Ноч 4 жніўня 1789 года

Барэльеф, прысвечаны ночы 4 жніўня, на п’едэстале Статуі Рэспублікі ў Парыжы

Ноч 4 жніўня 1789 года (фр.: la nuit du 4 août 1789), таксама вядомая як «ноч цудаў» — знамянальны момант Вялікай Французскай рэвалюцыі: падчас пасяджэння, якое праводзілася ў гэтую ноч, Устаноўчы сход Францыі паклаў канец феадальнаму ладу, адмяніўшы прывілеі двух кіруючых саслоўяў, духавенства і дваранства.

Гістарычная абстаноўка

Летам 1789 года сяляне, не бачачы з боку Нацыянальнага сходу задавальнення скарг, выяўленых у наказах, паднялі ў розных месцах паўстанне, падпальвалі замкі, знішчалі феадальныя дакументы. Сход, які да таго часу займаўся выключна пытаннямі палітычных пераўтварэнняў, устрывожыўся весткамі з правінцый і вырашыўся прыступіць да адмены феадалізму: дваране і духавенства бачылі, што трэба ахвяраваць адной часткай правоў, каб захаваць за сабой іншую.

Прапановы і дэкрэты

Устаноўчы сход 4 жніўня 1789 г. (Музей французскай рэвалюцыі).

Некаторыя дваране, выхаваныя на ідэях XVIII стагоддзя і якія ў ліку першых перайшлі 25 чэрвеня на бок трэцяга саслоўя (віконт дэ Наайль, герцаг д’Эгільён, герцаг дэ Ларашфуко, граф дэ Ламет і інш.), дамовіліся паміж сабой узяць на сябе ініцыятыву перавароту.

Наайль прапанаваў узвесці ў закон роўнасць у падатках, знішчэнне цяжкіх для народа прывілеяў, выкуп феадальных павіннасцяў, бязвыплатную адмену паншчыны і г. д. Такую ж прапанову ўнёс і д’Эгільён, распаўсюджваючы, аднак, выкуп і на апошнюю катэгорыю феадальных правоў. За імі на трыбуну ўзыходзілі адны за іншымі дэпутаты ад дваранства, духавенства і гарадоў, адмаўляючыся ад саслоўных, карпаратыўных і правінцыйных прывілеяў, сваіх і чужых. Усе прапановы сустракаліся громам апладысментаў, многія плакалі ад замілавання і захаплення; сакратары ледзь паспявалі запісваць тое, што прапаноўвалася і гаварылася.

Агульныя прынцыпы, сфармуляваныя ў дэкрэтах 4-11 жніўня, не ўяўлялі нічога новага параўнальна з патрабаваннямі, заяўленымі ў наказах трэцяга саслоўя, а збольшага і двух першых саслоўяў:

• наказы дваран патрабавалі знішчэння рэшткаў прыгону, якія захаваліся пераважна на царкоўных землях, і адмены дзесяціны;
• наказы духавенства — знішчэння права палявання і патрыманіяльнага суда;
• наказы трэцяга саслоўя ў вялізнай большасці выказваліся і за тое, і за іншае, паўстаючы, разам з тым, супраць падатковых выключэнняў.

Таму ў рашэннях 4 жніўня варта бачыць не столькі велікадушны парыў, колькі непазбежны крок, выкліканы ўсім папярэднім ходам падзей. Дэкрэты 4 жніўня сустрэлі супрацьдзеянне з боку караля, які пад уплывам прыдворнай партыі доўга не згаджаўся «абабраць сваё духавенства і сваё дваранства».

Гл. таксама

• Феадальнае заканадаўства (1789—1793)

Літаратура

• Ночь 4 августа 1789 года // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.
• Ковалевский М. М. Глава III. Ликвидация средневекового сословного и имущественного строя. Падение сеньериального права и местных привилегий. Переворот в собственности и секуляризация церковных земель. // Происхождение современной демократии. — М.: Издание К. Т. Солдатёнкова, Товарищество Типографии А. И. Мамонтова, 1895—1897. — Т. II. Народная монархия. Разбор социального и политического законодательства конституанты.