Ізабэль дэ Шар’ер

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Ізабэль дэ Шар’ер
фр.: Isabelle de Charrière
Асабістыя звесткі
Імя пры нараджэнні нідэрл.: Isabella Agneta Elisabeth van Tuyll van Serooskerken
Псеўданімы Belle de Zuylen і Abbé de la Tour
Дата нараджэння 20 кастрычніка 1740(1740-10-20)[1][2][…]
Месца нараджэння
Дата смерці 27 снежня 1805(1805-12-27)[3][2][…] (65 гадоў)
Месца смерці
Грамадзянства
Бацька Дыдэрык Якаб ван Цёйль ван Сераскеркен[d]
Маці Якаба Хелена дэ Вік[d]
Муж Шарль Эмануэль дэ Шар’ер[d]
Прафесійная дзейнасць
Род дзейнасці перакладчыца, кампазітарка, раманіст, пісьменніца, драматург, паэтка, эсэістка, філосаф
Мова твораў французская, англійская і нідэрландская
Лагатып Вікікрыніц Творы ў Вікікрыніцах
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы
Лагатып Вікіцытатніка Цытаты ў Вікіцытатніку
Партрэт Ізабэль дэ Шар’ер пэндзля Iэнс Юль (1777)
Партрэт Ізабэль дэ Шар’ер пэндзля Латур, Морыс Кантен дэ (1766) Жэнеўскі музей мастацтва і гісторыі.

Ізабэль дэ Шар’е́р (фр.: Isabelle de Charrière), псеўданім Бэль ван Зёйлен (нідэрл.: Belle van Zuylen), народжаная Ізабэла Агнета Елізабэт ван Цёйль ван Сераскеркен (Isabella Agneta Elisabeth van Tuyll van Serooskerken; 20 кастрычніка 1740, Марсен — 27 снежня 1805, Каламб’е, Нёўшатэль) — галандска-швейцарская пісьменніца эпісталярнага жанру эпохі Асветніцтва, пісала па-нямецку і французску. Па-за Нідэрландамі больш вядомая пад сваім французскім імем. Цяпер вядома найперш сваімі лістамі і раманамі, хаця таксама пісала брашуры, музыку і п’есы. Захаплялася грамадскім жыццём і палітыкай свайго часу, яе творчасць часоў Французскай рэвалюцыі лічыцца асабліва каштоўнай.

Біяграфія[правіць | правіць зыходнік]

Паводле паходжання галандка, з роду гаагскай арыстакратыі[4].

Да 1776 года бывала пры двары і ў вышэйшых галандскіх свецкіх колах; часта перапісвалася з маці і цёткай, выяўляючы, на думку Сент-Бёва, эпісталярны талент, досціп і тонкую назіральнасць, якая не саступала мадам дэ Севін’е[4]. Пасля падарожжа па Англіі выйшла замуж за небагатага двараніна-швейцарца, былога выхавальніка яе брата, і пасялілася ў родавым маёнтку мужа Ле-Понтэ на беразе Неўшатэльскага возера. Запісвала, на забаву сябе і блізкім, бытавыя падзеі і асабістыя характарыстыкі цікавых знаёмых, з чаго і атрымаўся яе першы раман «Неўшатэльскія лісты» (фр.: Lettres neuchatelloises).[4]

У 1786 годзе Ізабэль дэ Шар’ер перасялілася ў Парыж і блізка сышлася з Аннай дэ Сталь і Б. Канстанам, на станаўленне якога мела вырашальны ўплыў. Падчас рэвалюцыі муж і жонка де Шар’ер страцілі большую частку сваіх даходаў і вярнуліся ў Каламб’е.[4]

Ацэнка творчасці[правіць | правіць зыходнік]

Калі б літаратурную дзейнасць дэ Шар’ер пачала дзясяткам гадоў раней, напэўна, мела б шырокую вядомасць у французскай літаратуры, бо, нягледзячы на замежнае паходжанне, была настолькі ж францужанкай па духу, як і мадам Крудэнер, Тэнфер або Ксаўе дэ Местр; але яе літаратурная дзейнасць супала з рэвалюцыйнай эпохай, калі грамадска-палітычнае жыццё засланіла літаратурныя цікаўнасці. Гэта пашкодзіла яе вядомасці, пагатоў яна выступіла ў літаратуры не абапіраючыся на ўплывовыя гурткі Лагарпа, Фантана і інш.[4]

Доктар славянскай філалогіі А. Л. Пагодзін (1872—1947) у сваёй працы ад 1930 года[5] гэтак адазваўся пра сачыненне «Каліста, або Лісты з Лазаны» дэ Шар’ер:

«… я хачу звярнуць увагу на такі літаратурны твор, у якім ёсць несумненная сюжэтная сувязь і нейкае ўнутранае духоўнае падабенства з „Ідыётам“ Дастаеўскага.»[6]

Выданні[правіць | правіць зыходнік]

