Міланскае герцагства

Гістарычная дзяржава
Міланскае герцагства
лац.: Ducatus Mediolanensis італ.: Ducato di Milano ламб.: Ducaa de Milan
Герб Сцяг
<  <   >  > 1395 — 1447
Сталіца	Мілан
Мова(ы)	лацінская, італьянская, заходне-ламбардская
Афіцыйная мова	Lombard[d] і італьянская мова
Рэлігія	каталіцтва
Грашовая адзінка	міланскі скуда
Форма кіравання	манархія
Дынастыя	Вісконці, Сфорца (з 1450 года), Габсбургі (з 1535 года)
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Міланскае герцагства — дзяржава ў Паўночнай Італіі, якая існавала ў складзе Свяшчэннай Рымскай імперыі ў 1395—1556 гадах, затым уладанне Іспаніі ў 1556—1714 гадах і Аўстрыі ў 1714—1797 гадах, з цэнтрам у горадзе Мілан. Узнікшы як вынік тэрытарыяльнай экспансіі гарадскога самакіравання Мілана і амбіцый сямейства Вісконці, якое стаяла на чале рэспублікі, герцагства хутка дасягнула палітычнай і эканамічнай моцы. Аднак станаўленне цэнтралізаваных дзяржаў у заальпійскай Еўропе зрабіла Мілан аб’ектам заваявальнай палітыкі яго мацнейшых суседзяў. У выніку працяглага ваеннага супрацьстаяння Міланскае герцагства, у адрозненне ад іншых буйных дзяржаўных утварэнняў Паўночнай і Цэнтральнай Італіі, не змагло захаваць незалежнасць, на трыста гадоў стаўшы плацдармам замежнай прысутнасці на найважнейшым «скрыжаванні» Еўропы.

Перадгісторыя

У ранняе Сярэднявечча Паўночная Італія аб’ядноўвалася пад каронай остгоцкіх, а затым лангабардскіх каралёў. У VIII стагоддзі Лангабардскае каралеўства было заваявана Карлам Вялікім, які ўключыў яго ў склад сваёй імперыі як васальнае Італьянскае каралеўства. Пасля распаду імперыі Карла Вялікага каралеўства стала незалежным, але ў сярэдзіне X стагоддзя яго заваяваў Атон I, заснавальнік Свяшчэннай Рымскай імперыі, кіраўнікі якой з тых часоў выкарыстоўвалі, у прыватнасці, тытул «кароль Італіі» (лац.: Rex Italiae).

З гэтага часу Паўночная Італія была адміністрацыйна падзелена на тры маркі, які кіраваліся ад імя імператара спачатку імперскімі графамі, а пазней маркізамі або маркграфамі з мясцовых высакародных сямействаў. Мілан разам з Генуяй увайшоў у склад Усходне-Лігурыйскай маркі, узначаленай з пачатку XI стагоддзя прадстаўнікамі дому Эстэ. Аднак рост камунальнага руху прывёў да паслаблення ўплыву гэтага інстытута ўлады і зрабіў асновай палітычнай карты Італіі горада замест навязаных звонку напаўштучных тэрытарыяльных аб’яднанняў. Ужо ў XII стагоддзі Фрыдрых Барбароса паспрабаваў абнавіць сістэму імперскага прадстаўніцтва ў Італіі ўвядзеннем у гарадах падэстату.

Адасабленню Італіі нямала спрыяла супрацьстаянне імператараў з Рымскімі Папамі (так званая барацьба за інвестытуру). У гэты перыяд самастойная эканамічная палітыка паўночнаітальянскіх гарадоў шмат у чым вызначыла іх апазіцыйнасць імператарам, якая прывяла да адкрытых канфліктаў у XII стагоддзі (гл. Ламбардская ліга), калі Мілан падвергся разгрому арміяй Фрыдрыха Барбаросы. Разбураны дашчэнту, горад, тым не менш, даволі хутка аднавіў свае сілу і значэнне.

