Каралеўства Галіцыі і Ладамерыі
| каронная зямля | |||||
| Каралеўства Галіцыі і Ладамерыі | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| ням.: Königreich Galizien und Lodomerien; польск.: Królestwo Galicji i Lodomerii; укр.: Королівство Галичини та Володимирії | |||||
|
|||||
 Тэрытарыяльныя змены каралеўства ў 1772—1918 гадах |
|||||
|
1772 — 1918
|
|||||
| Сталіца | Лемберг | ||||
| Мова(ы) | нямецкая, польская, украінская, русінская | ||||
| Афіцыйная мова | нямецкая, польская і украінская мова | ||||
| Рэлігія | Рымска-каталіцкая царква, Украінская грэкакаталіцкая царква | ||||
| Форма кіравання | манархія | ||||
| Дынастыя | Габсбургі | ||||
| кароль Галіцыі і Ладамерыі | |||||
| • (1772—1790) | Марыя Тэрэзія (1772—1780) і Іосіф II (1780—1790) | ||||
| • (1790—1792) | Леапольд II | ||||
| • (1792—1835) | Франц II | ||||
| • (1835—1848) | Фердынанд I (Аўстрыйскі) | ||||
| • (1848—1916) | Франц Іосіф I | ||||
| • (1916—1918) | Карл I Аўстрыйскі | ||||
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |||||
.svg)
Каралеўства Галіцыі і Ладамерыі з Вялікім княствам Кракаўскім, княствамі Асвенціма і Затора (лац.: Regnum Galiciae et Lodomeriae, ням.: Königreich Galizien und Lodomerien mit dem Großherzogtum Krakau und den Herzogtümern Auschwitz und Zator; польск.: Królestwo Galicji i Lodomerii wraz z Wielkim Księstwem Krakowskim i Księstwem Oświęcimia i Zatoru; укр.: Королівство Галичини та Володимирії з Великим князіством Краківським і князівствами Освенцима і Затору), скарочана Галіцыя — каронная зямля на ўсходзе Габсбургскай манархіі (пазней Аўстрыйскай імперыі, Аўстра-Венгрыі з 1867 года), са сталіцай у Львове, утвораная пасля падзелу Рэчы Паспалітай ў 1772 годзе. Складалася з Чырвонай Русі, Падолля і Малой Польшчы. Была пераважна населена палякамі, украінцамі і яўрэямі. Яна была падзелена на Усходнюю Галіцыю са сталіцай у Львове (хаця Львоў таксама быў сталіцай усёй Галіцыі) і Заходнюю Галіцыю са сталіцай у Кракаве.
Гісторыя[правіць | правіць зыходнік]
Упершыню назва Галіцыя ўжыта венгерскім каралём Андрашам II, які пасля смерці ў 1205 годзе галіцкага князя Рамана Мсціславіча прэтэндаваў на сталец Галіцка-Валынскай Русі і быў каранаваны як «Божай літасцю кароль, Венгрыі, Далмацыі, Харватыі, Рыма, Галіцыі і Ладамерыі» (лац.: Dei gratia, Hungariae, Dalmatiae Croatiae, Romae, Seruiae, Galliciae, Lodomeriaeque rex). Манархі з дынастыі Раманавічаў таксама выкарыстоўвалі ў сваіх тытулах гэтая назва. Нашчадкі Данілы Раманавіча мелі тытул «Rex Russiae» (часцей «Regis Rusie») і «duces totius terrae Russiae, Galicie et Ladimirie» («кароль Русі» і «князь усёй зямлі рускай, галіцкай і ўладзімірскай».
