Кілім

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Хатаміс Кілім (дэталь), Цэнтральная Анатолія, пачатак XIX стагоддзя
Дыяграма тэхнікі пляцення з разрэзам кіліма, якая паказвае, як уточныя ніткі кожнага колеру адмотваюцца ад мяжы колеру, пакідаючы шчыліну
Фрагмент турэцкага кіліма, які ілюструе выкарыстанне некалькіх матываў

Кілім[1] — тканы гладкі дыван ручной працы. Аснова любога дывана таксама называецца кілімам.

Гісторыя[правіць | правіць зыходнік]

Кілім бярэ свой пачатак у Старажытнай Персіі (цяперашні Іран). Вядома, што менавіта на тэрыторыі гэтай дзяржавы прыблізна 2500 гадоў таму быў вытканы першы ўсходні дыван "ў перакладзе з персідскай «гілім» або турэцкага «кілім» — «груба зробленая коўдра»). Самы старажытны выраб, які захаваўся да нашых дзён, быў створаны майстрамі каля 2000 гадоў таму. Знойдзены ён быў рускім археолагам С. Рудэнкам  (руск.) (бел. у 1949 годзе падчас археалагічных раскопак у Сібіры і прадстаўляў сабой ваўнянае палатно з выявай дзікіх жывёл. У сапраўдны момант гэты твор майстроў дыванаткацтва старажытнасці захоўваецца ў Эрмітажы. Пазней кілімы атрымалі шырокае распаўсюджанне і ўжыліся ў побыт у краінах Еўропы (вытворчасць распаўсюджана ў Польшчы, Балгарыі). На тэрыторыі краін былога СССР найбольш вядомыя малдаўскія і ўкраінскія, туркменскія і ўзбекскія кілімы.

Паколькі спрадвеку ткаліся кілімы ў народзе і ў асноўным для ўласных патрэб, арнамент кілімаў пераклікаюцца з побытам, традыцыямі, жыццём і веравызнаннем простага народа.

Шырока распаўсюджанымі з’яўляюцца кілімы з воўны, напрыклад у Вялікай савецкай энцыклапедыі кілім пазначаны менавіта як ваўняны бязворсавы двухбаковы дыван ручной працы. Але сустракаюцца кілімы і з бавоўны, з далікатнага шоўку (персідскія) альбо з даданнем шоўку, і наадварот, з грубай пянькі  (руск.) (бел. і ільняной ніткі. З развіццём тэхналогій сталі выкарыстоўваць сінтэтычныя матэрыялы акрыл, нейлон, віскозу.

Кілімы ва Усходняй Еўропе[правіць | правіць зыходнік]

На ўсходнеславянскіх землях клімы вядомыя з XVII стагоддзя, атрымалі асаблівае распаўсюджанне ў XVIII—XIX стагоддзях. Вопісы маёмасці XVI—XVII стагоддзяў сведчаць, што беларуская шляхта Слонімскага і Мінскага паветаў мела ў сваёй уласнасці турэцкія і персідскія кілімы[2]. У вопісах XVII стагоддзя сустракаюцца ўказанні на дываны «літоўскія», «літоўскай справы»[3], што сведчыць пра існаванне на тэрыторыі Вялікага Княства Літоўскага ўласнай вытворчасці кілімаў, якія вывозіліся на экспарт[4]. Даныя мытных кніг XVII стагоддзя па гандлю гарадоў Магілёва і Оршы з Курскам у Расіі кажуць пра тое, што беларускія гандляры ў перыяд 1641—1642 гадоў увезлі і прадалі ў Курску адзін «кілім турскі» і «10 кілімаў перскіх», якія, гледзячы па іх назвах, былі імпартаваным таварам. Таксама 37 «кілімаў» і два «паўдываны», якія, хутчэй за ўсё, прадукцыяй мясцовай вытворчасці[5].

Асноўнымі цэнтрамі ўласнай вытворчасці кілімаў былі беларускія (Гродзенскі, Слонімскі, Нясвіжскі, Ашмянскі паветы), заходнеўкраінскія, у меншай ступені ўсходнепольскія тэрыторыі. Ткалі ў хатніх умовах, у рамесніцкіх майстэрнях, на магнацкіх і шляхецкіх дварах, фальварках, на мануфактурах, у прыватнасці на Карэліцкай, Слонімскай, Нясвіжскай, Слуцкай, на Каралеўскіх мануфактурах у Гродне[1].

У XVII — пачатку XIX стагоддзя мелі розныя назвы ў залежнасці ад характару выкарыстання: «гуня», «гунька», «дэрка», «коўдра», «коц», «дыван». Мелі рознае кампазіцыйнае вырашэнне: у гарызантальныя палосы, у клетку, з рапортнай пабудовай па тыпу каберцаў. На некаторых выяўлялі буеты кветак, вазоны, кошыкі з кветкамі, пейзажныя і сюжэтныя матывы, падобна як у шпалерах[1].

