Алена Іванаўна Сцяпаніў

Алена Іванаўна Сцяпаніў
Імя пры нараджэнні	укр.: Олена Іванівна Степанів
Род дзейнасці	гісторык, ваенны, грамадская дзяячка, эканаміст, географ, афіцэр, настаўніца
Дата нараджэння	7 снежня 1892(1892-12-07)
Месца нараджэння	Вышніўчык (Пэрэмышлянскі раён), Каралеўства Галіцыі і Ладамерыі, Аўстра-Венгрыя
Дата смерці	11 ліпеня 1963(1963-07-11) (70 гадоў)
Месца смерці	Львоў, УССР, СССР
Месца пахавання	Лычакаўскія могілкі
Грамадзянства	Аўстра-Венгрыя  Заходне-Украінская Народная Рэспубліка  Украінская Народная Рэспубліка  Польская Рэспубліка  СССР
Муж	Roman Daszkewycz[d]
Дзеці	Яраслаў Раманавіч Дашкевіч[d]
Месца працы	Львоўскі нацыянальны ўніверсітэт імя Івана Франко
Альма-матар	Венскі ўніверсітэт
Член у	Пласт
Бітвы/войны	Першая сусветная вайна
Узнагароды і прэміі
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Алена Іванаўна Сцяпаніў (укр.: Олена Іванівна Степанів; нар.7 снежня 1892, Вішніўчык, Перамышлянскі павет, Аўстра-Венгрыя — 11 ліпеня 1963, Львоў, УССР) — украінскі гісторык, выкладчыца геаграфіі, грамадская і ваенная дзяячка; першая ў свеце жанчына, афіцыйна залічаная на ваенную службу ў званні афіцэра; чатар Украінскай Галіцкай Арміі. Вязень савецкіх лагераў.

Біяграфія

Галоўны Савет Студэнцкага Саюза 1912 год. 1-ы шэраг з лева: Дар’я Бялінская-Наўроцкая, Васіль Касарэнка-Касарэвіч, А. Паўлусевіч, Восіп Кагут, М. Жыла, Марыя Цвердахлеб, Яўген Канавалец; 2-і шэраг: Сцяпан Індышэўскі, нераспазнаны, Іван Бабін, Юрый Палянскі, В. Кацецкі, Алена Сцяпаніў, Раман Дашкевіч, Пётр Дзідушкаў, Юльян Ахрымавіч.

Нарадзілася ў сям’і святара УГКЦ Івана Сцяпаніва і яго жонкі Марыі-Мінадоры. Была трэцім, самым малодшым, дзіцем. Бацька Алены быў добрым пастырам, ініцыяваў стварэнне чытальні грамадства «Асвета» у вёсцы. Брат Ананій Сцяпанаў.

З 1910 года вучылася ў Львове ў жаночай настаўніцкай семінарыі Украінскага педагагічнага Таварыства. Была членам Арганізацыі «Пласт».

У 1912 годзе паступіла ў Львоўскі ўніверсітэт на філасофскі факультэт, штудзіравала гісторыю і геаграфію. У студэнцкія гады прымала актыўны ўдзел у дзейнасці Таварыства «Сокал» (узначаліла яго першую жаночую чату ў Львове). На адным са студэнцкіх сходаў Сцяпаніў пазнаёмілася з Раманам Дашкевічам (будучы палкоўнік арміі УНР). Ужо планавалі вяселле, калі пачалася Першая сусветная вайна. Раман пайшоў на фронт, а Алена, разам з аднадумцамі, арганізавала медсёстрынскае аддзяленне і пайшла ў войска. Заклікала жанчын актыўна ўдзельнічаць у грамадскім, палітычным і ваенным жыцці. З тых часоў уступае ў шэрагі арганізацыі «Сечавыя стральцы −2». У 1920 годзе выйшла замуж за Рамана Дашкевіча.

У 1919—1921 гадах вучылася ў Венскім універсітэце, абараніла доктарскую дысертацыю.