У старажытнарускай Галіцка-Валынскай дзяржаве пасля згасання мужчынскай лініі роду кіруючай дынастыі Раманавічаў, быў закліканы на прастол унук караля Русі Юрыя I Львовіча Баляслаў-Юрый Тройдзенавіч, сын Марыі Юр’еўны і Тройдзеня І Пяста. Пасля яго смерці ў 1340 годзе пачаліся войны за галіцка-валынскую спадчыну, у выніку якіх Галіцкая зямля ўвайшла ў склад Польскага каралеўства Казіміра Вялікага з дынастыі Пястаў, а Валынь засталася за Гедзімінавічамі. Яшчэ ў канцы XIII стагоддзя як пасаг за дачкой Льва Данілавіча ўладанні ў Закарпацці адышлі да венгерскай кароны. Венгерскі і потым кароль польскі Людовік I Вялікі ўключыў Галіцкую зямлю ў склад Венгрыі на 1372—1387 гг., але яго дачка Ядвіга, каралева Польшчы, уключыла Галіцкае каралеўства ў склад каралеўства Польскага ў 1387 г. У 1434 годзе з Галіцка-Валынскага земляў кароль Уладзіслаў III Варненчык утварыў ваяводствы і затым Галічына нароўні з Валынню ўвайшла ў склад Рэчы Паспалітай у якасці польскіх каронных земляў. Пасля падзелаў Рэчы Паспалітай у 1772 годзе Рускае, частка Кракаўскага i Белзскага ваяводствы ўвайшлі ў склад Свяшчэннай Рымскай імперыі, потым Аўстрыйскай імперыі і затым Аўстра-Венгрыі як ўсходняя частка каралеўства Галіцыі і Ладамерыі. У 1775 годзе да яго, як Чарнавіцкая акруга, адышла і Букавіна, гістарычна румынская (малдаўская) вобласць, анексаваная Расійскай імперыяй у Турцыі і затым саступленая ёю Аўстрыйскай імперыі. У каралеўстве ўвесь час ішла палітычная барацьба паміж палякамі і ўкраінцамі.
Пасля трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай у 1795 годзе Кракаў адышоў да Аўстрыі (Галіцыя), але ў 1809 годзе быў уключаны ў склад Герцагства Варшаўскага. У 1815 годзе Кракаў і наваколлі былі абвешчаны вольным горадам (Вольны горад Кракаў). Паражэнне Кракаўскага паўстання ў 1846 годзе прывяло да паўторнага ўключэння Кракава і ўсёй тэрыторыі Вольнага горада Кракава ў аўстрыйскую Галіцыю.
У Львове да пачатку XX стагоддзя колькасць палякаў была ўтрая больш за колькасць украінцаў; горад лічыўся адной з польскіх культурных сталіц. Палякі пераважалі ва Усходняй Галіцыі сярод гарадскога насельніцтва і эліты (асабліва землеўладальніцкай), што падтрымлівала іх уяўленне аб Галіцыі як пра цалкам польскую зямлю. Усяго паводле даных перапісу 1910 года, ва Усходняй Галіцыі з 5 300 000 жыхароў польскую мову назвалі роднай 39,8 %, украінскую — 58,9 %; зрэшты, гэту статыстыку падазраюць у неаб’ектыўнасці, бо чыноўнікі, якія праводзілі перапіс, былі галоўным чынам этнічныя палякі. Акрамя таго, у польскамоўнае насельніцтва ўваходзяць таксама этнічныя яўрэі[1]. У Заходняй Галіцыі палякі складалі каля 90 % насельніцтва, яўрэі — менш за 10 %.
Пасля распаду Аўстра-Венгрыі на тэрыторыі Галіцыі кароткі час існавалі Руская народная рэспубліка лемкаў, Заходне-Украінская народная рэспубліка і Галіцыйская Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка, аднак па выніках савецка-польскай і ўкраінска-польскай войнаў уся тэрыторыя каралеўства ўвайшла ў склад Другой Рэчы Паспалітай.
Адміністрацыйны падзел Галіцыі і Ладамерыі[правіць | правіць зыходнік]
Пасля першага падзелу Рэчы Паспалітай частка Польшчы ўвайшла ў склад новастворанай аўстрыйскай правінцыі — Каралеўства Галіцыі і Ладамерыі. Сталіцу правінцыі планавалася зрабіць у Ярославе (горадзе, размешчаным у цэнтры каралеўства), разглядалася таксама кандыдатура Пшэмысля, аднак урэшце ўлады спыніліся на Львове, як на самым вялікім горадзе правінцыі[2].
