таемна дамовіўся з Амурсанам паўстаць супраць Цын у 1755 годзе. Затым Чынгунжаў пачаў антыманьчжурскае паўстанне ў Знешняй Манголіі ў 1756 годзе, але яно было задушана ў 1757 годзе. Пасля падаўлення паўстання Чынгунжаў са сваякамі быў прывезены ў Пекін і пакараны смерцю. Імператар Цяньлун загадаў васьмі маньчжурскім сцягам заваяваць джунгараў.

Палітыка вынішчэння

Імператар Цяньлун

Імператар Цяньлун даў наступныя ўказанні ў перакладзе Пітэра К. Пердзью:

«Не праяўляць міласэрнасці да ўсіх гэтых мяцежнікаў. Толькі жыцці старых і хворых могуць быць захаваныя. Нашы папярэднія вайсковыя кампаніі былі занадта мяккімі. Калі мы будзем дзейнічаць як раней і выведзем свае войскі, узнікнуць новыя праблемы. Калі мяцежнік схоплены і яго паслядоўнікі хочуць здацца ў палон, то ён павінен асабіста прыйсці ў гарнізон, упасці ў ногі камандзіру і прасіць пра капітуляцыю. Калі ж ён пасылае кагосьці замест сябе каб папрасіць капітуляцыі, гэта безумоўна выкрут. Скажыце Чынгунжаву, каб ён расправіўся з гэтымі падступнымі джунгарамі. Не верце ніводнаму іх слову».

Колькасць ахвяр дасягала каля 420 000—480 000 чалавек, што склала 70-80 % колькасці джунгараў, памерлых ад хвароб і ваенных дзеянняў, што Майкл Кларк апісвае як «поўнае знішчэнне не толькі джунгарскай дзяржавы, а джунгараў як народа». Па словах цынскага навукоўца Вэй Юаня (1794—1857), джунгарскае насельніцтва да заваявання складала каля 600 000 чалавек у 200 000 гаспадарках. Вэй Юань пісаў, што каля 40 % джунгараў загінулі ад воспы, 20 % уцяклі ў Расію ці да казахскіх плямёнаў, а 30 % забіты маньчжурскімі сцяжнымі войскамі. На некалькі тысяч лі не засталося юрт, акрамя тых, што здаліся. Паводле рускіх крыніц, усе мужчыны, жанчыны і дзеці джунгараў былі забіты маньчжурскімі войскамі. Прайшлі гады пакуль колькасць насельніцтва Джунгарыі аднавілася.

Імператар Цяньлун адхіліў ранейшыя ідэі, што толькі ханьцы могуць быць падданымі Кітая і толькі землі ханьцаў могуць лічыцца часткай Кітая, замест гэтага ён прапанаваў лічыць Кітай шматнацыянальнай дзяржавай. Гэтая ідэя сведчыць не пра разуменне Кітая Цынскай дынастыяй, а пра разуменне яго ранейшымі дынастыямі Хань, Тан, Сун і Мін. Міграцыя ханьцаў у Сіньцзян дазволена імператарам Цяньлунам, які таксама даў кітайскія назвы гарадам замест мангольскіх. Канфуцыянскія назвы былі дадзены імператарам гарадам і паселішчам Сіньцзяна, напрыклад «Дзіхуа» для Урумчы у 1760 годз.

Імператар Цяньлун апісваў сваё заваяванне Сіньцзяна ў афіцыйных тэкстах як рэстаўрацыю і аднаўленне дасягненняў Хань і Тан у рэгіёне. Урад імперыі Цын апраўдваў сваё заваяванне, сцвярджаючы, што межы эпохі Хань і Тан аднаўляюцца, і атаясняў веліч і ўладу Хань і Тан з Цын.

