Франчэска Сфорца

Франчэска Сфорца
Франчэска Сфорца
	італ.: Francesco Sforza
	; Партрэт Франчэска Сфорцы (каля 1460) Баніфацыа Бемба. Сфорца настаяў на тым, каб пазіраваць у сваёй старой падношанай паходнай шапцы. Пінакатэка Брэра, Мілан
	1447 — 1466
Папярэднік	Амбразіянская рэспубліка
Пераемнік	Галеаца Марыя Сфорца
Нараджэнне	23 ліпеня 1401; Сан-Мініята
Смерць	8 сакавіка 1466 (64 гады); Мілан
Месца пахавання	Міланскі сабор;
Род	Сфорца
Бацька	Муцыа Атэндала па мянушцы «Сфорца»
Маці	Лючыя ды Тарсана
Жонка	Б'янка Марыя Вісконці
Дзеці	сыны:; Галеаца Марыя; Філіпа Марыя; Сфорца Марыя; Ладавіка Марыя; Асканіа Марыя; Атавіяна Марыя; дочкі:; Іпаліта Марыя; Лізавета Марыя
Веравызнанне	каталіцтва
Дзейнасць	кандацьер
Званне	генерал
Узнагароды
	Медыяфайлы на Вікісховішчы

Дагледжаная версія гэтай старонкі, зацверджаная 6 красавіка 2019, была заснавана на гэтай версіі.

Франчэска Сфорца (італ.: Francesco Sforza; 23 ліпеня 1401, Сан-Мініята - 8 сакавіка 1466, Мілан) — заснавальнік міланскай галіны дынастыі Сфорца, кандацьер. Брат Алесандра Сфорца, які ўдзельнічаў у яго паходах.

Біяграфія

Пачатак жыцця

Франчэска Сфорцы нарадзіўся ў тасканскім горадзе Сан-Міньята, быў адным з сямі незаконнанароджаных сыноў кандацьера Муцыа Сфорцы і Лючыі да Тарсана. Дзяцінства правёў у Трыкарыка, што ў сучаснай правінцыі Базіліката, у маркізаце, які ў 1412 годзе неапалітанскі кароль Уладзіслаў аддаў яму ў валоданне. У 1418 годзе ён ажаніўся з Палісенай Руфа, дваранцы з Калабрыі.

Кандацьер

З 1419 года Франчэска Сфорца ваяваў разам з бацькам, заслужыўшы славу тым, што мог голымі рукамі згінаць металічныя брускі. Пазней ён праявіў сябе як прафесійны тактык і вельмі здольны лідар на полі бою. Пасля смерці бацькі ў 1424 годзе ён па чарзе служыў у неапалітанскай арміі, у Рымскага Папы Марціна V, у міланскага герцага Філіпа Марыя Вісконці. Пасля поспехаў военачальнік трапіў няласку і быў сасланы ў замак Мартары, дзе фактычна стаў вязнем, але вярнуў сабе былое становішча пасля ўдалага паходу супраць Лукі.

У 1431 годзе Франчэска Сфорца пакінуў войска Папскай дзяржавы і павёў армію Мілана супраць Венецыі, у тым жа годзе ён заручыўся з Біянкай Марыяй, дачкой міланскага герцага. Аднак Філіпа Марыя ніколі не давяраў Сфорцу, таму што вернасць наймітаў залежала ад платы: у 1433—1435 гадах Сфорца ваяваў супраць Папскай дзяржавы на баку Міланскага герцагства, але, заваяваўшы Анкону ў Марке, ён перайшоў у іншы лагер, атрымаўшы тытул падэсты горада з рук Папы Рымскага Яўгенія IV. У 1436—1439 гадах Сфорца ваяваў напераменку за Фларэнцыю і Венецыю.

У 1440 годзе феадальныя ўладанні Сфорцаў у Неапалітанскім каралеўстве былі акупаваны каралём Альфонсам I. Той быў вымушаны прымірыцца з Філіпа Вісконці, каб вярнуць свае землі. 25 кастрычніка 1441 года ў Крэмоне ён нарэшце ажаніўся з Біянкай Марыяй. На наступны год, аб'яднаўшыся з Рэнэ Анжуйскім, прэтэндэнтам на неапалітанскі трон, ён выступіў у Паўднёвую Італію. Пасля няўдач у неапалітанскім паходзе Сфорца з дапамогай Сіджызмонда Пандольфа Малатэсты, які быў жанаты на яго дачцэ Палісене, і венецыянцаў разбіў войскі кандацьера Нікало Пічыніна, які заняў уладанні Сфорцаў у Раманьі і Марке, і вярнуўся ў Мілан.

Затым Сфорцу прыйшлося ваяваць спачатку з Франчэска, прыёмным сынам Нікало Пічыніна, над якім ён атрымаў перамогу ў бітве пры Мантольма ў 1444 годзе, а затым супраць саюза Вісконці, Яўгенія IV і Сіджызмонда Малатэста, які нібыта забіў Палісену, дачку Сфорцы. З гэтага супрацьстаяння кандацьер ізноў выйшаў пераможцам, ізноў не без дапамогі венецыянцаў. У абмен на скасаванне саюза з Венецыяй Франчэска Сфорца атрымаў званне галоўнакамандуючага (capitano generale) войскамі Міланскага герцагства.