У наступныя стагоддзі Мілан заставаўся найбуйнейшай ламбардскай камунай і цэнтрам мітраполіі. З XII стагоддзя ўладу ў горадзе атрымалі ў спадчыну прадстаўнікі гвельфскага сямейства дэла Торэ, якія ў 1277 годзе ў бязлітаснай барацьбе саступілі першынство ў сіньярыі міланскаму архібіскупу Атонэ Вісконці. З гэтага часу (з перапынкам на 1302—1311 гады, калі ненадоўга вярнуліся дэла Торэ) уладу ў рэспубліцы трымаў у сваіх руках патрыцыянскі род Вісконці, які абапіраўся на падтрымку імператараў. З XIV стагоддзя яго ўплыў распаўсюдзіўся на суседнія камуны.

Статус

Джангалеаца Вісконці, гравюра XIX стагоддзя

Афіцыйна герцагства было заснавана 11 мая 1395 года, калі міланскі падэста Джан Галеаца Вісконці прыняў з рук рымскага караля (назва кіраўнікоў Свяшчэннай Рымскай імперыі да каранацыі папам) Венцэля I тытул герцага Мілана.

Варта мець на ўвазе, што лаяльнасць імператарам і васалітэт імперыі не тоесныя адзін аднаму. Незалежна ад таго, належала ўлада ў горадзе прыхільнікам імператараў або пап, Мілан намінальна заставаўся часткай фіктыўнага на той час каралеўства Італія — аднаго з трох (нароўні з Германіяй і Бургундыяй), якія складалі імперыю як усееўрапейскую (у ідэале) манархію. Нават Таскана, дзе з 1277 года ўладу трывала ўтрымлівалі гвельфы, фармальна заставалася фарпостам імперыі на паўвостраве.

У рэчаіснасці пасля Фрыдрыха II паходы імператараў у Італію не аднаўляліся, іх улада ўсё больш апынялася толькі юрыдычнай фікцыяй. Яе не аспрэчвалі: міланскія герцагі не каранаваліся жалезнай ламбардскай каронай — гэта прэрагатыва захоўвалася за імператарамі. З іншага боку, аўтаномія італьянскіх камун і дэспатый была неабмежаванай, цэнтральная ўлада не мела магчымасці перашкодзіць, напрыклад, заключэнню кіруючымі дамамі Італіі дынастычных саюзаў ці ваенных альянсаў з ворагамі імператара. Вынікі адміністрацыйных рэформаў 1495—1500 гадоў, прадпрынятых Максіміліянам I, пацвердзілі фактычную ролю Паўночнай Італіі ў агульнаімперскіх справах: разам з Багеміяй і Швейцарыяй, таксама васаламі Вены, яна не ўвайшла ў сістэму акруг, якія вызначалі ролю асобных дзяржаў у адзіным арганізме імперыі.

Арыентацыя Вісконці на імперыю не была безумоўнай: тонкі палітык, Джангалеаца пазбягаў абапірацца на адзінага заступніка. Жанаты з дачкой французскага караля Іаана Добрага, ён сасватаў сваю дачку Валянціну за малодшага брата караля Карла VI. Аднак разварот Францыі ў бок саюза з Фларэнцыяй — ворагам Мілана — прымусілі Вісконці шукаць больш цеснага альянсу з імператарам. Гэта калізія знайшла адлюстраванне ў эвалюцыі сімволікі герцагства: амаль адначасова Джангалеаца атрымаў ад французскага караля і імператара права дапоўніць радавую эмблему Вісконці гербамі іх дзяржаў, аднак у гэты раз выбар быў ужо зроблены. Радавы герб Вісконці, Бісцыён, дапоўніўся імператарскімі чорнымі арламі на залатым поле.

У далейшым палітыка герцагаў будавалася на пошуку раўнавагі паміж гэтымі дзвюма сіламі.

