Эль-Мірадор

Зарослая Піраміда тыгра ў Эль-Мірадоры

Эль-Мірадор (ісп.: El Mirador) — найбуйнейшая метраполія культуры мая дакласічнага перыяду. Яго руіны знаходзяцца ў дэпартаменце Петэн на поўначы Гватэмалы, каля гватэмальска-мексіканскай мяжы.

Эль-Мірадор размешчаны ў 13 км на паўночны захад ад Накбэ. Ён быў знойдзены ў 1926 г. У 1962 г. Ян Грэм абследаваў руіны і на падставе папярэдняга аналізу керамікі аднёс яго да дакласічнага перыяду. Пачынаючы з 1978 года на гарадзішчы працавалі тры розныя праекты амерыканскіх навуковых арганізацый. З 1990 г. раскопкі аднавіліся пад кіраўніцтвам Р. Хансена.

Гісторыя

Першыя сляды пражывання чалавека на тэрыторыі Эль-Мірадора адносяцца да этапу Мамом (600—300 гг. да н. э.). У гэты перыяд былі ўзведзены першыя пабудовы ў Заходняй групе, а таксама пачалося фарміраванне Цэнтральнага акропаля, які служыў пасля царскай рэзідэнцыяй і палітыка-адміністрацыйным ядром горада.

Эль-Мірадор (арыгінальнае назва — Каналь (?)) быў сталіцай царства Каналь (?). У позні дакласічны перыяд цывілізацыі мая гэты горад быў, безумоўна, самым вялікім гарадзішчам ва ўсім Петэне. Як і Накбэ, ён складаўся з двух груп, злучаных сакбэ.

У цэлым планіроўка Эль-Мірадора вызначаецца трыма пірамідальнымі комплексамі (Тыгрэ, Монас і Данта), размешчанымі ў вяршынях прамавугольнага трохвугольніка, і Цэнтральным акропалем. Будаўніцтва ў Эль-Мірадоры пачалося на рубяжы IV—III стст. да н. э. Асаблівы маштаб будаўніцтва тут набывае каля 150 г. да н. э. з узвядзеннем комплексу Тыгрэ. Пазней (каля 100 г. да н. э.) будуецца комплекс Монас на поўдзень ад Тыгрэ, які таксама змяшчаў піраміду з храмавай «трыядай». Прыкладна ў гэты ж час узнікае Заходні акропаль — палітыка-адміністрацыйнае сэрца Эль-Мірадора. Усходняя група пачынае будавацца пазней, чым Тыгрэ і Монас.

Найбольшы росквіт Эль-Мірадора прыпадае на канец II ст. да н. э. — II ст. н. э. Пабудовы гэтага часу з'яўляюцца самымі вялікімі помнікамі манументальнай архітэктуры старажытных мая за ўсю іх гісторыю. Напрыклад, галоўная піраміда Тыгрэ ўзвышалася на 55 м і займала 19600 м². Аб'ём канструкцыі складаў каля 380000 м³, што ў шэсць разоў больш, чым Храм I ў Тыкалі.

К 200—250 гадам н. э. Эль-Мірадор, гэтак жа як і Накбэ, губляе сваё значэнне: скарачаецца манументальнае будаўніцтва, горад пусцее, хоць, мабыць, і не быў закінуты канчаткова. Прычыны гэтай з'явы не ясныя да гэтага часу, але магчыма, што немалую ролю ў гэтым адыгралі маладыя сапернікі — Тыкаль і Уашактун на поўдні, Калакмуль на поўначы.

Апісанне

Самым гіганцкім збудаваннем Эль-Мірадора з'яўляецца комплекс Данта, які займае ўсю Усходнюю групу. Ён быў пабудаваны паверх натуральнага ўзгорка, што дазволіла старажытным архітэктарам стварыць ансамбль з тэрас, пірамід і храмаў. Дантэ ўздымаецца над навакольнай мясцовасцю на 72 м, а яго агульны аб'ём — каля 2 млн м³. Піраміды можна назіраць нават з Калакмуля, па іншы бок мяжы Гватэмалы і Мексікі (40 км на поўнач). Радыевугляроднае датаванне (каля 180 г. н. э.), мабыць, адлюстроўвае апошні этап выкарыстання комплексу Данта. Яго структура паказвае, што ён узнік не ў адзін момант, а прайшоў некалькі будаўнічых стадый.