Літаратура

• Andreyev, Alexandre (2003). Soviet Russia and Tibet: The Debarcle of Secret Diplomacy, 1918-1930s. Vol. 4 of Brill's Tibetan Studies Library (illustrated ed.). BRILL. ISBN 9004129529. Праверана 24 April 2014.
• Andreyev, Alexandre (2014). The Myth of the Masters Revived: The Occult Lives of Nikolai and Elena Roerich. BRILL. ISBN 978-9004270435. Праверана 24 April 2014.
• Baabar, Bat-Ėrdėniĭn (1999). Kaplonski, Christopher (рэд.). Twentieth Century Mongolia. Vol. 1 (illustrated ed.). White Horse Press. ISBN 1874267405. Праверана 24 April 2014.
• Baabar, Bat-Ėrdėniĭn (1999). Kaplonski, Christopher (рэд.). History of Mongolia (illustrated, reprint ed.). Monsudar Pub. ISBN 9992900385. Праверана 24 April 2014.
• Clarke, Michael Edmund (2004). In the Eye of Power: China and Xinjiang from the Qing Conquest to the 'New Great Game' for Central Asia, 1759–2004 (PDF) (Thesis). Brisbane, Queensland: Dept. of International Business & Asian Studies, Griffith University. Архівавана з арыгінала (PDF) 2008-04-10.
• Crowe, David M. (2014). War Crimes, Genocide, and Justice: A Global History. Palgrave Macmillan. ISBN 978-1137037015. Праверана 22 April 2014.
• Dunnell, Ruth W.; Elliott, Mark C.; Foret, Philippe; Millward, James A. (2004). New Qing Imperial History: The Making of Inner Asian Empire at Qing Chengde. Routledge. ISBN 1134362226. Праверана 10 March 2014.
• Dupree, Louis; Naby, Eden (1994). Black, Cyril E. (рэд.). The Modernization of Inner Asia. Contributor Elizabeth Endicott-West (reprint ed.). M.E. Sharpe. ISBN 0873327799. Праверана 24 April 2014.
• Elliott, Mark C. (2001). The Manchu Way: The Eight Banners and Ethnic Identity in Late Imperial China (illustrated, reprint ed.). Stanford University Press. ISBN 0804746842. Праверана 10 March 2014.
• Kim, Kwangmin (2008). Saintly Brokers: Uyghur Muslims, Trade, and the Making of Qing Central Asia, 1696--1814. University of California, Berkeley. ISBN 978-1109101263. Архівавана з арыгінала 4 снежня 2016. Праверана 10 March 2014.
• Lattimore, Owen (1950). Pivot of Asia; Sinkiang and the inner Asian frontiers of China and Russia. Little, Brown.
• Lattimore, Owen; Nachukdorji, Sh (1955). Nationalism and Revolution in Mongolia. Brill Archive. Праверана 24 April 2014.
• Levene, Mark (2008). "Empires, Native Peoples, and Genocides". In Moses, A. Dirk (рэд.). Empire, Colony, Genocide: Conquest, Occupation, and Subaltern Resistance in World History. Oxford and New York: Berghahn. pp. 183–204. ISBN 978-1-84545-452-4. Праверана 22 April 2014.
• Liu, Tao Tao; Faure, David (1996). Unity and Diversity: Local Cultures and Identities in China. Hong Kong University Press. ISBN 9622094023. Праверана 10 March 2014.
• Lorge, Peter (2006). War, Politics and Society in Early Modern China, 900–1795. Routledge. ISBN 1134372868. Праверана 22 April 2014.
• Marks, Robert B. (2011). China: Its Environment and History. Rowman & Littlefield Publishers. ISBN 978-1442212770. Праверана 10 March 2014.
• Lyu 呂, Zhengli 正理 (2010). 另眼看歷史（上）：一部有關中、日、韓、台灣及周邊世界的多角互動歷史. Vol. 1 of 另眼看歷史: 一部有關中、日、韓、台灣及周邊世界的多角互動歷史 (illustrated ed.). 遠流出版. ISBN 978-9573266648. Праверана 22 April 2014.
• Millward, James A. (2007). Eurasian Crossroads: A History of Xinjiang (illustrated ed.). Columbia University Press. ISBN 978-0231139243. Праверана 22 April 2014.
• Morozova, Irina Y. (2009). Socialist Revolutions in Asia: The Social History of Mongolia in the 20th Century. Routledge. ISBN 978-1135784379. Праверана 24 April 2014.
• Nan, Susan Allen; Mampilly, Zachariah Cherian; Bartoli, Andrea, рэд-ры (2011). Peacemaking: From Practice to Theory [2 volumes]: From Practice to Theory. ABC-CLIO. ISBN 978-0313375774. Праверана 22 April 2014.
• Nan, Susan Allen; Mampilly, Zachariah Cherian; Bartoli, Andrea, рэд-ры (2011). Peacemaking: From Practice to Theory. Vol. 1. ABC-CLIO. ISBN 978-0313375767. Праверана 22 April 2014.