Як і ў іншых палітычных цэнтрах Італіі, усталяванне дэспатыі не азначала юрыдычнага скасавання дэмакратычных інстытутаў, але толькі маргіналізацыю іх ролі: алігархічны Савет Дзевяцісот захаваў свой статус органа рэспубліканскага самакіравання, часамі аказваючы ціск на герцагаў і застаючыся ў перыяды паслаблення ўлады апошніх выразнікам ідэй камунальнай аўтаноміі.

Тэрыторыя

Паводле імперскай граматы 1397 года, за Вісконці, апроч Мілана, прызнавалася ўлада над заходнеламбардскімі гарадамі Бергама, Бобіа, Борміа, Брэшыя, Верона, Карара, Кома, Крэму, Крэмона, Лодзі, Парма, П’ячэнца, Пантрэмолі, Рэджа, Рыва-дэль-Гарда, Санчына, Тартона, Трэнта, Фідэнца, усходнеламбардскімі Басана-дэль-Грапа, Белуна, Верона, Вічэнца, Фельтрэ, а таксама Алесандрыяй, Асці, Верчэлі, Наварай, Нові, Рока-д’Арадза і Сардзанай у П’емонце і Лігурыі.

Межы герцагства змяняліся ў розныя перыяды, але ядром яго тэрыторыі заставалася Ламбардыя (за выключэннем Мантуі, якой кіравала сямейства Ганзага) — пераважна раўнінная мясцовасць, якая паніжаецца ад перадгор’яў Альпаў да поўдня, з захаду акружаная Апенінамі, з поўдня — далінай ракі По і распасціраецца на ўсход да тэрыторый, які стагоддзямі кантралявала Венецыянская рэспубліка.

Мілан праводзіў агрэсіўную знешнюю палітыку, пашырыўшыся да перадгор’яў Альпаў (пазнейшы кантон Тычына, гл. Белінцона, бітва пры Арбеда) і аспрэчваючы тэрыторыі ў Венецыі, Савоі, Лігурыі і камун Тасканы. Тройчы (у 1421, 1463 і 1488 гадах) міланскія войскі акупавалі Геную. Максімальная экспансія Мілана прыпадае на канец XIV стагоддзя, калі ў часы кіравання першага герцага міланцам удалося авалодаць Падуяй (1388—1390 гады) і нават некаторы час утрымліваць у сферы свайго ўплыву Луку, Пізу, Сіену і Перуджу — дзяржавы ў буфернай зоне Фларэнційскай рэспублікі. Зрэшты, дамінаванне ў Таскане было недоўгачасовым: смерць у 1402 годзе Джангалеаца Вісконці і рэванш Фларэнцыі прымусілі міланцаў ачысціць Цэнтральную Італію. Вынікам наступнай серыі ваенных канфліктаў з Венецыяй і Фларэнцыяй, якая не дала перавагі ніводнаму з бакоў, стала заключэнне ў 1454 годзе Ладзійскага міру, які на паўстагоддзі вызначыў баланс асноўных сіл на паўвостраве. Мяжа з Венецыяй усталявалася па рацэ Ада.

Вісконці і Сфорца

Асноўны артыкул: Кіраўнікі Мілана

Франчэска Сфорца, Баніфача Бемба,
пінакатэка Брэра, Мілан

У сярэдзіне XV стагоддзя краіну спасціг дынастычны крызіс: спыненне мужчынскай лініі прамых спадчыннікаў Джангалеаца Вісконці ў 1447 годзе дазволіла міланскай знаці на кароткі час усталяваць алігархічную Амбразіянскую рэспубліку (па імі заступніка Мілана Святога Амброзія), аднак неэфектыўнасць кіравання, якая прывяла ва ўмовах вайны з Венецыяй да галоднага бунту, стала вынікам таго, што ўжо ў 1450 годзе запрошаны Міланам кандацьер (і зяць памерлага герцага Філіпа Марыя Вісконці) Франчэска Сфорца прыняў ад гарадской сіньярыі тытул герцага міланскага.