Заходні акропаль уяўляў сабой складаны ансамбль з некалькіх пірамід і доўгіх «палацавых» пабудоў на 8-метровай платформе-падмурку памерамі 300 на 150 м. На плошчы акропаля былі знойдзены рэшткі стэл.

Уся Заходняя група, былое рытуальна-адміністрацыйнае ядро Эль-Мірадора, была ўмацавана. З поўначы і захаду схілы ўзвышша, на якім яна размяшчалася, былі эскарпаваны, а з поўдня і ўсходу сэрца горада было абаронена грандыёзнай сістэмай каменна-земляных умацаванняў. Першую лінію складала сцяна агульнай даўжынёй 1270 м, 20 м шырынёй і ад 4 да 6 м вышынёй. З унутранага боку меўся парапет і размяшчаліся доўгія прамавугольныя пабудовы, якія, магчыма, служылі сховішчамі. Магчыма, па версе сцяны ішоў частакол. Роў 5—6 м шырынёй і 2,5 м глыбінёй, выкапаны ўздоўж сцяны, з'яўляўся другой лініяй умацаванняў. На скрыжаванні з сакбэ, якая вядзе да Усходняй групы, быў пабудаваны спецыяльны праход. У гэтым месцы дарога звужаецца і пераходзіць у пад'ём, а затым у спуск па нахільнай плоскасці. Агульны аб'ём земляных работ пры стварэнні гэтай абарончай сістэмы перавысіў 100000 м³. Дакласічныя ўмацаванні мая, выкананыя ў такіх памерах, невядомыя.

У цяперашні час у Эль-Мірадоры маецца дзве вялікія піраміды, 55-метровая «Эль-Тыгрэ» і 72-метровая «Ла-Данта», на вяршыні апошняй знаходзіцца храм. У Эль-Мірадоры знойдзена мноства выяў птушкападобнага бажаства Вукуб-Какіш.

У 2009 г. у Эль-Мірадоры быў знойдзены фрыз эпохі мая вышынёй 3 метры і даўжынёй 4 метры, які датуецца прыкладна 300 г. да н. э., і такім чынам, з'яўляецца найстарэйшым з вядомых фрызаў культуры мая. Фрыз выкананы з вапняка і ляпніны і адлюстроўвае Ішбаланке і Хунапу ў час купання ў рацэ.

Правіцелі Каналя (Эль-Мірадора), царства Каналь

Дынастыя Кан

• «Skyraiser» (396 да н. э. — ?)
• Тах-Чам-Кініч (Tah Ch'am? Kinich)
• Чаналь-Чак-Чапат (Chanal Chak Chapa't) (? — 322)
• Чак-Кім/Бак (Chak? Kim/Bak) (322—296)
• Чак-[…] (Chak […]) (296 — раней за 266)
• Ча-Кім/Бак (Ch'a Kim/Bak) (281—234)
• […]-А-Шы ([…] A Xi) (234—194)
• Чак-Кай (Chak? Kay) (194—176)
• Ахкаб-Охль-Балам/Хіш (Ahk'ab Ohl Bahlam/Hix) (176 — ?)
• Юкном-Чэн (Yuhknoom Ch'een) (? — 172)
• Кааб-Кан-Ка-Ва (K'ab? Ka'an Ka Kan Wa) (172—163)
• Юком-[…]-Как/Буц (Yukom […] K'ak/Butz') (163—156)
• Юкном-Йічак-Как/Буц (Yuhknoom Yich'aak K'ahk'/Butz') (156—149)
• Юком-Эк-Ці-Кан-На (Yukom-Ek'-Ti-Ka'an-Na) (149—108)
• Тахом-Укаб-Как/Буц (Tahom U'kab K'ak/Butz') (108 — 78)
• Как/Буц-[…]-«Casper» (K'ak/Butz' […] «Casper») (78 — 33)
• У-[…]-Кан-Ла (U […] Ka'an La) (33 до н. э. — 7 н. э.)
• Юком-[…]-Кан-На (Yukom […] Ka'an-Na) (7 — 16)
• У-[…] (U […], «Scroll Serpent») (16 — ?)

Спасылкі

• Эль-Мирадор Архівавана 15 кастрычніка 2016. // «МесоАмерика.ru» (руск.)
• Videoclip des ZDF über El Mirador
• Mirador Basin — Foundation for Anthropological Research and Enviromental Studies
• Схема паселішча