З 1922 года выкладала гісторыю і геаграфію ў Львоўскай гімназіі-васілянак і Львоўскім тайным украінскім універсітэце.

З 1945 да арышту 1949 года працавала на пасадзе дацэнта Львоўскага ўніверсітэта.

20 снежня 1949 года арыштаваная і адпраўлена ў мардоўскія лагеры.

У 1956 годзе звольненая па стане здароўя, вярнулася ў Львоў, некалькі тыдняў жыла ў блізкай сваячкі — Арысі Лежагубскай. Пазней у прыватным доме на вул. Казацкай, 11-А (…ёсць дзве пастановы пра ўтварэнне ў ім мемарыяльнага музея Алены Сцяпаніў), дзе і пражыла да канца жыцця.

Маці Яраслава Дашкевіча.

Пахавана на 64 полі Лычакаўскіх могілак у Львове.

Баявы шлях

Алена Сцяпаніў была актыўнай удзельніцай сечава-стралковага руху, сузаснавальнікам таварыства «Сечевые Стральцы — ІІ», правадніцай жаночай пары.

У 1914 годзе ўвайшла ў склад Камітэта Аб’яднаных стралковых таварыстваў (г. Львоў), выехала на фронт як камандзірка жаночай чаты Украінскіх сечавых стральцоў.

Удзельніца Карпацкай ваеннай кампаніі. Удзельнічала ў бітве пад Камарныкамі. Вызначылася адвагай у баі за гару макіўку (красавік-май 1915 года), пасля стала харунжай.

29 мая 1915 года падчас бою пад Лысовычамі на Балэхіўшчыне трапіла ў рускі палон. У 1915—1917 гадах была палоннай у Ташкенце.

У Красавіку 1917 года вярнулася на Галічыну.

Належала да арганізатараў Лістападаўскага паўстання 1918 год, прымала актыўны ўдзел у польска-ўкраінскай вайне (1918—1919) (чатар Украінскай Галіцкай Арміі).

Працавала на пасадзе рэферэнткі прэсы ў дзяржаўным сакратарыяце замежных спраў ЗУНР прэсавай рэферэнткі Міністэрства замежных спраў УНР у Камянцы-Падольскім.

У 1919 годзе з дыпламатычнай дэлегацыяй адбыла ў Вену.

Узнагароды

• Медаль За адвагу (10 лістапада 1914) — адна з вышэйшых ваенных узнагарод імперыі Габсбургаў
• Вайсковы крыж Карла (1917) — ваенны медаль часоў Першай сусветнай вайны

Навуковая праца

1919—1921 гадах вучылася ў Венскім універсітэце, абараніла доктарскую дысертацыю на нямецкай мове «Размеркаванне і развіццё грамадства ў Старой Русі да паловы XIII ст.», пасля чаго вярнулася ў Львоў.

З 1922 года выкладала гісторыю і геаграфію ў Львоўскай гімназіі сясцёр-васілянак і Львоўскім тайным украінскім універсітэце. Член Навуковага таварыства імя Шаўчэнкі (ініцыявала стварэнне яго геаграфічнай камісіі), таварыства «Родная школа», рэферэнтка пры Рэвізійным Саюзе ўкраінскіх кааператываў; супрацоўнічала з «Пластам» і УВА.

З 1939 года працавала ва ўстановах АН УССР. З 1945 па 1949 год — на пасадзе дацэнткі Львоўскага ўніверсітэта.

Пасля заканчэння Другой сусветнай вайны працавала старэйшай навуковай супрацоўніцай і загадчыцай сектарам эканомікі Львоўскага аддзела Інстытута эканомікі АН УССР, навуковай супрацоўніцай натуральнага музея АН УССР (1948—1949 гады).

Творы і працы

Аўтар каля 75 прац, у тым ліку ўспамінаў «Напярэдадні вялікіх падзей. Уласныя перажыванні і думкі 1912—1914», «Напярэдадні вялікіх падзей» (1943), даведніка «Кааператывы здароўя» (1930), манаграфіі «Сучасны Львоў» (1943), «Працоўныя рэзервы Львоўшчыны» (1949) і да таго падобнае.