Сфорца атрымалі ў спадчыну як тыранічны стыль кіравання, так і замежнапалітычную актыўнасць сваіх папярэднікаў. Серыяй дынастычных саюзаў нашчадкі Франчэска Сфорцы парадніліся з Савойскім домам і ферарскімі Эстэ, прадстаўнікі пабочных галін міланскіх Сфорцаў кіравалі ў XV стагоддзі ў невялікіх сіньярыях Тасканы і Марак — Пезара і Санта-Ф’ёра. Паслядоўнымі шлюбамі з каралеўскай дынастыяй Неапаля Сфорцы набылі асабістыя правы на тытул герцагаў Бары. У той жа час мезальянс з Габсбургамі, які дорага абышоўся казне, не прынёс чаканых доўгатэрміновых выгод: выдадзеная ў 1495 годзе замуж за будучага імператара Максіміліяна Б’янка Марыя Сфорца дзяцей не мела.

Эканамічнае і культурнае значэнне

Сваім эканамічным і палітычным значэннем Ламбардыя абавязана геаграфічнаму становішчу, якое дазваляла кантраляваць гандлёвыя шляхі паміж Італіяй і Цэнтральнай Еўропай, што праходзілі па альпійскім перавалам. Росквіт гарадоў, характэрны для Італіі ў Сярэднявеччы, яе размяшчэнне на скрыжаванні асноўных гандлёвых шляхоў тагачаснай Еўропы, адносная незалежнасць ад прэтэнзій імперыі і папскай улады спрыялі ранняму развіццю тут формаў капіталізму. Грамадска-эканамічныя інстытуты гарадоў-дзяржаў былі развіты мацней, чым у феадальных даменах і гарадах, якія будавалі складаныя ўзаемаадносіны са свецкай і царкоўнай уладай. Фінансавай актыўнасцю паўночнаітальянскіх камун тлумачыцца з’яўленне ўжо ў XIII стагоддзі ў еўрапейскіх мовах тэрміна «ламбард».

Апроч трансальпійскага транзіту, тэрыторыя герцагства мае ўласныя карысныя рэсурсы. Калі Верхняя Ламбардыя — край верасовых пустэч, чыя роля ў эканоміцы рэгіёна ніколі не была прыкметнай, то Сярэдняя Ламбардыя ўяўляе сабой плато, на якім размяшчаліся вялізныя пашы і здаўна культываваліся злакавыя і тутаўнік. Нарэшце, Ніжняя Ламбардыя — алювіяльная раўніна, якая злучае поймы левых прытокаў По — Тычына, Ады, Олья і Мінча, стала ў канцы Сярэднявечча цэнтрам прамысловасці і калыскай эканамічнай моцы дзяржавы, тут размяшчаюцца гарады Мілан і Монца. Пачынаючы прыкладна з XII стагоддзя гэта забалочаная нізіна падвяргалася пераўтварэнню чалавечымі намаганнямі. У 1257 годзе была завершана пракладка 50-кіламетровага суднаходнага канала Naviglio Grande, які злучыў Мілан з ракой Тычына. З XIV стагоддзя Ніжняя Ламбардыя пакрылася сеткай ірыгацыйных каналаў. У наступным стагоддзі да Мілана з боку Ады быў падведзены яшчэ адзін канал — Мартэзана, які быў пашыраны ў 1573 годзе і стаў суднаходным. У XVI стагоддзі ў Ніжняй Ламбардыі распачата апрацоўка рысу, што прывяло да своеасаблівай сельскагаспадарчай рэвалюцыі: затопленыя землі перасталі быць праблемай Ламбардыі. Гэта спрыяла ўзмацненню маёмаснай няроўнасці — нізкааплатная сезонная праца парабкаў з аднаго боку, канцэнтрацыя значных сродкаў у руках буйных зямельных уласнікаў — новых капіталістаў — з іншага.