Герцаг Міланскі

Пасля смерці герцага Вісконці ў 1447 годзе, які не пакінуў спадчыннікаў мужчынскага пола, у Мілане ўспыхнуў канфлікт, мэтай аднаго з бакоў якога было аднаўленне Амбразіянскай рэспублікі. Сфорца стаў сеньёрам некалькіх гарадоў герцагства, уключаючы Павію і Лодзі, і перайшоў да плана заваявання эфемернай рэспублікі ў саюзе з Вільгельмам VIII Манферацкім і Венецыяй. Пасля некалькіх галодных гадоў у 1450 годзе ў Мілане ўспыхнуў бунт, і сенат горада вырашыў перадаць герцагства Сфорцу. Упершыню свецкая ўстанова ўручала такі высокі тытул. У той час як італьянскія дзяржавы паступова прызналі ў асобе Франчэска Сфорцы законнага герцага міланскага, фармальнага падаравання ад імператара Свяшчэннай Рымскай імперыі Сфорца так і не атрымаў. Толькі ў 1494 годзе імператар Максіміліян I зрабіў уладальнікам Міланскага герцагства сына Франчэска Ладавіка.

У час умелага і стрыманага кіравання Сфорцы Мілан і герцагства былі мадэрнізаваны, створана эфектыўная сістэма збору падаткаў, якая прынесла ўраду велізарныя даходы. Яго двор стаў адным з цэнтраў культуры Адраджэння, герцаг быў папулярны сярод міланцаў. У Мілане пры ім быў заснаваны Вялікі Шпіталь (Ospedale Maggiore), рэстаўраваны Палацца дэль Арэнга (Palazzo dell'Arengo) і праведзены канал (Naviglio d'Adda), які злучае горад з ракой Ада.

Апошнія гады

У часы кіравання Франчэска Сфорцы ў Мілане на чале Фларэнцыі фактычна стаяў Козіма Медычы. Паміж двума гэтымі кіраўнікамі завязалася сяброўства. Пасля гэта прывяло да заключэння Ладзійскага міру і стварэння Італьянскай Лігі — шматпалярнага абароннага саюза найбуйнейшых італьянскіх дзяржаў, які атрымаў поспех у стабілізацыі палітычнага становішча ў Італіі. Пасля заключэння міру Сфорца адмовіўся ад часткі сваіх заваяванняў ва ўсходняй Ламбардыі на карысць сваіх кандацьераў Барталамеа Калеоні, Людовіка Ганзага і пасля 1451 года — Раберта Сансеверына. З прычыны таго, што кароль Неапаля Альфонса I таксама падпісаў пагадненне аб уступленні ў саюз, Сфорца перастаў падтрымліваць прэтэндэнтаў на Неапалітанскі прастол з Анжуйскай галіны. Тады ж Сфорца паставіў сабе мэтай скарыць адно з уладанняў Анжуйскай галіны — Геную. І яму гэта ўдалося: у 1461 у горадзе паднялося паўстанне, новым дожам быў выбраны Спінета Кампафрэгоза, стаўленік Сфорцы. Сфорца акупаваў Геную і Савону да 1464 года.

Сфорца быў адным з першых еўрапейскіх кіраўнікоў, чыя знешняя палітыка грунтавалася на прынцыпе балансу сіл, і першым уласна італьянскім кіраўніком, які праводзіў наступальную палітыку, каб супрацьстаяць дзяржавам па-за Апенінскім паўвостравам, які прадстаўлялі пагрозу (напрыклад, Францыі). Шмат у чым дзякуючы намаганням Франчэска Сфорцы замежныя дзяржавы страцілі свой уплыў у Італіі да канца XV стагоддзя.

У старасці Сфорца пакутаваў ад ацёкаў і падагры. У 1462 годзе распаўсюдзіліся чуткі, што ён мёртвы, у выніку чаго ў Мілане пачаліся беспарадкі. На самай справе герцаг памёр толькі праз чатыры гады.

Шлюб і сям'я

У 1418 годзе Муцыа Атэндала ажаніў свайго сына Франчэска з Палісенай Руфа, графіняй Мантальта. Шлюб скончыўся трагічна — трохі больш чым праз год маладую жанчыну і яе нованароджаную дачку атруціла цётка, якая захапіла яе маёмасць.

У 1441 годзе Франчэска ажаніўся з Б'янкай Марыяй Вісконці (1425—1468), пазашлюбнай дачкой герцага міланскага Філіпа Вісконці. Б'янка нарадзіла яму васьмярых дзяцей:

Галеаца Марыя (1444—1476), герцаг Міланскі з 1466 па 1476;
Іпаліта Марыя (1445—1488), замужам за каралём Неапаля Альфонса II;
Філіпа Марыя (1448—1492), граф Корсікі і Павіі;
Сфорца Марыя (1449—1479), герцаг Бары;
Ладавіка (1452—1508), герцаг Бары з 1479, затым герцаг Міланскі з 1494 па 1508;
Асканіа Марыя (1455—1505), біскуп, затым кардынал;
Лізавета Марыя (1456—1472), замужам за Гульельма VIII Палеалогам, маркграфам Манферацкім;
Атавіяна Марыя (1458—1477), граф Лугана.

Франчэска таксама меў пазашлюбных дзяцей, дакладная колькасць якіх не вядомая, аднак ёсць звесткі пра чатырнаццаць з іх.

Культура

Франчэска Сфорца згадваецца некалькі разоў у кнізе Нікало Макіявелі «Князь»; у гэтым творы адзначаецца яго здольнасць кіраваць дзяржавай.

Таксама Сфорца быў заступнікам мастацтваў, пры яго двары жыў гуманіст, пісьменнік Франчэска Філельфа.

Зноскі

Літаратура

Pierre Milza, Histoire de l'Italie, Éd. Fayard, Paris, 2005.
Rendina, Claudio (1994). I capitani di ventura. Netwon Compton.

Спасылкі

На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Франчэска Сфорца
Генеалогія Франчэска Сфорца