Ведала нямецкую мову гэтак жа вольна, як і французскую, і некаторыя свае творы пісала першапачаткова на нямецкай, распаўсюджанай у Неўшатэльскім кантоне. Яе пасмяротнай вядомасці ў значнай ступені спрыяла перапіска, а таксама артыкулы Сэнт-Бёва, надрукаваныя ў «Revue des deux Mondes» і пры парыжскім выданні «Caliste», 1846. [4]

  • Portrait de Mll de Z., sous le nom de Zélide, fait par elle-même (1762);
  • Першы раман «Le noble — Conte moral» (1763), з крытыкай арыстакратыі[7] ;
  • «Байкі» (Fables; 1764);
  • «Жусцін» (Justine; 1764);
  • «Portrait de Madame Hasselaar la jeune, née Hasselaar, sous le nom de Camille» (1764);
  • «Portrait de Mme Geelvinck» (1764);
  • «Lettre sur les opérations militaires en Corse» (1768);
  • «Неўшатэльскія лісты» (Lettres neuchateloises, эпісталярны раман, 1784); выд. 1833 ;
  • «Lettres de Mistriss Henley, publiées par son amie» (1784);
  • «Лісты з Лазаны» (Lettres écrites de Lausanne, Тулуза, 1785);
  • «Каліста, або Лісты з Лазаны» (Caliste, ou lettres écrites de Lausanne, эпісталярны раман, 1786; выд. 1845);
  • «Caliste, ou continuation des lettres écrites de Lausanne» (1787);
  • «Bien-Né» (1788)
  • «Eclaircissemens relatifs à la publication des „Confessions“ de Rousseau» (1790)
  • павучальная казка «Aiglonette et Insinuante, ou la Souplesse» (1790) — напісана для Марыі-Антуанеты, адзін асобнік быў ёй высланы;
  • «Zadig (opéra)» (1791);
  • «Lettres trouvées dans des portefeuilles d 'émigrés» (1793);
  • камедыя «L'émigré» (1794);
  • «L’Inconsolable» (1794);
  • «Elise, ou l’Université» (1795);
  • «Camille, ou le nouveau roman» (1796);
  • «Honorine d’Userche» (1796); выд. 1808;
  • «La parfaite Liberté ou les vous et les toi» (1796);
  • «Trois femmes» (1797) — вызначаецца тонкасцю аналізу і глыбінёй філасофскай думкі[4];
  • «Réponse à l'écrit du colonel de La Harpe, intitulé „De la neutralité des gouvernans de la Suisse depuis l’année 1789“» (1797);
  • «Asychis ou le Prince d’Egypte» (1798);
  • «L’abbé de La Tour, ou Recueil de nouvelles et autres écrits divers» (1798; том 2);
  • «Les ruïnes de Yedburg» (1799);
  • «Sainte Anne» (1799);
  • «L’Enfant gâté ou le fils et la nièce» (1800);
  • «Louise et Albert» (1803);
  • «Sir Walter Finch et son fils William» (1806);

і інш.

Збор твораў[правіць | правіць зыходнік]

  • Поўны збор твораў у 10 тамах. Œuvres complètes, Édition critique par JD. Candaux, CP Courtney, Pierre et Simone Dubois, P. Thompson, J. Vercruysse, DM Wood. Амстэрдам, GA van Oorschot, 1979—1984.

Тэксты, не ўключаныя ў збор твораў[правіць | правіць зыходнік]

  • Die wiedergefundene Handschrift: Victoire ou la vertu sans bruit. Magdalene Heuser. In: Editio. Internationales Jahrbuch für Editionswissenschaft. 11 (1997), стар. 178—204.
  • Раннія тэксты. Новыя матэрыялы з галандскіх архіваў. — Early writings. New material from Dutch archives. Éd. Kees van Strien, Лувен, Peeters, 2005. VI-338 с.
  • Перапіска і неапублікаваныя тэксты. Correspondances et textes inédits. Éd. Guillemette Samson, JD. Candaux, J. Vercruysse et D. Wood. Парыж, Champion, 2006. 423 с.

Зноскі[правіць | правіць зыходнік]

  1. ↑ Isabella Agneta Elisabeth van Tuyll van Serooskerken — 2009.
  2. ↑ а б Isabelle-Agnes-Elizabeth de Charriere // Encyclopædia Britannica Праверана 9 кастрычніка 2017.
  3. ↑ isabelle de charrière // Isabella Agneta Elisabeth van Tuyll van Serooskerken — 2009.
  4. ↑ а б в г д е ё Шаррьер, Изабелла-Гиацинта-Агнесса // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.
  5. ↑ Погодин А. Л. «„Идиот“ Достоевского и „Калисте“ Де-Шарьер». — Белград: [Б. и.], 1930. — 36 с.
  6. ↑ Из аннотации на книгу, сделанную парижским библиофилом Андреем Савиным
  7. ↑ {{{загаловак}}}. — 1995.

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]

Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Ізабэль_дэ_Шар’ер&oldid=4375858"