У перыяд незалежнасці герцагства мела развітую для свайго часу мануфактурную прамысловасць, экспартавала сельскагаспадарчую прадукцыю, лес, мармур і шоўк. Мілан (у адным шэрагу з Аўгсбургам і Таледа) быў прызнаным цэнтрам зброевай справы (гл. міланскі даспех), а таксама вытворцам ювелірных упрыгожванняў, воўны і баваўняных тканак. Эканамічнае развіццё Мілана высунула герцагства ў шэраг найбольш значных дзяржаў Італіі, забяспечыўшы таксама ўзлёт яго культурнага значэння. Ужо ў часы кіравання першага герцага тут будуецца найвялікшы ўзор «нямецкага стылю» (готыкі) па гэты бок Альпаў — Міланскі сабор, з’яўляецца адзін са значных помнікаў кватрачэнта — павійская Чэртоза, пашыраецца і абнаўляецца старажытны Павійскі ўніверсітэт.

У часы кіравання Ладавіка Сфорцы міланскі двор супернічаў з папскім і фларэнційскім, тут падтрымліваліся навукі і мастацтвы. У 1482 годзе ў Мілан быў запрошаны Леанарда да Вінчы, які атрымаў ад герцага прыдворную пасаду. У гэты ж час у Мілане працаваў Доната Брамантэ. Зрэшты, уласна ламбардская школа ўспрыняла Адраджэнне хутчэй як запазычанне: жывапіс, скульптура і архітэктура ў гэтай частцы Італіі доўга захоўваюць гатычныя ўплывы, імкнучыся да самадастатковай дэкаратыўнасці, перагружанасці і цяжкавагавасці, далёкія ад рэнесанснай гармоніі сучаснага ім мастацтва Тасканы. Сярод мастакоў мясцовай традыцыі вылучаюцца Вінчэнца Фопа, Гаўдэнцыа Ферары, Андрэа Саларыа, Браманціна.

З Міланам звязана творчасць архітэктара і інжынеры Антоніа Філаретэ, тут ім была распрацавана тэорыя ідэальнага горада: раўніны Паданіі давалі больш прастору геаметрычным горадабудаўнічым фантазіям, чым адгор’і Апенін Сярэдняй Італіі.

«Залаты век» герцагства скончыўся раптоўна: краіна была ўцягнута ў Італьянскія войны, Лудавіка Мора выгнаны французамі, Леанарда да Вінчы і Брамантэ пакінула Мілан.

Страта незалежнасці

Асноўны артыкул: Італьянскія войны

Філіп II, кароль Іспаніі, першы герцаг міланскі з дынастыі Габсбургаў,
Антоніс Мор, Эскарыял

Status quo, усталяваны Ладзійскім мірам, захоўваўся да 1494 года, калі Францыя прад’явіла прэтэнзіі на неапалітанскую спадчыну. Міланскі герцаг Ладавіка Мора падтрымаў караля Карла VIII і ўварванне французаў на паўвостраў паклала пачатак працяглай чарадзе войнаў, у якія былі ўцягнуты асноўныя еўрапейскія сілы.