Спачатку ў 1774 годзе тэрыторыя каралеўства была падзелена на 6 цыркулаў: белзскі, чарвонарускі, кракаўскі, люблінскі, падольскі і сандамірскі. Тыя адпаведна былі падзелены на 59 дыстрыктаў. У 1777 годзе колькасць раёнаў было паменшана да 19, а ў 1782 годзе адміністрацыйны падзел быў рэарганізавана, і каралеўства стала дзяліцца на 19 цыркулаў.
Канчатковыя межы правінцыі былі ўсталяваны на Венскім кангрэсе, а каронным краем яна стала з 1850 года.
-
Сцяг Галіцыі да 1849 гады -
Сцяг Галіцыі ў 1849-1890 гады -
Сцяг Галіцыі ў 1890-1918 гады
.png)
.svg)
Зноскі
- ↑ Piotr Eberhardt. Ethnic groups and population changes in twentieth-century Central-Eastern Europe: history, data, analysis. — M.E. Sharpe, 2003. P. 92-93. — ISBN 978-07-65606-65-5.
- ↑ M. Wieliczko, 500 zagadek o Rzeszowie i Ziemi Rzeszowskiej, Warszawa 1973; F. Persowski, Przemyśl pod rządami austriackimi 1772—1918, w: Tysiąc lat Przemyśla. Zarys historyczny, Kraków 1974.
Літаратура[правіць | правіць зыходнік]
- Paul Robert Magocsi, Galicia: A Historical Survey and Bibliographic Guide. — Toronto: University of Toronto Press, 1983. Concentrates on the historical, or Eastern Galicia. (англ.)
- Andrei S. Markovits and Frank E. Sysyn, eds., Nationbuilding and the Politics of Nationalism: Essays on Austrian Galicia. — Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 1982.
- Christopher Hann and Paul Robert Magocsi, eds., Galicia: A Multicultured Land. — Toronto: University of Toronto Press, 2005. (англ.)
- Taylor, A.J.P., The Habsburg Monarchy 1809—1918, 1941 (discusses Habsburg policy toward ethnic minorities).
- Alison Fleig Frank, Oil Empire: Visions of Prosperity in Austrian Galicia. — Cambridge, MA: Harvard University Press, 2005.
- Drdacki, Moritz knight by Ostrow, the glad patents Galziens a contribution to customer of the Unterthanswesens. — Printed with J.P.Sollinger, Vienna, 1838, reprint 1990, Scherer publishing house, Berlin, ISBN 3-89433-024-4
- Kratter, F. Letters over itzigen condition of Galicia a contribution to the Staatistik and knowledge of human nature, publishing house G. Ph. of usurer, Leipzig 1786, reprint 1990, Scherer publishing house, Berlin, ISBN 3-89433-001-5
- Mueller, Sepp, from the settlement to the resettlement, Wiss. contribution to history and regional studies of east Central Europe, hrsg. v. Joh. Gottfr. Herder Joh.-Gottfr.-Herder-Institut Marburg, NR. 54 Rohrer, Josef, remarks on a journey of the Turkish Graenze over the Bukowina by east and west Galicia, Schlesien and Maehren to Vienna, publishing house Anton Pichler, Vienna 1804, reprint 1989, Scherer publishing house, Berlin, ISBN 3-89433-010-4
- Statistic Central Commission (Hrsg.), local repertory of the Kingdom of Galicia and Lodomerien with the Herzogthume Krakau, publishing house Carl Gerolds son, Vienna 1874, Reprint 1989, Scherer publishing house, Berlin, ISBN 3-89433-015-5
- Stupnicki, Hipolit, the Kingdom of Galicia and Lodomerien sammt the Grossherzogthume Krakau and the Herzogthume Bukowina in geographical-historical-statistic relationship, printed with Peter Piller, Lemberg 1853, Reprint 1989, Scherer publishing house Berlin, ISBN 3-89433-016-3
- Traunpaur, Alfons Heinrich Chevalier d’Orphanie, Dreyssig of letters over Galicia or observations of a unpartheyischen man, Vienna 1787, Reprint 1990, Scherer publishing house Berlin, ISBN 3-89433-013-9
- Flag of Galicia