Сучасная тэхналогія[правіць | правіць зыходнік]

Са старажытных часоў тэхналогія вырабу практычна не змянілася. Ткуць кілімы на вертыкальных і гарызантальных станках. Вертыкальныя станкі ўяўляюць сабой драўляныя рамы з нацягнутымі ніткамі асновы, такія станкі дазваляюць майстрам ўручную, вельмі гнутка працаваць з лініямі і колерам малюнка, таму на рамах часцей ткуць жывапісныя кілімы з раслінным арнаментам і кветкавымі ўзорамі (на такіх жа станках ткалі французскія шпалеры, мільфлёры і габелены). Гарызантальныя механічныя і паўмеханічныя станкі больш зручныя для вырабу кілімаў з геаметрычным арнаментам.

Кілімы служаць упрыгажэннем інтэр’еру, падлогавымі і насценнымі пакрыццямі, ствараюць атмасферу хатняга цяпла і камфорту, з кілімаў шыюць мяшкі і сумкі, фрагменты кілімаў упрыгожваюць верхнюю вопратку і нават жаночыя аксэсуары і біжутэрыю.

Уплыў кілімаў на беларускае ткацтва[правіць | правіць зыходнік]

Імпарт і ўласная вытворчасць кілімаў, несумненна, аказалі ўплыў на фарміраванне мастацкай традыцыі рагачоўскіх, брагінскіх, лоеўскіх ручнікоў. Пытанне засваення беларускім народным тэкстылем кілімовых узораў і закладнога ткацтва неабходна разглядаць у шырокім гістарычным і сацыяльна-культурным кантэксце[6]. Можна казаць пра тое, што беларускае і ўкраінскае народнае ткацтва творча перапрацавала мастацка-тэхналагічныя традыцыі кілімаў усходняй і мясцовай вытворчасці. З выкарыстаннем закладной тэхнікі і характэрных для кілімаў прыёмаў пабудовы арнаменту і матываў, народныя ткачы стварылі арыгінальны тып дэкаратыўнага прадмету сакральнага прызначэння, звязанага з хрысціянскай традыцыяй, — завеска, кілімавы ручнік для ўпрыгажэння абразоў. Паліхрамія, уласцівая ўсходнім кілімам, у ручніках была заменена традыцыйнай трыядай чырвонага, белага і чорнага колераў, якая ў народнай культуры мела сакральна-сімвалічнае значэнне[7].

Зноскі

  1. ↑ а б в Лазука, Барыс Андрэевіч. Слуцкія паясы і еўрапейскі тэкстыль XVIII стагоддзя. Малы лексікон / Б. А. Лазука; [фота: Б. А. Лазука, М. П. Мельнікаў]. ― Мінск : Беларусь, 2015. — 170, [2] с. : каляр. іл., партр. ; 30 см. Фактычная дата выхаду ў свет ― 2014. ― Бібліяграфія: с. 170―171.
  2. ↑ Бабкова, В. У. …І цуды, і страхі: эсэ па гісторыі штодзённасці Вялікага Княства Літоўскага XVI—XVII стагоддзяў / Вольга Бабкова. — Мінск: І. П. Логвінаў, 20210. — 152 с. — (Галерея «Б»). с. 106
  3. ↑ Щербаківський, Д. М. Український килим (попередні студії) / Д. М. Щербаківський. — Зб. 1: Репринт. перевид. 1927 р. — Київ: Фенікс, 2007. — С. 127—157. с. 137—138.
  4. ↑ Лобачевская, Ольга Александровна. Белорусский народный текстиль : художественные основы, взаимосвязи, новации / О. А. Лобачевская. ― Минск : Беларуская навука, 2013. — 527 с. : ил., цв. ил. ; 26 см. Библиография: с. 492―515 (610 назв.). С. 217.
  5. ↑ Раздорский, А. И. Материалы курских таможенных книг о торговле с белорусскими городами (1640-е гг.) // Белорус. сб.: статьи и материалы по истории и культуре Белоруссии. — Вып. 1. / Рос. нац. библиотека, Санкт-Петерб. Ассоциация белорусистов, Санкт-Петербург, 1998.
  6. ↑ Лобачевская, Ольга Александровна. Белорусский народный текстиль : художественные основы, взаимосвязи, новации / О. А. Лобачевская. ― Минск : Беларуская навука, 2013. — 527 с. : ил., цв. ил. ; 26 см. Библиография: с. 492―515 (610 назв.). С. 217
  7. ↑ Лобачевская, Ольга Александровна. Белорусский народный текстиль : художественные основы, взаимосвязи, новации / О. А. Лобачевская. ― Минск : Беларуская навука, 2013. — 527 с. : ил., цв. ил. ; 26 см. Библиография: с. 492―515 (610 назв.). С. 219

Літаратура[правіць | правіць зыходнік]

  • Килим // Большая российская энциклопедия. Том 13. — М., 2009.
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Кілім&oldid=4509585"