Першапачатковыя поспехі Францыі, якія пагражалі суверэнітэту італьянскіх рэспублік і сеньярый (Карл на працягу 1495 года прайшоў усю Італію да Неапаля, захопліваючы сталіцы і знішчаючы гарнізоны), прымусілі Мілан перагледзець сваю пазіцыю ў гэтым канфлікце і далучыцца да Венецыянскай лігі супраць Францыі. Выгнаныя з паўвострава, французы неўзабаве вярнуліся: пераемнік Карла Людовік XII, імкнучыся замацавацца ў Італіі, у 1499—1500 гадах захапіў Мілан. Для гэтага існавалі дынастычныя перадумовы: быўшы ўнукам Валянціны Вісконці, дачкі Джангалеаца Вісконці, Людовік быў легітымным пераемнікам першых герцагаў, чый трон да таго часу займалі «бязродныя» Сфорца. У выніку Мілан апынуўся адным з цэнтраў супрацьстаяння Францыі і Габсбургаў: кожная новая вайна паміж гэтымі сіламі ў XVI—XVIII стст., аднаўляючы спрэчку пра правы на бургундскую спадчыну, таксама непазбежна ставіла пытанне гегемоніі ў Ламбардыі. Узмацненне Габсбургаў пры Карле V і экспансіянісцкія планы новага французскага караля Францыска I выліліся ў магутнае проціборства, якое адзначыла надыход Новага часу ў палітыцы і ваеннай справе Еўропы. Тыя ж акалічнасці, што ў свой час забяспечылі станаўленне і росквіт Міланскага герцагства, цяпер зрабілі яго яблыкам разладу ў спрэчцы вялікіх еўрапейскіх сіл: самім міланцам даводзілася толькі балансаваць у гэтай гульні, падтрымліваючы то французскага караля, то імператара. Разгромнае паражэнне французаў пры Павіі ў 1525 годзе, пасля якой Францыск трапіў у рукі іспанцаў, прымусілі таго ў 1526 годзе адмовіцца ад сваіх прэтэнзій на Мілан. Аднак ужо ў тым жа годзе «кароль-рыцар» ізноў — у парушэнне ўмоў толькі што заключанага Мадрыдскага дагавора — стварэннем антыіспанскай кааліцыі паспрабаваў аспрэчыць гегемонію Карла V у Паўночнай Італіі. Але ні ў гэту, ні ў наступныя войны стагоддзя спробы Францыі замацавацца ў рэгіёне не ўвянчаліся поспехам. У выніку Італьянскіх войнаў герцагства, якое шмат разоў спусташалася арміямі супернікаў, пасля смерці апошняга Сфорцы — Франчэска II — у 1535 годзе ўвайшло ў склад іспанскіх уладанняў у Італіі. Мірны дагавор, які завяршыў у 1559 годзе Італьянскія войны, замацаваў міжнароднае прызнанне правоў на Ламбардыю іспанскай кароны.

Пад уладай Габсбургаў

Міланскі скуда 1783 г. Тэкст: «Mediolani et Mant[uae] Dux 1783». Малы шчыт, накладзены на міланскі герб, мае колеры латарынгскіх Габсбургаў

З 1535 па 1706 гады Міланскае герцагства кіравалася іспанскімі губернатарамі (прычым герцагскі тытул, пачынаючы з Філіпа II, утрымлівалі за сабой іспанскія манархі). У 1545 годзе з яго складу на карысць Святога Прастола, які падтрымаў у мінулым канфлікце Карла V, было вылучана герцагства Пармскае. Гэты перыяд звязаны з імёнамі Св. Карла і Федэрыка Барамеяў, архібіскупаў Міланскіх, якія садзейнічалі ператварэнню Мілана ў адзін з цэнтраў Контррэфармацыі, але таксама ініцыявалі рост яго культурнага значэння: да гэтага часу адносіцца ўзнікненне Амбразіянскай бібліятэкі (1600-я гады), Амбразіянскай пінакатэкі (1618) і Амбразіянскай мастацкай акадэміі (1621).

У перыяд Трыццацігадовай вайны памежным «гарачым пунктам» у новай спрэчцы Францыі і Іспаніі за Паўночную Італію сталі буферныя дзяржавы на межах Міланскага герцагства — Манферат і Мантуя (гл. Вайна за мантуанскую спадчыну). Французскі ўплыў узрастаў у суседнім П’емонце.

У самым Мілане ў гэты перыяд іспанская прысутнасць заставалася досыць трывалай. У якасці іспанскага анклава герцагства перажыло адзін з найменш драматычных перыядаў сваёй гісторыі: у XVII стагоддзі гвалтоўная змена ўлады і замежныя ўварванні абыйшлі Мілан бокам, але варта згадаць эпідэмію чумы 1628—1631 гадоў.

