Двін
Двін, Вастан Двін (арм.: Դվին; араб. دبيل (Дабіль), перс.: دوين (Двін), стар.-грэч.: Δούβιος або стар.-грэч.: Τίβιον) — буйны рамесна-гандлёвы горад, сталіца старажытнай Арменіі і галоўны горад аднайменнай вобласці (Вастан Двно або Вастан Хаёц) у правінцыі Айрарат.
Гістарычны нарыс
[правіць | правіць зыходнік]Пабудаваны царом Вялікай Арменіі Хасровам II у 335 г. Назва паходзіць з сярэдне-персідскага і азначае «ўзгорак»[1][2]. З IV стагоддзя тут знаходзілася рэзідэнцыя армянскіх цароў дынастыі Аршакідаў. Пасля ліквідацыі Армянскага царства ў 428 годзе стаў рэзідэнцыяй персідскіх, а з 702 года — арабскіх кіраўнікоў вобласці Армінія (араб. ارمينيّة), якая ўключала ў свой склад, апроч армянскіх земляў, таксама і Картлі, Аран і Баб аль-Абваб (Дэрбент). Зрабіўшыся сталіцай дзяржавы, Двін неўзабаве стаў адным з найбольшых гарадоў Азіі і па багацці свайму супернічаў са многімі гарадамі тагачаснага свету. Але дабрабыт яго працягваўся нядоўга. Першы ўдар нанеслі яму арабы. Па Себеосу і Яну Драсханакертцы, узяцце Двіна адбылося пры Канстанце II (641—668) і каталікосу Езрэ (628—640). Нягледзячы на тое, што Двін з тых часоў трохі раз пераходзіў з рук у рукі, ён у пачатку IX стагоддзя быў яшчэ ў квітнеючым стане. Да ўціскаў ад заваёўнікаў далучыліся частыя землятрусы, і горад з пачатку Х стагоддзі стаў хіліцца да заняпаду. Арабскія гісторыкі і географы таксама захавалі важныя дадзеныя пра гісторыю горада дадзенай эпохі.
Арабскі аўтар X стагоддзя ал-Істахры паведамляе, што ў «вобласці горада Дабіля: вакол яго гавораць па-армянску». Пра горад таксама даецца наступная звестка:
Дабіль сталіца Арменіі і ў ім Санбат, сын Ашута. Горад увесь час знаходзіўся ў руках шляхетных хрысціянаў, а хрысціяне складаюць вялікую частку насельнікаў Арменіі, яна ж «царства Арман».
Пра насельніцтва Двіна піша таксама іншы знакаміты арабскі аўтар X стагоддзя — Ібн Хаўкаль:
для многіх груп насельніцтва ва ўскраінах Арменіі і прылеглых краін існуюць іншыя мовы <чым персідская і арабская>, як армянская — для жыхароў Дабіля і вобласці яго, а жыхары Бёрда'а гавораць па-аранску[3]
Яшчэ адзін арабскі географ таго ж перыяду Аль-Мукадасі паведамляе: «Дабіль - значны горад; у ім непрыступная крэпасць і вялікія багацці… Пры ўсіх яго вартасцях пераважаюць у ім хрысціяне; зараз ужо зменшылася яго насельніцтва, і крэпасць яго разбурылася»
Нароўні з армянамі тут жылі і персы і яўрэі. Дагавор, заключаны паміж арабскім палкаводцам Хабібам ібн Масламай і Двінам, абвяшчаў:
У імя Алаха міласцівага і літасцівага! Дана гэта грамата Хабібам ібн Масламай хрысціянам горада Дабіла, яго чараўнікам і юдэям, якія як прысутнічаюць, так і адсутным, у тым, што я гарантую вам /недатыкальнасць/ вашых асоб і маёмасці, вашых цэркваў і храмаў і сцен вашага горада. Вы знаходзіцеся ў бяспецы, і мы абавязваемся прытрымлівацца дамове з вамі датуль, пакуль і вы самі яму вынікаеце і ўносіце харадж і джызью, у чым парукай Алах, найбольш надзейны даручальнік![4]
Каля 951 года прадстаўнік курдскай дынастыі Шададзідаў, Мухамад ібн Шадад, зацвердзіўся ў Двіне, у старажытным армянскім горадзе[5]. Але Мусафірыдам, якія валодалі горадам да гэтага, удалося адваяваць яго. Пазней Шададзіды зноў аднаўляюць сваё кіраванне ў Двіне[6].
У 992 годзе патрыяршы прастол Армянскай апостальскай царквы быў перанесены з Двіна ў Ані. Падчас другога землятрусу, у 893 годзе, у ім загінулі каля 70 тыс. жыхароў.
У 1064 Арменію заваявалі сельджукі. Грузінскі цар Георгій III у 1161—1162 гадах і, другасна, у 1173 годзе ненадоўга адваёўваў у іх горад. У 1201—1203 гадах, у часы кіравання грузінскай царыцы Тамары, Двін ізноў быў далучаны да Грузіі.
У 1236 годзе горад быў канчаткова разбураны манголамі.
Сістэматычныя раскопы Дзвіна вядуцца з 1937 і далі вялікі матэрыял, што характарызуе культуру Арменіі V—XIII стагоддзяў. У крэпасці адкрыты разваліны палацаў кіраўнікоў Арменіі, пабудаваных пасля землятрусу 893 года (пад імі разваліны палацавых збудаванняў IV—IX стагоддзяў), жылыя хаты службовых асоб і ганчарныя майстэрні X—XIII стагоддзяў. У цэнтры гарады — рэшткі сабора, перабудаванага ў VII стагоддзі з базылікальнага паганскага храма III стагоддзя, палац каталікоса (V стагоддзе), базылікальная царква (VI стагоддзе), будынак вялікай караван-адрыны (VI стагоддзе) і іншае.
Двін ляжаў на поўнач ад ранейшай сталіцы — Арташата, на берагах ракі Мецамор, у 35 км да поўдня ад сучаснага Ерэвана.
- widths="190px"
-
Двухмятровы крыж з руін Двіна -
Руіны Двіна -
Сёлы Двін і Верын Двін
Зноскі
- ↑ James R.Russell. Zoroastrianism in Armenia. — Harvard University, 1987. — P. 26.
- ↑ Encyclopaedia Iranica.
- ↑ Караулов Н.А. Сведения арабских писателей X и XI веков по Р. Хр. о Кавказе, Армении и Адербейджане. Архівавана 28 мая 2013.
- ↑ Юзбашян. Армянские государства эпохи Багратидов и Византия IX-XI вв.. — М.: Наука, 1988.
- ↑ V. Minorsky. Studies in Caucasian History. — Cambridge University Press, 1953. — P. 104.:Арыгінальны тэкст (англ.)
The development of the Armenian towns Dvin and Ani, which played such an important role in the history of the Shaddadids, was conditioned by the direction of the important and commercial roads under the caliphs.
- ↑ Босворт К.Э. Мусульманские династии. — М.: Наука, 1971.
Літаратура
[правіць | правіць зыходнік]- Арутюнян В. «Архитектурные памятники Двина». «Известия Академии наук Армянской ССР». 1947, № 8.
Спасылкі
[правіць | правіць зыходнік]- Карта, аўтар Роберт Х’юсен
- «Двин столица Армении, между Европой и Азией» выставка в Римском музее
Слоўнікі і энцыклапедыі | |
|---|---|
| Нарматыўны кантроль |