• Palmer, James (2011). The Bloody White Baron: The Extraordinary Story of the Russian Nobleman Who Became the Last Khan of Mongolia (reprint ed.). Basic Books. ISBN 978-0465022076. Праверана 22 April 2014.{{cite book}}: Папярэджанні CS1: url-status (спасылка)
• Paine, S. C. M. (1996). Imperial Rivals: China, Russia, and Their Disputed Frontier (illustrated ed.). M.E. Sharpe. ISBN 1563247240. Праверана 24 April 2014.
• Pegg, Carole (2001). Mongolian Music, Dance, & Oral Narrative: Performing Diverse Identities. Vol. 1 (illustrated ed.). University of Washington Press. ISBN 0295980303. Праверана 24 April 2014.
• Perdue, Peter C. (2005). China Marches West: The Qing Conquest of Central Eurasia (illustrated ed.). Harvard University Press. ISBN 067401684X. Праверана 22 April 2014.
• Perdue, Peter C. (2009). China Marches West: The Qing Conquest of Central Eurasia (reprint ed.). Harvard University Press. ISBN 978-0674042025. Праверана 22 April 2014.
• Powers, John; Templeman, David (2012). Historical Dictionary of Tibet (illustrated ed.). Scarecrow Press. ISBN 978-0810879843. Праверана 22 April 2014.
• Roberts, John A. G. (2011). A History of China (revised ed.). Palgrave Macmillan. ISBN 978-0230344112. Архівавана з арыгінала 29 красавіка 2016. Праверана 22 April 2014.
• Sanders, Alan J. K. (2010). Historical Dictionary of Mongolia. Vol. 74 of Historical Dictionaries of Asia, Oceania, and the Middle East (3rd, illustrated ed.). Scarecrow Press. ISBN 978-0810874527. Праверана 24 April 2014.
• Shelton, Dinah C. (2005). Shelton, Dinah (рэд.). Encyclopedia of genocide and crimes against humanity. Vol. 3 (illustrated ed.). Macmillan Reference. ISBN 0028658507. Праверана 22 April 2014.
• Sinor, Denis, рэд. (1990). Aspects of Altaic Civilization III: Proceedings of the Thirtieth Meeting of the Permanent International Altaistic Conference, Indiana University, Bloomington, Indiana, June 19-25, 1987. Vol. 3 of Aspects of Altaic civilization / 145 of Indiana University Uralic and Altaic series, Indiana University Bloomington. Contributor Indiana University, Bloomington. Research Institute for Inner Asian Studies. Psychology Press. ISBN 0700703802. Праверана 24 April 2014.
• Starr, S. Frederick, рэд. (2004). Xinjiang: China's Muslim Borderland (illustrated ed.). M.E. Sharpe. ISBN 0765613182. Праверана 10 March 2014.
• Tamm, Eric (2013). The Horse that Leaps Through Clouds: A Tale of Espionage, the Silk Road, and the Rise of Modern China. Counterpoint. ISBN 978-1582438764. Архівавана з арыгінала 1 жніўня 2020. Праверана 10 March 2014.
• Theobald, Ulrich (2013). War Finance and Logistics in Late Imperial China: A Study of the Second Jinchuan Campaign (1771–1776). BRILL. ISBN 978-9004255678. Праверана 22 April 2014.
• Tyler, Christian (2004). Wild West China: The Taming of Xinjiang (illustrated, reprint ed.). Rutgers University Press. ISBN 0813535336. Праверана 10 March 2014.
• Universität Bonn. Ostasiatisches Seminar (1982). Asiatische Forschungen, Volumes 73-75. O. Harrassowitz. ISBN 344702237X. Праверана 24 April 2014.
• Westad, Odd Arne (2012). Restless Empire: China and the World Since 1750 (illustrated ed.). Basic Books. ISBN 978-0465029365. Праверана 22 April 2014.
• Zhao, Gang (January 2006). "Reinventing China Imperial Qing Ideology and the Rise of Modern Chinese National Identity in the Early Twentieth Century" (PDF). Modern China. 32 (1). Sage Publications: 3–30. doi:10.1177/0097700405282349. JSTOR 20062627. S2CID 144587815. Архівавана з арыгінала 2014-03-25. Праверана 2014-04-17.
• Znamenski, Andrei (2011). Red Shambhala: Magic, Prophecy, and Geopolitics in the Heart of Asi a (illustrated ed.). Quest Books. ISBN 978-0835608916. Праверана 24 April 2014.
• The Mongolia Society Bulletin: A Publication of the Mongolia Society. Vol. 9. Contributor Mongolia Society. The Society. 1970. Праверана 24 April 2014.{{cite book}}: Папярэджанні CS1: іншае (спасылка)
• Mongolia Society Bulletin, Volumes 9-12. Mongolia Society. 1970. Праверана 24 April 2014.