«Век Розуму» прынёс Паўночнай Італіі новыя буры. Дэградацыя Іспаніі як палітычнай сілы ўсееўрапейскага значэння прывяла да таго, што да канца XVII стагоддзя Міланскае герцагства апынулася ў цэнтры сутыкнення інтарэсаў Аўстрыі, Сардзініі (манархія, якая аб’ядноўвала пад каронай савойскага дому П’емонт, Савою і востраў Сардзінія) і Францыі (гл. Вайна за іспанскую спадчыну). Апошняя, з’яўляючыся цяпер саюзніцам Іспаніі (неўзабаве яе трон заняў сваяк Людовіка XIV Філіп), разглядала іспанскія ўладанні як плацдарм для ўзмацнення свайго ўплыву. Але дамаганні Людовіка на гегемонію ў Еўропе прымусілі аб’яднацца супраць яго асноўныя еўрапейскія сілы. У выніку палітычныя наступствы цяжка якая далася французам перамогі ў працяглай вайне не прынеслі Францыі чаканых пладоў: высілкамі яе праціўнікаў спадчына іспанскіх Габсбургаў на кантыненце — у Італіі і Нідэрландах — перайшла пад кіраванне аўстрыйскіх Габсбургаў. Раштацкі мір 1714 года пацвердзіў правы Вены на былыя іспанскія тэрыторыі — уключаючы Мілан.

Вайна за польскую спадчыну ізноў паставіла пытанне аб прэтэнзіях на Ламбардыю праціўнікаў Габсбургаў. Падбухтораны Францыяй, сардзінскі кароль Карл Эмануіл III у 1734 годзе заняў Мілан і паводле Венскага дагавора 1738 года дамогся прызнання за сабой правоў на Навару і Тартону.

Вайна за аўстрыйскую спадчыну, якая разгарэлася за тым, каштавала Мілану Павіі, таксама страчанай герцагствам на карысць П’емонта. Да тэрытарыяльных набыццяў Мілана ў «аўстрыйскі перыяд» варта аднесці кароткачасовае ўваходжанне ў яго склад Мантуанскага герцагства (1786—1791 гады).

Губернатары і віцэ-каралі

Асноўны артыкул: Спіс губернатараў Міланскага герцагства

Называючы сябе герцагамі міланскімі, замежныя манархі мелі патрэбу ў моцным і дзейным прадстаўніцтве сваёй улады на спрэчнай тэрыторыі. З прычыны важнасці, якая прыдавалася метраполіямі ўтрыманню кантролю над Ламбардыяй, сярод міланскіх намеснікаў можна сустрэць імёны знакамітых палкаводцаў: так, у кароткі французскі перыяд герцагствам ад імя Людовіка XII, а затым Францыска I кіравалі, у прыватнасці, Гастон дэ Фуа і канетабль Карл Бурбон, які пазней прывёў імператарскую армію пад сцены Рыма, у эпоху іспанскага дамінавання ў чарадзе міланскіх губернатараў прыкметныя герцаг Альба і Амброзіа Спінола, а першым імперскім генерал-губернатарам Мілана быў генералісімус Яўген Савойскі.

Тытулаванне манархавых прадстаўнікоў у герцагстве віцэ-каралямі Мілана, якое часам сустракаецца ў літаратуры, карэктна толькі ў дачыненні да Карла Бурбона, які сапраўды насіў гэты тытул (фр.: vice-roi du Milanais) у 1516—1521 гадах, іспанскія ж намеснікі называліся губернатарамі (ісп.: gobernador), паколькі сярод іспанскіх віцэ-каралеўстваў Міланскае герцагства ніколі не фігуравала. Імперскіх прадстаўнікоў прынята называць генерал-губернатарамі (ням.: Generalgouverneur). Зрэшты, Францыя дала Мілану яшчэ аднаго віцэ-караля: у напалеонаўскі перыяд горад служыў рэзідэнцыяй кіраўніка новаўтворанага Італьянскага каралеўства Яўген Багарнэ. Пазней аналагічны тытул насілі таксама намеснікі аўстрыйскага імператара, які быў сюзерэнам Ламбардыі і Венецыі. Аднак варта мець на ўвазе, што ў першым выпадку тытул гучыць як «віцэ-кароль Італіі» (італ.: viceré d'Italia, фр.: vice-roi d'Italie), а ў другім — «віцэ-кароль Ламбарда-Венецыянскага каралеўства» (італ.: viceré del Lombardo-Veneto, ням.: Vizekönig der Lombardei und Venedigs).