Ушанаванне памяці

Партрэт Алены Сцяпанів.

У гонар Алены Сцяпаніў названая Львоўская ўкраінская гуманітарная гімназія з паглыбленым вывучэннем ўкраіназнаўства і англійскай мовы, размешчаная на аднайменнай вуліцы.

1 лістапада 2003 года на фасадзе дома былой гімназіі сясцёр Васілянак, цяпер вядомай як Львоўская лінгвістычная гімназія, дзе ў 1921—1935 гады Алена Сцяпаніў-Дашкевіч выкладала гісторыю і геаграфію, урачыста адкрыта мемарыяльную таблічку Алене Сцяпаніў аўтарства скульптара Яраслава Скакуна. Пасля адкрыцця ў актавай зале навучальнай установы адбылася прэзентацыя кнігі А. Шаблія і А. Вісьтак «Алена Сцяпаніў».

7 снежня 2012 года, у дзень 120-годдзя ад нараджэння, жанчыны Прыкарпацця ініцыявалі ўстаноўку ў Івана-Франкоўску помніка першай жанчыне-афіцэру ўкраінскіх Сечавых Стральцоў Алене Сцяпаніў-Дашкевіч.

20 снежня 2012 года ў дворыку геаграфічнага факультэта ЛНУ імя І.Франка ў Львове ўрачыста адкрылі і асвяцілі мемарыяльную табліцу Алене Сцяпаніў.

У яе гонар названы вуліцы ў гарадах:

• Кіеве
• Львове
• Стрые
• Балэхіве
• Надвірным
• Слаўскэ

«Узнагароду імя Алены Сцяпаніў» з 2015 года ўручае гарадскі галава Львова. Узнагарода прадугледжана для жанчын, самаадданая працай якіх ўнесла значны ўклад у развіццё адукацыі, навукі, культуры і грамадскай сферы Львова. Выраблена ўзнагарода па праекце мастака Івана Турэцкага.

Літаратура

• Лазарович М. Легіон Українських Січових Стрільців. — Тернопіль: Збруч, 2002.
• Лазарович М. Степанів Олена Іванівна // Західно-Українська Народна Республіка 1918—1923. Енциклопедія. Т. 3: П — С. Івано-Франківськ: Манускрипт-Львів, 2020. С. 495—497. ISBN 978-966-2067-65-1
• Науменко К. Є. Степанів-Дашкевич Олена // 846 // Енциклопедія історії України : у 10 т. / редкол.: В. А. Смолій (голова) та ін. ; Інститут історії України НАН України. — К.: «Наукова думка», 2012. — Т. 9 : Прил — С.— С. 846. — ISBN 978-966-00-1290-5. (укр.)
• Степанів Олена // Енциклопедія українознавства. У 10-х томах. / Головний редактор Володимир Кубійович. — Париж, Нью-Йорк: «Молоде життя»-«НТШ»; 1954—1989, 1993—2000.
• Енциклопедія українознавства для школярів і студентів. — Донецьк: Сталкер, 2000. — 496 с.
• Ірена Книш. Життя й легенда Олени Степанів.
• Анна Кос. Героїня україни. — Львів: Галицька Видавнича Спілка, 2005.

Спасылкі

• Шендеровський В. Легендарна Степанівна з галицького ґрона — Олена Степанів / Василь Шендеровський. Нехай не гасне світ науки. Книга перша. — Опубліковано: 10.08.2016.
• Архів Львівського національного університету імені Івана Франка(недаступная спасылка)
• Жінки в Легіоні Українських Січових Стрільців
• Українці в світі Архівавана 3 жніўня 2021.
• Степанівна: перша українка-офіцер в російському полоні Архівавана 15 мая 2019. // День від 2016-03-15. Україна Incognita
• Степанів О. Сучасний Львів / д-р Олена Степанів. — Краків ; Львів: Укр. вид-во, 1943. — 168 с.: іл.