Канец герцагства

Яўген Багарнэ,
віцэ-кароль Італіі
ў 1805—1814 гг.,
Андрэа Апіяні, музей Карэр, Венецыя

Міланскае герцагства праіснавала да 1796 года (афіцыйна — да 1797 года, гл. Кампа-Фармійскі мір), калі падчас Рэвалюцыйных войнаў на яго тэрыторыі была створана Транспаданская, а неўзабаве за тым Цызальпінская рэспубліка са сталіцай у Мілане. Поспех Італьянскага паходу Суворава (у 1799 годзе расійскія войскі ўвайшлі ў Мілан) спрыяў выгнанню французаў з Паўночнай Італіі, аднак ужо ў наступным годзе Францыя аднавіла сваю прысутнасць у гэтым рэгіёне: перамога французаў пры Марэнга і Люневільскі мір замацавалі незалежнасць рэспублікі ад аўстрыйскіх дамаганняў. У 1802 годзе Цызальпінская рэспубліка была рэарганізавана ў Італьянскую рэспубліку, чыім прэзідэнтам стаў Напалеон Банапарт. Пасля абвяшчэння Напалеона Імператарам французаў (1804 год) яна, як і іншыя дзяржавы-сатэліты Францыі, была ператворана ў манархію — Італьянскае каралеўства, прычым каралеўскі тытул (італ.: re d'Italia) прыняў у 1805 годзе сам Напалеон (фактычна адміністрацыйныя функцыі з тытулам віцэ-караля былі ўскладзены на Яўген Багарнэ). Паражэнні Францыі ў 1813—1814 гадах і падзенне Імперыі вярнулі Паўночную Італію ў сферу ўплыву Аўстрыі. На Венскім кангрэсе 1814—1815 гадоў было вырашана не аднаўляць Міланскае герцагства. Яго тэрыторыя ўвайшла ў склад васальнага Аўстрыі Ламбарда-Венецыянскага каралеўства.

Падчас аб’яднання Італіі (Рысарджымента) у 1859 годзе Ламбардыя стала часткай аб’яднанага Італьянскага каралеўства, прадцечы пазнейшай Італьянскай рэспублікі.

У літаратуры

У рамане Умберта Эка «Баўдаліна» (2000 год) апісана разбурэнне Мілана ў 1162 годзе Фрыдрыхам Барбаросам — ранняя і самая яскравая ў гісторыі Паўночнай Італіі спроба прыгнечання цэнтральнай уладай сепаратызму ў рэгіёне, дзе пасля ўтварылася моцная дзяржава.

Кіраванне першых герцагаў міланскіх апісана ў рамане Р. Сабаціні «Беларыён» (1926).

Дзеянне рамана Алесандра Мандзоні «Заручаныя» (1822) разгортваецца на фоне панарамы падзей грамадскага жыцця Ламбардыі першай паловы XVII стагоддзя.

У першай частцы рамана Стэндаля «Пармская мясціна» (1839) апісваюцца падзеі і настроі, звязаныя з усталяваннем рэспубліканскага кіравання ў Паўночнай Італіі ў 1796 годзе.

Гл. таксама

• Спіс тэрыторый Свяшчэннай Рымскай імперыі

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Міланскае герцагства
• Вялікі сайт па гісторыі і культуры Мілана і Міланскай вобласці (італ.)
• Гісторыя Ламбардыі (італ.)
• Кароткая храналогія гісторыі Мілана (італ.)